अयोध्या

अयोध्या साकेत
सहर
शीर्षदेखि मुनिसम्म: राम की पैडी घाट, कनक भवन मन्दिर, विजयराघव मन्दिर
अयोध्या अयोध्या अयोध्या
निर्देशाङ्क: २६.८०°N ८२.२०°E / 26.80; 82.20
देश	भारत
राज्य	उत्तर प्रदेश
जिल्ला	फैजाबाद
सरकार
• प्रकार	मेयर परिषद
• अङ्ग	अयोध्या नगरपालिका परिषद
• मेयर	ऋषिकेश उपाध्याय, भाजपा
क्षेत्रफल
• जम्मा	७९.८ किमी२ (३०.८ वर्ग माइल)
उन्नतांश	९३ मिटर (३०५ फिट)
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	४५०,८९९
• घनत्व	५,७००/किमी२ (१५,०००/वर्ग माइल)
भाषा
• आधिकारिक	हिन्दी
• थप आधिकारिक	उर्दू
• क्षेत्रीय	अवधि
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)
हुलाक सूचकाङ्क सङ्ख्या	२२४००१
टेलिफोन कोड	०५२७८
सवारी दर्ता	UP-४२

अयोध्या (हिन्दुस्तानी: [əˈjoːdʱjə] ( ); आइएसएसटी: Ayodhyā) भारतको उत्तर प्रदेश राज्यमा रहेको फैजाबाद जिल्ला (आधिकारिक रूपमा अयोध्या जिल्ला)को प्रशासनिक सदरमुकाम र सहर हो। यो सहरले छिमेकी भागिनी सहर फैजाबादसँग आफ्नो नगरपालिका परिषद साझा गरेको छ। सरयू नदीको तटमा रहेको अयोध्या सहरलाई प्राचीन कालमा कौशल देश भनिन्थ्यो। अयोध्या हिन्दुहरूको प्राचीन र सात पवित्र तीर्थस्थलहरूमध्ये एक हो। अथर्ववेदमा अयोध्यालाई ईश्वरको नगर बताइएको छ र यसको सम्पन्नताको तुलना स्वर्गसँग गरिएको छ। हिन्दुहरूको धार्मिक ग्रन्थ रामायण अनुसार अयोध्याको स्थापना मनुले गरेको थियो।

मुख्य आकर्षण

रामकोट

सहरका पश्चिमी भागहरूमा स्थित रामकोट अयोध्यामा पूजाको प्रमुख स्थान हो। यहाँ भारत र विदेशबाट आउने भएका श्रद्धालुहरूको साल भर आना जाना लगा रहन्छ। मार्च-अप्रैलमा मनाए जाने वाला रामनवमी पर्व यहाँ ठूला जोश र धूमधामबाट मनाइन्छ।

त्रेताका ठाकुर

यो मन्दिर त्यस स्थानमा बना छ जहां भगवान रामले अश्वमेघ यज्ञको आयोजन गरेको थियो। लगभग ३०० साल पहिला कुल्लूका राजाले यहाँ एक नया मन्दिर बनाए। यस मन्दिरमा इंदौरका अहिल्याबाई होल्करले १७८४मा र सुधार गरे। त्यसै समय मन्दिरबाट सटे भए घाट पनि बनवाए गए। कालेरामको मन्दिर नामले लोकप्रिय नये मन्दिरमा जो काले बलुआ पत्थरको प्रतिमा स्थापित छ उ सरयू नदीबाट हासिल गरिएको थियो।

हनुमान गढी

नगरका केन्द्रमा स्थित यस मन्दिरमा ७६ कदमहरूको चालबाट पहुंचा जा सक्दछ। भनिन्छ हनुमान यहाँ एक गुफामा रहन्थे र रामजन्मभूमि र रामकोटको रक्षा गरन्थे। मुख्य मन्दिरमा बाल हनुमानका साथ अंजनिको प्रतिमा हो। श्रद्धालुहरूको मानना छ कि यस मन्दिरमा आउनाले तिनको सारी मनोकामनाहरू पूर्ण हुन्छन्।

