धीरेन्द्र प्रेमर्षि

धीरेन्द्र प्रेमर्षि Dhirendra Premarshi
जन्म	वि.सं. २०२३ भाद्र १८ गते गोविन्दपुर- १, बस्तीपुर, सिरहा
पेशा	गीतकार, गजलकार, पत्रकार, संस्कृतविद्
राष्ट्रियता	नेपाली
शिक्षा	स्नातकोत्तर, मैथिली
उल्लेखनीय कार्यहरू	समयलाई सलाम, गजलसङ्ग्रह, २०६६
जीवनसाथी	रूपा झा
बच्चाहरू	अक्षेन्द्र झा, स्वक्षेन्द्र झा
अभिभावकहरू	पं. कृष्णलाल झा, आनन्दीदेवी झा

आँशु लुकाई परेलीमा

आँसु लुकाई परेलीमा खुसी मुस्कुराइरहेँ
कामनाको सिमल-भुवा हाँसोमै उडाइरहेँ

नदीसँग मितेरीको पीडा था'छ मै ढुङ्गोलाई
पानी बग्यो, म ठोक्किएँ, चोट सुमसुम्याइरहेँ

अञ्जुलीमा सूर्य बोकी छायाँ छरेँ फूलबारीमा
फूल मगमगाइरत्यो, जिन्दगी जलाइरहेँ

चक्रपथको यात्राजस्तै सम्झनाको पासो कस्तो
जति-जति भाग्न चाहँ, उति नजिक आइरहेँ

सुख रै'छ दन्त्यकथा, एकादेशकी परीजस्तै
दुःखलाई नै जीवन ठानी, गजल गुनगुनाइरहेँ

“

”

समयलाई सलाम (गजल-सङ्ग्रह-२०६६) बाट साभारः प्रस्तुत गजल त्रि.वि. शिक्षाशास्त्र र मानविकी सङ्कायको चार वर्षे स्नातक तह प्रथम वर्षको अनिवार्य नेपाली पाठ्यक्रममा समाबेश गरिएको छ ।

धीरेन्द्र प्रेमर्षि (अङ्ग्रेजी: Dhirendra Premarshi) एक नेपाली गीतकार, गजलकार, पत्रकार र संस्कृतविद् हुन् । नेपाली भाषाका साथै विशेषगरी मैथिली भाषा, साहित्य र संस्कृतिमाथि कार्य गरिरहेका प्रेमर्षिलाई । मैथिली साहित्य, सङ्गीत र पत्रकारितामा उनले दिएको प्रमुख योगदानहरूका लागि सन् २०१९ मा भारतीय रक्षामन्त्री राजनाथ सिंहद्वारा नयाँ दिल्ली, भारतमा अटल मिथिला सम्मान-२०१९ ले सम्मान गरिएको थियो ।

प्रारम्भिक जीवन

वि.सं. २०२३ साल भाद्र १८ गते सिराहा जिल्लाको गोविन्दपुर-१, बस्तीपुर गाउँमा जन्मिएका प्रेमर्षिको पूर्ण नाम धीरेन्द्र झा हो । रेडियो कान्तिपुरबाट प्रशारण हुने कार्यक्रम हेल्लो मिथिला कार्यक्रमको प्रस्तुतकर्ता जोडी रूपा-धीरेन्द्रको आवाज मिथिला क्षेत्रको गाउँघरका बच्चा-बच्चा समेत चिन्ने गर्दछन्। “पल्लव” मैथिली साहित्यिक पत्रिका र “समाज” मैथिली सामाजिक पत्रिकाका सम्पादक एवम् मैथिली भाषालाई सरकारी किताबमा लिएर आउनुमा उनकोको महत्त्वपूर्ण योगदान रहेको छ । उनले मैथिली गीति एल्बम चेतना, प्रियतम हमर कमौवा र डेग जस्ता चर्चित गीतका रचना गरेका छन । उनको गजल त्रि.वि. शिक्षाशास्त्र र मानविकी सङ्कायको चार वर्षे स्नातक तह प्रथम वर्षको अनिवार्य नेपाली पाठ्यक्रममा समाबेश गरिएको छ । प्रेमर्षि २०७५ देखि नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा-प्रतिष्ठानको प्राज्ञ परिषद सदस्य एवं परम्परागत तथा शास्त्रीय संगीत विभागमा कार्यरत छन् ।

