भीष्म पर्व

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट

यो लेख हिन्दीबाट अनुवाद गरिएको हो। यहाँ क्लिक गरेर यस लेखमा रहेका त्रुटिहरु सुधार्न सक्नुहुन्छ।

भीष्म पर्वका अन्तर्गत ४ उपपर्व छन् र यसमा कुल १२२ अध्याय छन्।

पर्व शीर्षक उप-पर्व सङ्ख्या उप-पर्व सूची अध्याय एवम श्लोक सङ्ख्या विषय-सूची
भीष्मपर्व ६६-६९
  • जम्बूखण्डविनिर्माण पर्व
  • भूमि पर्व
  • श्रीमद्भगवद्गीता पर्व
  • भीष्मवध पर्व।
११७/५८८४

भीष्म पर्वमा कुरुक्षेत्रमा युद्धका लागि सन्नद्ध दुइटै पक्षहरूको सेनाहरूमा युद्धसम्बन्धी नियमहरूको निर्णय, सञ्जय द्वारा धृतराष्ट्रलाई भूमिको महत्त्व बताउँदै जम्बूखण्डका द्वीपहरूको वर्णन, शाकद्वीप तथा राहु, सूर्यचन्द्रमाको प्रमाण, दुइटै पक्षहरूका सेनाहरूको सामुन्ने हुनु, अर्जुनका युद्ध-विषयक विषाद तथा व्याहमोहलाई हटाउनका लागि तिनलाई उपदेश (श्रीमद्भगवद्गीता), उभय पक्षका योद्धाहरूमा भीषण युद्ध तथा भीष्मका वध र शरशय्यामा लेटकर प्राणत्यागका लागि उत्तरायणको प्रतीक्षा गर्न आदिको निरूपण छ।

Fall of bhisma-a picture from Razmnama

भीष्म पर्व महाभारतको एक मात्र पर्व हो जहाँ मुख्य नायक अर्जुन होइन बरु भीष्म र कृष्ण छन्। पहिलो पटक, कृष्णको चरित्रलाई व्यासले यस पर्वमा गहिरो महत्त्व दिएका छन् , र महाभारतमा पहिलो पटक उनको चरित्र प्रकट भएको छ जब उनले आफ्नो दिव्य रूप देखाउँछन्। व्यासको महाभारत अर्जुनको यात्राको वरिपरि केन्द्रित छ, उहाँ महाकाव्यको केन्द्रीय नायक हुनुहुन्छ तर कथा उहाँको मात्र होइन, अर्जुन र उनका भाइहरूको यात्रामा भीष्म र कृष्ण जस्ता अन्य पात्रहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिका छ। यसमा परम्परागत रूपमा ४ उप-पर्व र १२२ अध्यायहरू छन्। [१][२][३][४]

उप-पर्व[सम्पादन गर्नुहोस्]

जम्बूखण्डविनिर्माण पर्व (अध्याय: १-१०)[सम्पादन गर्नुहोस्]

भूमि पर्व (अध्याय: ११-१२)[सम्पादन गर्नुहोस्]

श्रीमद्भगवद्गीता पर्व (अध्याय: १३-४२)[सम्पादन गर्नुहोस्]

भीष्मवध पर्व (अध्याय: ४३-१२४)[सम्पादन गर्नुहोस्]

युद्धको पहिलो दिन[सम्पादन गर्नुहोस्]

