गणपति उपनिषद

गणपति उपनिषद अथर्ववेदीय शाखाका अन्तर्गत एउटा उपनिषद हो। यो उपनिषद संस्कृत भाषामा लेखिएकोछ। यसका रचियता वैदिक कालका ऋषिहरूलाई मानिन्छ परन्तु मुख्यत वेदव्यास जीलाई धेरै उपनिषदहरूका लेखक मानिन्छ।

गणपति उपनिषद
150px
लेखक	वेदव्यास
चित्रकार	अन्य पौराणिक ऋषि
देश	भारत
भाषा	संस्कृत
शृंखला	अथर्ववेदीय उपनिषद
विषय	ज्ञान योग, द्वैत अद्वैत सिद्धान्त
प्रकार	हिन्दू धार्मिक ग्रन्थ

रचनाकाल

उपनिषदहरूका रचनाकालका सम्बन्धमा विद्वानहरूको एउटा मत छैन। केही उपनिषदहरूलाई वेदहरूको मूल संहिताहरूको अंश मानिएको हो। यी सर्वाधिक प्राचीन छन्। केही उपनिषद ‘ब्राह्मण’ र ‘आरण्यक’ ग्रन्थहरूका अंश मानिएका छन्। इनका रचनाकाल संहिताहरूका पछिको हो। उपनिषदहरूका कालका विषयमा निश्चित मत छैन समान्यत उपनिषदहरूको रचनाकाल ३००० ईसा पूर्वदेखि ५०० ईसा पूर्व मानिएको हो। उपनिषदहरूका काल-निर्णयका लागि निम्न मुख्य तथ्यहरूलाई आधार मानिएको छ—

1. पुरातत्व एवं भौगोलिक परिस्थितिहरू
2. पौराणिक अथवा वैदिक ॠषिहरूका नाम
3. सूर्यवंशी-चन्द्रवंशी राजाहरूका समयकाल
4. उपनिषदहरूमा वर्णित खगोलीय विवरण

निम्न विद्वानहरू द्वारा विभिन्न उपनिषदहरूको रचना काल निम्न क्रममा मानिएको छ-

विभिन्न विद्वानहरू द्वारा वैदिक वा उपनिषद कालका लागि विभिन्न निर्धारित समयावधि लेखक शुरुवात (BC) समापन (BC) विधि लोकमान्य तिलक (Winternitz पनि यसदेखि सहमत छ) 6000 200 खगोलिय विधि बी. वी. कामेश्वर 2300 2000 खगोलीय विधि मैक्स मूलर 1000 800 भाषा सम्बन्धी विश्लेषण रनाडे 1200 600 भाषा सम्बन्धी विश्लेषण, वैचारिक सिदान्त, etc राधा कृष्णन 800 600 वैचारिक सिदान्त

मुख्य उपनिषदहरूको रचनाकाल डयुसेन (1000 or 800 – 500 BC) रनाडे (1200 – 600 BC) राधा कृष्णन (800 – 600 BC) अत्यंत प्राचीन उपनिषद गद्य शैली मा: बृहदारण्यक, छान्दोग्य, तैत्तिरीय, ऐतरेय, कौषीतकि, केन कविता शैली मा: केन, कठ, ईश, श्वेताश्वतर, मुण्डक बादका उपनिषद गद्य शैली मा: प्रश्न, मैत्री, मांडूक्य समूह I: बृहदारण्यक, Chāndogya समूह II: ईश, केन समूह III: ऐतरेय, तैत्तिरीय, कौषीतकि समूह IV: कठ, मुण्डक, श्वेताश्वतर समूह V: प्रश्न, मांडूक्य, मैत्राणयी बुद्ध कालदेखि पूर्व के:' ऐतरेय, कौषीतकि, तैत्तिरीय, Chāndogya, बृहदारण्यक, केन मध्यकालीन: केन (1–3), बृहदारण्यक (IV 8–21), कठ, मांडूक्य सांख्य एवं योगमा अधारित: मैत्री, श्वेताश्वतर

बाह्य सूत्रहरू

• उपनिषदहरूले आत्मनिरीक्षणको मार्ग बताए

मूल ग्रन्थ

• Upanishads at Sanskrit Documents Site
• पीडीईएफ् प्रारूप, देवनागरीमा अनेक उपनिषद
• GRETIL
• TITUS

अनुवाद

• Translations of major Upanishads
• ११ principal Upanishads with translations
• Translations of principal Upanishads at sankaracharya.org
• Upanishads and other Vedanta texts
• डॉ मृदुल कीर्ति द्वारा उपनिषदहरूको नेपाली काव्य रूपान्तरण
• Complete translation on-line into English of all १०८ Upaniṣad-s [not only the ११ (or so) major ones to which the foregoing links are meagerly restricted]-- lacking, however, diacritical marks