भीष्म पर्व

यो लेख हिन्दीबाट अनुवाद गरिएको हो। यहाँ क्लिक गरेर यस लेखमा रहेका त्रुटिहरु सुधार्न सक्नुहुन्छ।

भीष्म पर्वका अन्तर्गत ४ उपपर्व छन् र यसमा कुल १२२ अध्याय छन्।

पर्व	शीर्षक	उप-पर्व सङ्ख्या	उप-पर्व सूची	अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या	विषय-सूची
६	भीष्मपर्व	६६-६९	जम्बूखण्डविनिर्माण पर्व भूमि पर्व श्रीमद्भगवद्गीता पर्व भीष्मवध पर्व।	११७/५८८४	भीष्म पर्वमा कुरुक्षेत्रमा युद्धका लागि सन्नद्ध दुइटै पक्षहरूको सेनाहरूमा युद्धसम्बन्धी नियमहरूको निर्णय, सञ्जय द्वारा धृतराष्ट्रलाई भूमिको महत्त्व बताउँदै जम्बूखण्डका द्वीपहरूको वर्णन, शाकद्वीप तथा राहु, सूर्य र चन्द्रमाको प्रमाण, दुइटै पक्षहरूका सेनाहरूको सामुन्ने हुनु, अर्जुनका युद्ध-विषयक विषाद तथा व्याहमोहलाई हटाउनका लागि तिनलाई उपदेश (श्रीमद्भगवद्गीता), उभय पक्षका योद्धाहरूमा भीषण युद्ध तथा भीष्मका वध र शरशय्यामा लेटकर प्राणत्यागका लागि उत्तरायणको प्रतीक्षा गर्न आदिको निरूपण छ। Fall of bhisma-a picture from Razmnama

भीष्म पर्व महाभारतको एक मात्र पर्व हो जहाँ मुख्य नायक अर्जुन होइन बरु भीष्म र कृष्ण छन्। पहिलो पटक, कृष्णको चरित्रलाई व्यासले यस पर्वमा गहिरो महत्त्व दिएका छन् , र महाभारतमा पहिलो पटक उनको चरित्र प्रकट भएको छ जब उनले आफ्नो दिव्य रूप देखाउँछन्। व्यासको महाभारत अर्जुनको यात्राको वरिपरि केन्द्रित छ, उहाँ महाकाव्यको केन्द्रीय नायक हुनुहुन्छ तर कथा उहाँको मात्र होइन, अर्जुन र उनका भाइहरूको यात्रामा भीष्म र कृष्ण जस्ता अन्य पात्रहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिका छ। यसमा परम्परागत रूपमा ४ उप-पर्व र १२२ अध्यायहरू छन्। ^[१]^[२]^[३]^[४]

उप-पर्व[सम्पादन गर्नुहोस्]

जम्बूखण्डविनिर्माण पर्व (अध्याय: १-१०)[सम्पादन गर्नुहोस्]

भूमि पर्व (अध्याय: ११-१२)[सम्पादन गर्नुहोस्]

श्रीमद्भगवद्गीता पर्व (अध्याय: १३-४२)[सम्पादन गर्नुहोस्]

भीष्मवध पर्व (अध्याय: ४३-१२४)[सम्पादन गर्नुहोस्]

युद्धको पहिलो दिन[सम्पादन गर्नुहोस्]

पहिलो दिन, उड्ने तीरहरूले आकाश छोप्यो। र धुलोको बादलले सूर्यलाई ढाक्यो। दुई पक्षको लडाइँ र लडाईको आवाजले आवाजको आँधी सिर्जना भयो। अर्जुन गंगापुत्रसँग लडाइँ गरे । सात्यकी कृतवर्मको विरुद्ध जाइ लागे। दुर्योधन भीमसेन विरुद्धको लडाइँमा लडिरहेका थिए। दुसासन र नकुल आपसमा जुधे। युधिष्ठिर आफ्नै मामा मद्र नरेश शल्यसँग लड्न गए। धृष्टद्युम्न र द्रोण एक अर्काको विरुद्धमा दौडिए। घटोत्कच र आलमवषु, दुबै राक्षस, एकअर्काको सामना गरे। शिखण्डीको लडाइँ द्रोणपुत्र अश्वत्थामासँग भयो। भगदत्तले राजा विराटसँग युद्ध गरे। द्रुपद र जयद्रथको युद्ध भयो । र सबै अन्य बीच एक सामान्य संलग्नता भयो। त्यो डरलाग्दो र भयानक युद्धमा, भीष्मले पाण्डव सेनालाई विभाजित गरिदिए र प्रलय मच्चाए। पाण्डव सेनाको बिनाश भएको देखेर अभिमन्युले सो सहन सकेनन् र उनले भीष्म पितामहलाई आक्रमण गरे। सबभन्दा जेठा र सबैभन्दा कान्छाको बीच युद्ध भएको बेला त्यस द्वन्द युद्ध हेर्न देवताहरू पनि आएका थिए । त्यो भयंकर युद्धमा, शक्तिशाली भीष्मले अभिमन्युमा धेरै निम्न-स्तर, वायु-जनित खगोलीय हतियारहरूको लक्ष्य राख्छन्, जसलाई दश महान् धनुर्धारी र कार-योद्धाहरूद्वारा सुरक्षित गरिएको थियो, जसमा भीम, धृष्टद्युम्न र सात्यकी थिए। उत्तराले सल्यालाई संलग्न गराउँछ, सल्यको रथलाई अपाङ्ग बनाउँछ। त्यसपछि शल्यले गदा हानेर उत्तरलाई मारे। आफ्नो भाइको हत्या भएको देखेर श्वेत क्रोधित भइन् र सल्यलाई मार्ने इच्छाले दौडिन् ।^[५]