साहित्यिक कृतिहरू

• समयलाई सलाम (नेपाली गजल-सङ्ग्रह), प्रकाशकः खेमलाल-हरिकला समाज कल्याण प्रतिष्ठान, चितवन- २०६६

• कोन सुर सजाबी ? (मैथिली गीत-सङ्ग्रह), प्रकाशकः नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, काठमाडौँ, नेपाल-२०६१

• मैथिली कविता-सङ्ग्रह, सं. (आठौँ शताब्दीदेखिका प्रतिनिधि कविहरूको कविताको सँगालो), प्रकाशकः नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठान-२०५१

• कर्मयोद्धा योगेन्द्र नेपाली (सम्पादित कृति), प्रकाशकः मिथिला नाट्यकला परिषद्‌, जनकपुरधाम, नेपाल-२०६५

• मिथिला मन्थन (सीके लालका मैथिलीमा अभिव्यक्त विचारोद्वार सङ्कलनको अनुवाद तथा सम्पादन), प्रकाशकः नेपाल मधेश फाउण्डेशन, काठमाडौः २०७०

अनुवाद कृतिहरू

• वसन्त (कवि वसन्त चौधरीको नेपाली कवितासङ्ग्रहको मैथिली अनुवाद), प्रकाशकः लुनकरणदास-गङ्गादेवी साहित्य-कला मन्दिर, काठमाडौः २०७४
• मिथिला मन्थन (सीके लालका मैथिलीमा अभिव्यक्त विचारोद्वार सङ्कलनको नेपाली अनुवाद), प्रकाशकः नेपाल मधेश फाउण्डेशन, काठमाडौः २०७०
• श्यामप्रसादक श्वेत आखर (श्यामप्रसादका निबन्धहरूको मैथिली अनुवाद), प्रकाशकः नेपाल प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, काठमाडौः २०६९
• मलङ्गियाका मैथिली एकाङ्की (नेपालीमा अनुवाद), प्रकाशकः साझा प्रकाशन, काठमाडौँ, नेपालः २०६५,
• भगता बेङक देश-श्रमण (कनकमणि दीक्षितको चर्चित पुस्तकको रूपा झाका साथ मैथिलीमा सहअनुवाद), प्रकाशकः रातो बङ्गला किताब, पाटनढोका, ललितपुरः २०५९
• स्वप्नकथा चलि रहल अछि (नेपालीबाट मैथिलीमा अनूदित कविता-सङ्ग्रह), प्रकाशकः मैथिली विकास मञ्च, काठमाण्डू: २०५०
• फुटकर रूपमा १०० भन्दा बढी कविता ५० वटाजति कथा १ दर्जनजति निबन्ध आदिको नेपाली, मैथिली, हिन्दी, भोजपुरी आदि भाषाबीच अनुवाद गर्नुका साथै मैथिलीको चर्चित हास्यव्यङ्ग्य सङ्ग्रह खट्टट काकाक तरङ्गका एक दर्जनभन्दा बढी विनोद-वार्ता नेपालीमा अनुवाद ।

