अर्जुन

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
इण्डोनेशियाको बालीमा रहेको अर्जुनको मुर्ति

अर्जुन माहाभारतका एक प्रमुख पात्र हुन् । उनी पाण्डुपुत्र अर्थात पाँच पाण्डवका एक भाइ पनि हुन् । उनी कुन्तीका पुत्र कुन्तेय पनि भनेर चिनिन्छन् । उनिलाई सर्वश्रेष्ठ धनुर्धर तथा विवेक र पराक्रमका खानी भनेर पनि मानिन्छ । उनले प्रयोग गर्ने धनुषलाई गान्डीव भनिन्छ ।

अन्य नाम[सम्पादन गर्नुहोस्]

अर्जुन शब्दका तीनवटा अर्थ हुन्छन्– वर्ण अर्थात् दीप्ति, ऋजुता अर्थात् समता र धवल अर्थात् शुद्ध । यो नामले उनको चरित्र निष्कपट र मिलनसार थियो भन्ने संकेत गर्छ । यो नामसहित अर्जुनका जम्मा दशवटा नाम थिए । विराटपर्वमा अर्जुन स्वयंले मत्स्यदेशका राजकुमार उत्तरसमक्ष आफ्ना दशवटा नामको विवरण दिएका छन् ।

अर्जुनका नामहरू यसप्रकार हुन्छन्– धनञ्जय, विजय, श्वेतवाहन, फाल्गुन, किरिटी, बीभत्सु, सव्यसाची, अर्जुन, जिष्णु र कृष्ण [१]

  • राजसूय यज्ञमा धेरै देश जितेर कुतबापत प्रशस्त धनआर्जन गरेकाले उनलाई धनञ्जय भनियो ।
  • रणमैदानमा शत्रुलाई पराजित नगरी नफर्किने भएकाले विजय भनियो ।
  • उनको रथमा श्वेत अश्व नारिएका हुनाले श्वेतवाहन भनियो ।
  • उत्तराफाल्गुनी नक्षत्रमा दिउँसो जन्मिएकाले फाल्गुन भनियो ।
  • इन्द्रले उनको शिरमा किरिट (मुकुट) धारण गराइदिएकाले किरिटी भनियो ।
  • युद्धमा पनि बीभत्स कर्म नगर्ने भएकाले बीभत्सु भनियो ।
  • दुवै हातले गाण्डिव धनुषको डोरी तान्न सक्षम भएकाले सव्यासाची भनियो ।
  • सबैप्रति समभाव राख्ने र शुद्ध कर्म गर्ने भएकाले अर्जुन भनियो ।
  • शत्रुदमन गर्ने भएकाले जिष्णु भनियो ।
  • श्याम वर्णको भएकाले कृष्ण भनियो (विराटपर्व, १३–२२) ।

यसका अलावा कुन्ती अथवा पृथा (कुन्तीको अर्को नाम) को पुत्र भएकाले उनलाई कौन्तेय र पार्थ पनि भनिन्थ्यो । यद्यपि यी नामले युधिष्ठिर र भीमलाई पनि सम्बोधन गरिन्थ्यो ।

जन्म तथा वाल्यकाल[सम्पादन गर्नुहोस्]

द्रोणको साथ दीक्षा[सम्पादन गर्नुहोस्]

गुरुदक्षिना[सम्पादन गर्नुहोस्]

द्रौपदीसँग विवाह[सम्पादन गर्नुहोस्]

श्री कृष्ण[सम्पादन गर्नुहोस्]

खाण्डव वनमा आगलागी[सम्पादन गर्नुहोस्]

मायासुरको रक्षा[सम्पादन गर्नुहोस्]

अर्जुनको तिर्थयात्रा र ईन्द्रप्रस्था[सम्पादन गर्नुहोस्]

उलुपी[सम्पादन गर्नुहोस्]

चित्राङ्गादा[सम्पादन गर्नुहोस्]

मणिपुरको राजाकी कन्या चित्रांगदासंग विवाह गरी उनीबाट बभ्रुवाहनको जन्म भयो।

हनुमान सँगको भेट[सम्पादन गर्नुहोस्]

द्वारका र सुभद्रा[सम्पादन गर्नुहोस्]

कृष्ण अर्जुन युद्ध[सम्पादन गर्नुहोस्]

राजसुय यज्ञ[सम्पादन गर्नुहोस्]

बनवास[सम्पादन गर्नुहोस्]

चित्रसेन सँग लडाइँ[सम्पादन गर्नुहोस्]

पाशुपतास्त्र हासिल[सम्पादन गर्नुहोस्]

स्वर्ग यात्रा[सम्पादन गर्नुहोस्]

विराट राज्यमा[सम्पादन गर्नुहोस्]

अभिमन्यु विवाह[सम्पादन गर्नुहोस्]

कुरुक्षेत्र युद्ध[सम्पादन गर्नुहोस्]

भगवत गीता[सम्पादन गर्नुहोस्]

कुरुक्षेत्रको लडाइँ[सम्पादन गर्नुहोस्]

अश्वमेघ यज्ञ[सम्पादन गर्नुहोस्]

मृत्यु[सम्पादन गर्नुहोस्]

सन्दर्भ[सम्पादन गर्नुहोस्]


  1. (विराटपर्व, ४४।९)