नागेश्वर नाथ मन्दिर

भनिन्छ नागेश्वर नाथ मन्दिरलाई भगवान रामका पुत्र कुशले बनाए। मानिन्छ जब कुश सरयू नदीमा नहा रहे थिए त तिनको बाजूबंद खो गया थियो। बाजूबंद एक नाग कन्यालाई मिल्यो जसलाई कुशबाट प्रेम भयो। उ शिवभक्त थियो। कुशले त्यसको लागि यो मन्दिर बनाए। भनिन्छ यही एकमात्र मन्दिर छ जो विक्रमादित्यका कालका पछि सुरक्षित बचा हो। शिवरात्रिको पर्व यहाँ बडी धूमधामबाट मनाइन्छ।

कनक भवन

हनुमान गढीका निकट स्थित कनक भवन अयोध्याको एक महत्त्वपूर्ण मन्दिर हो। यो मन्दिर सीता र रामका सोने मुकुट पहने प्रतिमाहरूका लागि लोकप्रिय हो। यसै कारण धेरै बार यस मन्दिरलाई सोने घर पनि भनिन्छ। यो मन्दिर टीकमगढको रानिला १८९१मा बनाए। यस मन्दिरका श्री विग्रह (श्री सीताराम जी) भारतका सुन्दरतम स्वरूप कहे जा सक्दछन् | यहाँ नित्य दर्शनका अलावा सबै समैया-उत्सव भव्यताका साथ मबनाइन्छन् |

आचार्यपीठ श्री लक्ष्मण किला

महान सन्त स्वामी श्री युगलानन्यशरण जी महाराजको तपस्थली यो स्थान देश भरमा रसिकोपासनाका आचार्यपीठका रूपमा प्रसिद्ध छ | श्री स्वामी जी चिरान्द(छपरा) निवासी स्वामी श्री युगलप्रिया शरण 'जीवाराम' जी महाराजका शिष्य थिए | ईस्वी सन् १८१८मा ईशराम पुर (नालन्दा)मा जन्मेका स्वामी युगलानन्यशरण जीको रामानन्दीय वैष्णव-समाजमा विशिष्ट स्थान छ | तपाईँले उच्चतर साधनात्मक जीवन जीनेका साथ नैं तपाईँले 'रघुवर गुण दर्पण','पारस-भाग','श्री सीतारामनामप्रताप-प्रकाश' तथा 'इश्क-कान्ति' आदि लगभग सौ ग्रन्थहरूको रचनाको छ | श्री लक्ष्मण किला तपाईँको तपस्याबाट अभिभूत रीवां राज्य (म। प्र। ) द्वारा निर्मित गराइएको | ५२ बीघेमा विस्तृत आश्रमको भूमि तपाईँलाई ब्रिटिश कालमा शासनबाट दान-स्वरूप मिली थियो | श्री सरयूका तटमा स्थित यो आश्रम श्री सीताराम जी आराधनाका साथ सन्त-गो-ब्राह्मण सेवा संचालित गर्दछ | श्री राम नवमी , सावन झूला ,तथा श्रीराम विवाह महोत्सव यहाँ बडी भव्यताका साथ मबनाइन्छन् | यो स्थान तीर्थ-यात्रीहरूका रहने उत्तम विकल्प छ | सरयूको धारबाट सटा हुनेका कारण यहाँ सूर्यास्त दर्शन आकर्षणको केन्द्र हुन्छ |

जैन मन्दिर

हिन्दुहरूका मन्दिरहरूका अलावा अयोध्या जैन मन्दिरहरूका लागि पनि खासा लोकप्रिय हो। जैन धर्मका अनेक अनुयायी नियमित रूपबाट अयोध्या आउँदै रहन्छन्। अयोध्यालाई पाँच जैन र्तीथकरहरूको जन्मभूमि पनि भनिन्छ। जहां जस र्तीथकरको जन्म भएको थियो, त्यहीं त्यस र्तीथकरको मन्दिर बनेको छ। यी मन्दिरहरूलाई फैजाबादका नवाबका खजांची केसरी सिंहले बनाए।