पहिलो दिन, उड्ने तीरहरूले आकाश छोप्यो। र धुलोको बादलले सूर्यलाई ढाक्यो। दुई पक्षको लडाइँ र लडाईको आवाजले आवाजको आँधी सिर्जना भयो। अर्जुन गंगापुत्रसँग लडाइँ गरे । सात्यकी कृतवर्मको विरुद्ध जाइ लागे। दुर्योधन भीमसेन विरुद्धको लडाइँमा लडिरहेका थिए। दुसासन र नकुल आपसमा जुधे। युधिष्ठिर आफ्नै मामा मद्र नरेश शल्यसँग लड्न गए। धृष्टद्युम्न र द्रोण एक अर्काको विरुद्धमा दौडिए। घटोत्कच र आलमवषु, दुबै राक्षस, एकअर्काको सामना गरे। शिखण्डीको लडाइँ द्रोणपुत्र अश्वत्थामासँग भयो। भगदत्तले राजा विराटसँग युद्ध गरे। द्रुपद र जयद्रथको युद्ध भयो । र सबै अन्य बीच एक सामान्य संलग्नता भयो। त्यो डरलाग्दो र भयानक युद्धमा, भीष्मले पाण्डव सेनालाई विभाजित गरिदिए र प्रलय मच्चाए। पाण्डव सेनाको बिनाश भएको देखेर अभिमन्युले सो सहन सकेनन् र उनले भीष्म पितामहलाई आक्रमण गरे। सबभन्दा जेठा र सबैभन्दा कान्छाको बीच युद्ध भएको बेला त्यस द्वन्द युद्ध हेर्न देवताहरू पनि आएका थिए । त्यो भयंकर युद्धमा, शक्तिशाली भीष्मले अभिमन्युमा धेरै निम्न-स्तर, वायु-जनित खगोलीय हतियारहरूको लक्ष्य राख्छन्, जसलाई दश महान् धनुर्धारी र कार-योद्धाहरूद्वारा सुरक्षित गरिएको थियो, जसमा भीम, धृष्टद्युम्न र सात्यकी थिए। उत्तराले सल्यालाई संलग्न गराउँछ, सल्यको रथलाई अपाङ्ग बनाउँछ। त्यसपछि शल्यले गदा हानेर उत्तरलाई मारे। आफ्नो भाइको हत्या भएको देखेर श्वेत क्रोधित भइन् र सल्यलाई मार्ने इच्छाले दौडिन् ।[५]

श्वेतले सयौं कौरव कुलीन राजकुमारहरूलाई मारिन्। यो विनाश देखेर भीष्म हतार हुँदै स्वेताको विरुद्धमा त्यतातिर लागे। त्यो युद्धमा दुवैले एकअर्काको रथलाई नष्ट गर्छन्, धनु काट्छन् र एकअर्कालाई छेड्छन्। जब भीष्मले युद्धमा फाइदा पाउँछन्, तब श्वेतको उद्धारमा सात्यकी, भीमसेन, धृष्टद्युम्न र अभिमन्यु सहित धेरै कार-योद्धाहरू आए। भीष्मले ती सबै कार-योद्धाहरूलाई एक्लै जाँच गर्छन्, जबसम्म द्रोण, कृप, र सल्य भीष्मलाई सहायता गर्न आउँदैनन्, जसले बाण निकाल्छन्, ब्रह्माको शक्तिले हान्छन् र शक्ति दिन्छन्, त्यसलाई श्वेता कवच र शरीरमा छेड्ने शक्तिले छोड्छन्। र पृथ्वीमा टाँसिन्छ। धनञ्जयले बिस्तारै आफ्नो पाण्डवन सेनालाई त्यस तर्फबाट फिर्ता लिए। पछि विराटको छोरा शङ्ख सल्यालाई मार्ने इच्छा लिएर दौडिन्छ । भीष्म गर्जन गर्दै त्यतातिर आउँछन्, काँपिरहेका पाण्डवहरूको विरुद्धमा। त्यसपछि अर्जुनले शंखलाई भीष्मबाट बचाउनको लागि छिट्टै आफूलाई उनको अगाडि राखेर भीष्मलाई संलग्न गराए। भीष्मले शङ्खको कारलाई नष्ट गर्छन्, र अर्जुन पञ्चालका राजा द्रुपदतिर फर्किन्छन्। भीष्मले धेरै पाण्डव सैनिकहरूलाई मारेका थिए। शंख र ड्रमहरू त्यस दिनको युद्धको अन्त्यको चिन्ह लगाउन बजाउँछन्, र दुवै पक्षले आफ्ना सेनाहरू फिर्ता लिन्छन्। भीष्मलाई युद्धमा देखेर दुर्योधन आनन्दले भरिए। जहाँ युधिष्ठिर शोकले भरिएका छन् र जनार्दनसँग सल्लाह गर्छन्। उसले आफ्नो सेनाको सेनापति धृष्टद्युम्नलाई अर्को दिनको लागि क्रौनचारुमाको नाममा आफ्नो सेनाको श्रृङ्खला परिवर्तन गर्न सल्लाह दिन्छ।[५]

बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. Ganguli, K.M. (1883-1896) "Bishma Parva" in The Mahabharata of Krishna-Dwaipayana Vyasa (12 Volumes). Calcutta
  2. उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0
  3. van Buitenen, J.A.B. (1973) The Mahabharata: Book 1: The Book of the Beginning. Chicago, IL: University of Chicago Press, p 477
  4. Debroy, B. (2010) The Mahabharata, Volume 1. Gurgaon: Penguin Books India, pp xxiii - xxvi
  5. ५.० ५.१ उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named kmg2