भीमसेन जोशी

पण्डित स्वरभास्कर भीमसेन जोशी
जोशी सन् १९७१ मा
जन्म	भीमसेन गुरुराज जोशी (१९२२-०२-०४)४ फेब्रुअरी १९२२ रोन तालुक, गडग जिल्ला, कर्नाटक, भारत
मृत्यु	२४ जनवरी २०११(2011-01-24) (उमेर ८८) पुणे, महाराष्ट्र, भारत
राष्ट्रियता	Indian
पेशा	हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीत गायनकार
कार्यकाल	१९४१-२०००
मातापिता	गुरुराजराव जोशी (पिता) रमा बाई (आमा)
पुरस्कार	पद्मश्री (१९७२) पद्मभूषण (1985) संगीत नाटक अकादमी फेलोशिप (१९९८) पद्मविभूषण (१९९९) महाराष्ट्र भूषण (२००२) कर्नाटक रत्न (२००५) भारत रत्न (२००९)
साङ्गीतिक जीवन
विधा	ख्याल (भजन र अभंग को रुप मा )
वाद्ययन्त्र	स्वर हार्मोनियम तानपुरा

पंडित भीमसेन गुरुराज जोशी (४ फेब्रुअरी १९२२ - २४ जनवरी २०११), जो सम्मानित उपसर्ग पंडित द्वारा पनि चिनिन्छन्, हिन्दुस्तानी शास्त्रीय परम्परामा कर्नाटकका एक महान भारतीय गायक थिए। उहाँ गायनको ख्याल रूपका साथै भक्ति संगीत (भजन र अभंग) को लोकप्रिय प्रस्तुतिहरूको लागि परिचित हुनुहुन्छ। जोशी हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीतको किराना घराना परम्पराका हुन्। उहाँ आफ्नो कन्सर्टको लागि प्रसिद्ध हुनुहुन्छ, १९६४ र १९८२ को बीचमा जोशीले अफगानिस्तान, इटाली, फ्रान्स, क्यानडा र संयुक्त राज्य अमेरिकाको भ्रमण गर्नुभयो।उहाँ भारतका पहिलो संगीतकार हुनुहुन्थ्यो जसको कन्सर्टहरू न्यूयोर्क शहरमा पोस्टरहरू मार्फत विज्ञापन गरिएको थियो।

१९९८ मा, उनलाई संगीत नाटक अकादमी फेलोशिप, संगीत नाटक अकादमी, संगीत, नृत्य र नाटकको लागि भारतको राष्ट्रिय एकेडेमी द्वारा प्रदान गरिएको सर्वोच्च सम्मान प्रदान गरियो। त्यसपछि, उनले २००९ मा भारतको सर्वोच्च नागरिक सम्मान, भारत रत्न प्राप्त गरे।

बाल्यकाल

भीमसेन जोशीको जन्म ४ फेब्रुअरी १९२२ मा कन्नड देशस्थ माधव ब्राह्मण परिवार मा गुरुराजराव जोशी र गोदावरीबाईको धारवाड जिल्लाको गदगमा भएको थियो जुन तत्कालीन ब्रिटिश भारतको बम्बे प्रेसिडेन्सीमा थियो। उनका बुबा गुरुराज जोशी विद्यालयका शिक्षक थिए । भीमसेन १६ दाजुभाइमध्ये जेठा थिए। उनले सानै उमेरमा आमा गुमाए ।

बाल्यकालमा, जोशी संगीत र हर्मोनियम र तानपुरा जस्ता संगीत वाद्ययन्त्रहरूमा मोहित हुनुहुन्थ्यो र प्रायः संगीत ब्यान्डको साथमा जुलुसहरू पछ्याउनुहुन्थ्यो।

व्यक्तिगत जीवन

तत्कालीन भारतका राष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलामले २००७ मा जोशीलाई भेटेका थिए

जोशीले दुई विवाह गरेका थिए ।उनको पहिलो श्रीमती सुनन्दा कट्टी थिइन्, उनका मामाकी छोरी, जसलाई उनले सन् १९४४ मा विवाह गरेका थिए। सुनन्दाबाट उनका चार सन्तान थिए; राघवेन्द्र, उषा, सुमंगला र आनन्द। 1951 मा, उनले कन्नड नाटक भाग्य-श्रीमा सह-अभिनेता वत्सला मुधोलकरसँग विवाह गरे। बम्बई प्रेसिडेन्सीमा हिन्दूहरू बीचको द्विविवाहलाई कानूनद्वारा निषेध गरिएको थियो; त्यसैले उनले नागपुर (केन्द्रीय प्रान्तको राजधानी र १९५१ मा बेरार) मा बसोबास गरे जहाँ द्विविवाहलाई अनुमति दिइएको थियो र त्यहाँ दोस्रो पटक विवाह गरे। उनले सुन्दासँग सम्बन्धविच्छेद गरेका थीयनन् वा अलग गरेका थीयनन् । वत्सलासँग उनका तीन सन्तान थिए; जयन्त, शुभदा र श्रीनिवास जोशी।

संगीत भन्दा बाहिर, जोशी कारहरु को लगाव थिए र अटो मेकानिक्स को गहिरो ज्ञान थियो।

मृत्यु

जोशीलाई ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल रक्तस्राव र द्विपक्षीय निमोनियाका कारण ३१ डिसेम्बर २०१० मा सह्याद्री सुपर स्पेशलिटी अस्पतालमा भर्ना गरिएको थियो। सास फेर्न गाह्रो भएपछि उनलाई भेन्टिलेटरमा राखिएको थियो । भेन्टिलेटरबाट बाहिर निकाल्दा तीन दिनसम्म निको भए पनि त्यसपछि उनको अवस्था बिग्रँदै गयो । २४ जनवरी २०११ मा उहाँ निधन भयो । उनको पूर्ण राजकीय सम्मानका साथ पुणेको वैकुण्ठ श्मशान गृहमा दाहसंस्कार गरिएको थियो।

पुरस्कार र मान्यता

जोशीलाई सन् २००९ मा भारतको सर्वोच्च नागरिक सम्मान भारत रत्न प्रदान गरिएको थियो।

• १९७२ – पद्मश्री
• १९७६ – संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार
• १९८५ – पद्मभूषण
• १९८५ – सर्वश्रेष्ठ पुरुष पार्श्व गायकका लागि राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार
• १९८६ - "पहिलो प्लेटिनम डिस्क"
• १९९९ – पद्मविभूषण
• २००० - "आदित्य विक्रम बिर्ला कलाशिखर पुरस्कार"
• २००२ – महाराष्ट्र भूषण
• २००३ - "स्वाथी संगीता पुरस्कार" केरला सरकार द्वारा
• २००५ – कर्नाटक रत्न
• २००९ – भारत रत्न
• २००८ - "स्वामी हरिदास पुरस्कार"
• २००९ – दिल्ली सरकार द्वारा "लाइफटाइम उपलब्धि पुरस्कार"
• २०१० - रामा सेवा मण्डली द्वारा "एस वी नारायणस्वामी राव राष्ट्रिय पुरस्कार", बैंगलोर
• २०१७ - भारतरत्न पंडित भीमसेन जोशी अस्पताल मीरा भाईंदर नगर निगम, भाईंदर पश्चिम द्वारा