बाबरी मस्जिद बनाम राम मन्दिर

अयोध्या पछिल्ला केही वर्षहरूबाट वहांका एक विवादास्पद भवनका ढांचालाई लिएर विवादको केन्द्र थियो जसका बारेमा धेरै मानिसहरूको यो राय थियो कि वहां राम मन्दिर छ, जबकि केही मानिस यसलाई बाबरी मस्जिद भन्थे। परन्तु विशेषज्ञहरूको मानना छ कि बौद्ध कि प्रतिमाका बारेमा मौन हो। १९९२लाई यस ढांचालाई हिन्दूवादी सङ्गठनहरूले लडाई दिए, जसका पछिबाट त्यस स्थललाई लिएर विवाद र गहिरेर गएको थियो। दिनाँक ३०/०९/२०१०लाई माननीय लखनऊ उच्च न्यायलयले फैसला दिए कि यो भगवान राम कि जन्मस्थली छ उच्च न्यायलयले सबै जाँच एव उत्खननमा मिले मन्दिरका अवशेषो तथा पुरातत्त्व विभागका जाँचका परिणामका अध्ययणका पछि भने कि यो राम मन्दिर थियो र यसलाई तो्डेर लुटेरे एव आक्मणकारी मुगल शासक बाबरले मस्जिदको निर्माण गरेको थियो। यस फैसलेमा माननीय उच्च न्यायालयले यो जमीन तीन भागहरूमा राममन्दिर न्यास, निर्मोही अखाडे र सुन्नी वक्फ बोर्डका बीच बांटने आदेश दिए। अतः वहाँ सिर्फ भगवान राम जीको मन्दिर बन्नेछ भारतीय उच्च अदालतले यी फैसला दिए जसलाई पुरे भारत एव स्वीकार लिया एव मन्दिरका निर्माणमा सहयोग देने फैसला गरे

गम्यता

वायु मार्ग-

अयोध्याको निकटतम एयरपोर्ट लखनऊमा छ जो लगभग १४० किमी।को दूरीमा हो। यो एयरपोर्ट देशका प्रमुख सहरहरूबाट विभिन्न फ्लाईटहरूका माध्यमबाट जोडिएको हो।

रेल मार्ग-

फैजाबाद अयोध्याको निकटतम रेलौं स्टेशन हो। यो रेलौं स्टेशन मुगल सराय-लखनऊ लाईनमा स्थित हो। उत्तर प्रदेश र देशका लगभग तमाम सहरहरूबाट यहाँ पहुंचा जा सक्दछ।

सडक मार्ग-

उत्तर प्रदेश सडक परिवहन निगमको बसहरू लगभग सबै प्रमुख सहरहरूबाट अयोध्याका लागि चल्दछन्। राष्ट्रिय र राज्य राजमार्गबाट अयोध्या जोडिएको हो।

यो पनि हेर्नुहोस्

• उत्तर प्रदेश
• भारतका सहर

सन्दर्भ

• Legge, James (१८८६): A Record of Buddhistic Kingdoms: Being an account by the Chinese Monk Fa-Hien of his travels in India and Ceylon (A। D। ३९९-४१४) in search of the Buddhist Books of Discipline। Oxford, Clarendon Press। Reprint: New York, Paragon Book Reprint Corp। १९६५।
• Thomas, F। W। (१९४४): “Sandanes, Nahapāna, Caṣṭana and Kaniṣka : Tung-li P’an-ch’i and Chinese Turkestan। ” New Indian Antiquary VII। १९४४, p। ९०।
• Watters, Thomas (१९०४-१९०५): On Yuan Chwang’s Travels in India। Thomas Watters। London। Royal Asiatic Society। Reprint: Delhi। Mushiram Manoharlal। १९७३।

बाह्य कडीहरू

• raviwar। com/news/४०४_ayodhya-ram-mandir-babri-masjid-special। shtml अयोध्याका नाम पर
• divyadesamonline। com/hindu/temples/delhi/ayodhya-temple। asp Sri Ramar Temple, Ayodhya
• khoj। com/Regional_and_Local/States/Uttar_Pradesh/Ayodhya/ Ayodhya Directory
• jainheritagecentres। com/uttarpradesh/ayodhya। htm Ayodhya at Jainheritagecentres। com।
• palikanon। com/english/pali_names/ay/ayojjhaa। htm Ayojjhaa in the Buddhist Dictionary of Pali Proper Names।
• bharatadesam। com/places/pilgrim_centers। php Pilgrim Centers Of India