श्वेतले सयौं कौरव कुलीन राजकुमारहरूलाई मारिन्। यो विनाश देखेर भीष्म हतार हुँदै स्वेताको विरुद्धमा त्यतातिर लागे। त्यो युद्धमा दुवैले एकअर्काको रथलाई नष्ट गर्छन्, धनु काट्छन् र एकअर्कालाई छेड्छन्। जब भीष्मले युद्धमा फाइदा पाउँछन्, तब श्वेतको उद्धारमा सात्यकी, भीमसेन, धृष्टद्युम्न र अभिमन्यु सहित धेरै कार-योद्धाहरू आए। भीष्मले ती सबै कार-योद्धाहरूलाई एक्लै जाँच गर्छन्, जबसम्म द्रोण, कृप, र सल्य भीष्मलाई सहायता गर्न आउँदैनन्, जसले बाण निकाल्छन्, ब्रह्माको शक्तिले हान्छन् र शक्ति दिन्छन्, त्यसलाई श्वेता कवच र शरीरमा छेड्ने शक्तिले छोड्छन्। र पृथ्वीमा टाँसिन्छ। धनञ्जयले बिस्तारै आफ्नो पाण्डवन सेनालाई त्यस तर्फबाट फिर्ता लिए। पछि विराटको छोरा शङ्ख सल्यालाई मार्ने इच्छा लिएर दौडिन्छ । भीष्म गर्जन गर्दै त्यतातिर आउँछन्, काँपिरहेका पाण्डवहरूको विरुद्धमा। त्यसपछि अर्जुनले शंखलाई भीष्मबाट बचाउनको लागि छिट्टै आफूलाई उनको अगाडि राखेर भीष्मलाई संलग्न गराए। भीष्मले शङ्खको कारलाई नष्ट गर्छन्, र अर्जुन पञ्चालका राजा द्रुपदतिर फर्किन्छन्। भीष्मले धेरै पाण्डव सैनिकहरूलाई मारेका थिए। शंख र ड्रमहरू त्यस दिनको युद्धको अन्त्यको चिन्ह लगाउन बजाउँछन्, र दुवै पक्षले आफ्ना सेनाहरू फिर्ता लिन्छन्। भीष्मलाई युद्धमा देखेर दुर्योधन आनन्दले भरिए। जहाँ युधिष्ठिर शोकले भरिएका छन् र जनार्दनसँग सल्लाह गर्छन्। उसले आफ्नो सेनाको सेनापति धृष्टद्युम्नलाई अर्को दिनको लागि क्रौनचारुमाको नाममा आफ्नो सेनाको श्रृङ्खला परिवर्तन गर्न सल्लाह दिन्छ।^[५]

बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

वेद-पुराण - यहाँ चारहरू वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्।
महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-०४-०८ मिति-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृतमा उपलब्ध छ।
ज्ञानामृतम् -यहाँ वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदिमा सम्यक जानकारी छ।
वेद एवं वेदांग -
जसको उदेश्य छ - वेद प्रचार^{[dead link]}
वेद-विद्या_डट_कम वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१०-०५-२१ मिति

↑ Ganguli, K.M. (1883-1896) "Bishma Parva" in The Mahabharata of Krishna-Dwaipayana Vyasa (12 Volumes). Calcutta
↑ उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0
↑ van Buitenen, J.A.B. (1973) The Mahabharata: Book 1: The Book of the Beginning. Chicago, IL: University of Chicago Press, p 477
↑ Debroy, B. (2010) The Mahabharata, Volume 1. Gurgaon: Penguin Books India, pp xxiii - xxvi
↑ ^५.० ^५.१ उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named kmg2

[kmg-1] Ganguli, K.M. (1883-1896) "Bishma Parva" in The Mahabharata of Krishna-Dwaipayana Vyasa (12 Volumes). Calcutta

