सुप्रतीक

सुप्रतीक ( संस्कृत: सुप्रतीक ) हिन्दू पौराणिक कथामा तीन फरक-फरक हात्तीको नाम हो। तिनीहरूमध्ये सबैभन्दा अगाडि अष्टदिग्गजहरू मध्ये एकको रूपमा सूचीबद्ध छ, प्रत्येक ब्रह्माण्डको आठ भागको एक भागलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ। हिन्दू महाकाव्य महाभारतमा एउटै नामबाट थप दुईवटा हात्तीको वर्णन गरिएको छ - एउटा हात्ती ऋषिको अवतार थियो, र अर्को प्राग्ज्योतिषका राजा भगदत्तको लडाकु हात्ती थियो।

सुप्रतिक (अष्टदिग्गजस)

संस्कृतको एक शब्दकोश, अमरकोश मा संसारलाई एकसाथ बोक्ने आठ नर हात्तीहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ, जस्तै ऐरावत, पुण्डरिका, वामन, कुमुद, अञ्जना, पुष्पदान्त, सर्वभामा र सुप्रतिक। सुप्रतिकाले उत्तर-पूर्व दिशा, सोमको चौथाईलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ। अञ्जनवतीलाई सुप्रतिकाकी पत्नीको रूपमा वर्णन गरिएको छ।

सुप्रतिक (भगदत्तको हात्ती)

चेन्नाकेसवा मन्दिर, बेलुरमा रहेको मुर्तिकला जसमा भगदत्त सुप्रतीकमा सवार भएर भीमविरुद्द युद्धा लडिरहेका छन् ।

कुरुक्षेत्र युद्ध बाह्रौँ दिन दुर्योधनले भीम विरुद्ध ठुलो हात्तीको दल पठाए। भीमले आफ्नो गदाले सबै हात्तीहरू मारे। यसले कौरव सेनामा कोलाहल सिर्जना गऱ्यो र उनीहरू आफ्नो जीवन बचाउनका लागि चारैतिर भागे। यसबाट क्रोधित भएर सुप्रतिक हात्तीमा बसेका प्रागज्योतिषका राजा भगदत्तले भीममाथि आक्रमण गरे। हात्तीले भीमतर्फ अगाडि बढ्यो र भीमको रथलाई टुक्रा-टुक्रा गरी, उनको सारथी र घोडाहरू मारिए। भीम आफ्नो रथबाट कुद्दै यमराजबाट उम्के।

उनी हात्तीमुनि पुगे। हात्तीहरूको मर्मस्थानहरूको बारेमा उनलाई खूब ज्ञान थियो । यसकारण उनी भगदत्तको हातीको पाऊको बीचमा घुसेर उसको शरीरसंग टाँसिएर तल उभिए । उनले हात्तीको मर्मस्थानहरूमा घुस्सा हानी हानी उसलाई बेहाल गरिदिए । हात्ती पिडाले गर्दा खुब कराउन थाल्यो र चारैतिर फनफनी घुम्न लाग् यो । घुम्दा घुम्दै अचानक हात्तीले सूँडले भीमलाई समात्यो र उसलाई भूमीमा पछारेर आफ्नो गोडाले कुल्चनै लागेको थियो, भीमसेन बडो फुर्तिले उअसको पकडबाट उम्किए तर फेरी उसैको गोडाहरूको बीचमा पुगे । पाण्डव सेनाको कुनै हात्ती यसतर्फ आइदिएर सुप्रतीकमाथिआक्रमण गरिदिएमा यस संकटबाट बाँचेर उम्कने थिएँ भन्ने आशा भीमसेनले गरेका थिए । तर सेनाका अरु वीरलाई यस कुराको पत्तै थिएन । उता धेरै बेरसम्म भीमको पता नलागेपछिसैनिखरूले स्वर म चाए । भीमसेन मारिएको ठाने ।

यी स्वर सुनेर युधिष्ठिरलाई चिन्ता लाज्ञो र भागदत्तमाथि आक्रमण गर्न आफ्ना वीरलाई आज्ञा दिए । दशार्ण देशका राजाले आफ्नु लडाकु हात्तीमा सवार भएर सुप्रतीकमाथि आक्रमण गरे । दशार्णको हात्तीले बडो जोरसँग युद्ध गर्‍यो र सुप्रतीकमाथि जोरको हमला भयो ।  तर सुप्रतीकको अगाडी दशार्णको हात्ती धेरै बेर टिक्न सकेन । सुप्रतीकले आफ्नु दाराहरूद्वारा दशार्णको हात्तीको करङ भाँचिदियो । दशार्णको हात्ती चक्कर खाएर ढल्यो । यसैबीचमा समय पाएर भीमसेन सुप्रतीकको गोडा बीचबाट निस्किए । भीमलाई जीवित देखेर पाण्डव सेना राहत पाए।

पछि त्यही दिन सुप्रतिक अर्जुन बाणबाट मारिए थियो, पछि यसमा सवार भगदत्त पनि मारिए ।

सुप्रतीक (ऋषि)

विभासुका कान्छो भाइ ऋषि सुप्रतिकाको कथा स्कन्द पुराणमा वर्णन गरिएको छ। यी दुई दाजुभाइ जन्मदेखि नै एकअर्काप्रति शत्रुतापूर्ण रहेको थियो। एकपटक, ऋषिहरू आर्थिक विवादको क्रममा क्रोधित भए र एक अर्कालाई श्राप दिए, विभासुले सुप्रतिकलाई हात्ती बन्न श्राप दिए, र सुप्रतिकाले विभासुलाई कछुवा बन्न श्राप दिए।

हात्ती सुप्रतिक छ योजन अग्लो र बाह्रवटा योजना चौडा भएको वर्णन गरिएको छ। तालको किनारमा युद्धमा संलग्न, यी दुई जनावरहरूलाई गरुडले समात्यो, जसले तिनीहरूलाई आफ्नो पन्जाभित्र लिएर पहाडमा लिएर गए र आफ्ना बुबा कश्यपको सल्लाहमा खाए।