साङ्‍गीतिक (रचना, सङ्गीत र गायन) कृतिहरू

• हम सीया छी (दहेज निर्मूलीकरण तथा महिला सबलीकरणसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः ओरेक नेपाल, काठमाण्डू, २०७३ मंसिर
• डेग (युवा जागरण तथा सशक्तिकरणसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः संस्कार मिथिला, सिरहा, २०६६ बैशाख
• भोर र नेहक बएन (शान्ति-सद्भाव सम्बर्द्धनसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः सम्झौता नेपाल, २०६५ जेठ र २०६४ कार्तिक
• चेतना (सामाजिक रूपान्तरणका लागि परिवर्तनकामी साहित्यिक मैथिली गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः संस्कार मिथिला, सिरहा, २०६० माघ
• 5018 गाडा - प्रियतम हमर कमौआ (सार्थक गीति क्यासेट तथा पहिलो मैथिली सीडी), प्रकाशकः म्यूजिक नेपाल / म्यूजिक मिथिलाः २०५८
• प्रेम भेल तरघुस्कीमे (विविध मनोरञ्जक मैथिली गीतहरूको सँगालो - क्यासेट तथा सीडी), प्रकाशकः मास्टर क्यासेट / म्यूजिक मिथिलाः २०५८
• सिस्नुपानी र सिस्नु 2000.00॥४ (गाईजात्रे क्यासेट), प्रकाशकः सिस्नुपानी नेपाल र रीमा क्यासेट: २०५६ र २०५७
• सिस्नुपानीले (उद्देश्यमूलक 'हास्यव्यङ्ग्यात्मक नेपाली गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः सिस्नुपानी नेपाल, हास्यव्यङ्ग्य सदनः २०५५
• सुरक्षित मातृत्व गीतमाला (सन्देशमूलक नेपाली, मैथिली, भोजपुरी गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः सुरक्षित मातृत्व नेटवर्क, नेपालः २०५५

• सुखक सनेस (बालस्वास्थ्य तथा परिवार कल्याणसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो), प्रकाशकः सेभ द चिल्ड्रेन, युएसए, काठमाडौँ, नेपालः २०५४
• कलियुगी दुनिया (नेपालबाट निस्केको मैथिलीको पहिलो गीति क्यासेट), प्रकाशकः सिम्फनिक रेकर्डिङ प्रा.लि., काठमाडौँ, नेपालः २०४७
• गाना-बजाना (विविध मनोरञ्जनात्मक मैथिली गीतहरूको श्रव्यसँगालो), प्रकाशकः गङ्गा क्यासेट, नयादिल्ली, भारतः २०६३
• भजन दिव्यानन्द (चट्याङ मास्टरद्वारा रचित नेपाली भक्तिरचनाहरूको रूका श्रव्यसँगालो), प्रकाशकः कान्ता गौतम, काठमाडौँ, नेपालः २०६१
• वन-गीत (संरक्षणसम्बन्धी चेतनामूलक मैथिली गीतहरूको श्रव्यसँगालो), प्रकाशकः बाइसेप एसटी, काठमाडौँ, नेपालः २०६१

शैक्षिक कृतिहरू

• खिस्सा-पिहानी (मैथिली लोककथाहरू सङ्गृहीत बालसन्दर्भ पुस्तक), प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०६३
• हमर मिथिला (मैथिली संस्कृतिसम्बन्धी लेखहरू सङ्गृहीत बालसन्दर्भ पुस्तक), प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०६३
• मैथिल विभूतिसभ (मैथिल विभूतिहरूको जीवनी सङ्गृहीत बालसन्दर्भ पुस्तक), प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०६३
• हमर मैथिली पोथी (कक्षा १, २, ३, ४ र ५ को ऐच्छिक मैथिली विषयक पाठ्यपुस्तक), प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०५४ देखि २०५८ सम्म
• मैथिली (कक्षा ९ र १० को ऐच्छिक मैथिली विषयक पाठ्यपुस्तक), प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०५७ र २०५८
• हिन्दी (कक्षा १० को ऐच्छिक हिन्दी विषयक पाठ्यपुस्तक),प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०५८

चलचित्र कृतिहरू

• निर्देशन तथा लेखन (टावरवाली भौजी), लेखन (अन्हरजाली, आशीर्वाद र दुमहला)
• अभिनय (मिथिलाक व्यथा, महाकवि विद्यापति, फिटकिरी, आचार्य, आमा, महनबहादुर-हरिबहादुर, गाउँकी तारा)
• गीत लेखन” सङ्गीत (संरक्षण, दुलही, , आगन्तुक, कालाजार, सङोर, चमेली, गोनू झा, छ्टत नहि प्रेमक रङ्ग)