[:0-2] उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0

[3] van Buitenen, J.A.B. (1973) The Mahabharata: Book 1: The Book of the Beginning. Chicago, IL: University of Chicago Press, p 477

[4] Debroy, B. (2010) The Mahabharata, Volume 1. Gurgaon: Penguin Books India, pp xxiii - xxvi

[kmg2-5] ५.० ^५.१ उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named kmg2

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

हे वा स पुराण
वैष्णव पुराण	विष्णु पुराण · भागवत पुराण · नारद पुराण · गरुड़ पुराण · पद्म पुराण · वाराह पुराण
शैव पुराण	शिव पुराण • वायु पुराण · लिङ्ग पुराण · स्कन्द पुराण · अग्नि पुराण · मत्स्य पुराण · कूर्म पुराण
ब्रह्मा पुराण	ब्रह्म पुराण · ब्रह्माण्ड पुराण · ब्रह्मवैवर्त पुराण · मार्कण्डेय पुराण · भविष्य पुराण · वामन पुराण
अन्य पुराण	देवीभागवत पुराण · गणेश पुराण · हरिवंश पुराण · सौरपुराण

हे वा स तुलसीदासको रामचरितमानस तथा वाल्मीकिको रामायण
काण्डहरू	बालकाण्ड · अयोध्याकाण्ड · अरण्यकाण्ड · किष्किन्धाकाण्ड · सुन्दरकाण्ड · लंकाकाण्ड · उत्तरकाण्ड · खंडकाव्य
पात्रहरू	दशरथ · कौशल्या · सुमित्रा · कैकेयी · जनक · मन्थरा · राम · भरत · लक्ष्मण · शत्रुघ्न · सीता · उर्मिला · मांडवी · श्रुतिकीर्ति · विश्वामित्र · अहिल्या · जटायु · सम्पाति · हनुमान · सुग्रीव · बालि · अंगद · जामवंत · विभीषण · ताड़का · त्रिजटा · शूर्पणखा · मारीच · सुबाहु · खर-दूषण · रावण · कुम्भकर्ण · मंदोदरी · मायासुर · सुमाली · मेघनाद · प्रहस्त · अक्षयकुमार · अतिकाय · लव · कुश · वेदवती
स्थानहरू	अयोध्या · मिथिला · लंका · सरयू · त्रेतायुग · रघुवंश · लक्ष्मणरेखा · औषधिपर्वत · वानर · अशोकवाटिका · ऋंगवेरपुर · ऋष्यमूक · चित्रकूट · दण्डक वन · ब्रह्मलोक · रामेश्वर
अन्य	अग्निदेव · अत्रि · अध्यात्म रामायण · अन्त्येष्टि क्रिया · ऋंगी ऋषि · काकभुशुण्डि · कोपभवन · चूड़ामणि · जनकप्रतिज्ञा · दूत · धनुषयज्ञ · नागपाश · पातिव्रत धर्म · पुत्रकामेष्टि · पुष्पकविमान · पुलस्त्य · मुद्रिका · राक्षस · राज्याभिषेक · रामराज्य · वानरसेना · शक्तिबाण · शिवधनुष · संजीवनी · स्वयंवर · स्वर्णमृग • रामशलाका

हे वा स हिन्दु धर्म विषयहरू
श्रुति	वेद • उपनिषद • श्रुति
स्मृति	इतिहास • (रामायण • महाभारत • श्रीमद्भगवद गीता) • पुराण • सूत्र • आगम • (तन्त्र, यन्त्र) • वेदान्त
विचार	अवतार • आत्मा • ब्राह्मण • धर्म • कर्म • मोक्ष • माया • इष्ट-देव • मूर्ति • पुनर्जन्म • संसार • तत्त्व • त्रिमूर्ति • कतुर्थ • गुरु
दर्शन	साँख्य • न्याय • वैशेषिक दर्शन • योग दर्शन • मीमांसा दर्शन • वेदान्त दर्शन • तन्त्र • भक्ति •चार्वाक दर्शन •बौद्ध दर्शन •जैन दर्शन
गुरु	शंकर • रामानुज • निम्बार्काचार्य • मध्वाचार्य • रामकृष्ण • शारदा देवी • स्वामी विवेकानन्द • यामुनाचार्य • स्वामीनारायण
विभाजन	वैष्णव • शैव • शक्ति • स्मृति
देवता	देवता • हिन्दु कथा
युग	सत्य युग • त्रेता युग • द्वापर युग • कलियुग
वर्ण	ब्राह्मण • क्षत्रीय • वैश्य • शूद्र • वर्णाश्रम धर्म
परम्परा	ज्योतिष • आयुर्वेद • आरति • भजन • दर्शन • दीक्षा • मन्त्र • पूजा • श्राद्ध • सत्संग • स्तोत्र • विवाह • यज्ञ
श्रेणी पोर्टल विकिपरियोजना