पुरस्कार तथा सम्मान

• अटल मिथिला सम्मान- २०१९ (हिन्द पोष्ट मिडिया, नयाँ दिल्ली, भारत)
• 'लाइफटाइम अचिभमेन्ट अवार्ड- २०७५ (मैथिल समाज नेपाल, बुटवल)
• शुक्ला पुरस्कार- २०७५ (शुक्ला साहित्य सङ्गम, तनहुँ)
• सर्वोत्कृष्ट गीतकार सम्मान- २०७५ (कामना अवार्ड, डी सिने अवार्ड र पावरन्यूज म्यूजिक अवार्ड, काठमाडौँ)
• जनअभिनन्दन- २०१८ (नेपालमा लायन्स क्लव स्थापनाको सयौँ वर्षमा सम्मानित देशभरिका सयजनामध्ये, पोखरा)
• दलित चेतना सम्मान- २०७४ (सबरी सङ्कल्प समाज, गोलबजार, सिरहा)
• यात्री-नागार्जुन सम्मान- २०१७ (मिथिला विकास परिषद, कोलकाता, भारत)
• लैङ्गिक समानता पत्रकारिता पुरस्कार- २०७३ (नेपाल पत्रकार महासङ्घ र अमेरिकी संस्था- मदरल्याण्ड नेपाल)
• नइ खरा गौरव पुरस्कार- २०७३ (नइ प्रकाशन, काठमाडौँ, नेपाल)
• नेपाली गीत-सङ्गीत एवं कला-संस्कृति सम्मान- २०७३ (प्रस्तोता समाज नेपाल)
• सरस्वती- रस्वती-राजनारायण कला पुरस्कार: गर- २०७२. ( (सरस्वती- रस्वती-राजनारायण प्रतिष्ठान / रामानन्द युवा क्लव, जनकपुरधाम पुरधाम)
• नेपाल विद्यापति मैथिली अनुवाद पुरस्कार- २०७१ (विद्यापति पुरस्कार कोष)
• बबरसिंह थापा स्मृति पुरस्कार- २०७१ (बबरसिंह थापा सेवा गुठी, विराटनगर)
• महेन्द्र सम्मान- २०१५ (मैथिल समाज, रहिका, मधुबनी, मिथिला, भारत)
• साहित्यिक सम्मान- २०१५ (मैथिली साहित्यक सांस्कृतिक समिति, मधुबनी, मिथिला, भारत)
• भैरव प्रतिभा पुरस्कार- २०७० (भैरव पुरस्कार गुठी)
• व्यथित काव्य सम्मान- २०६९ (साहित्यिक पत्रकार सङ्घ)
• राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, पूर्वाञ्चल- २०६८ (नेपाल सरकार, संस्कृति मन्त्रालय)
• राष्ट्रिय स्रष्टा सम्मान- २०६८ (प्रगतिशील तथा देशभक्त सांस्कृतिक मञ्च )
• सशक्त सञ्चारकर्मी पत्रकारिता पुरस्कार- २०६८ (प्रेस काउन्सिल नेपाल )
• जन-अभिनन्दन- २०६८ (सिरहा समाज सेवा, काठमाडौँ)
• मिथिला-दूत सम्मान- २०६७ (विराटनगरस्थित मिथिला-मैथिलीसम्बन्धी सङ्घसंस्थाहरू)
• मोतीराम भद्ट-तन्नेरी गजल पुरस्कार- २०६६ (तन्नेरी त्रैमासिक पत्रिका)
• मधुरिमा-फूलकुमारी महतो सांस्कृतिक सम्मान- २०६५ (मधुरिमा कला केन्द्र, काठमाडौँ)
• लोकतान्त्रिक स्रष्टा सम्मान- २०६४ (अविरल साहित्य समाज, सिन्धुपाल्चोक)
• मैथिल सङ्घर्षशील व्यक्तित्व सम्मान- २०६३ (मैथिली साहित्य परिषद्‌, लहान)
• साहित्य भास्कर- ई. २००६ (अखिल भारतीय भाषा-साहित्य सम्मेलन, भोपाल, म.प्र.)
• उत्कृष्ट सङ्गीतकार सम्मान- ई. २००६ (संस्कृति मिथिला, सहरसा, बिहार)
• जनअभिनन्दन- २०६२ (मैथिली सेवा समितिलगायतका सङ्घ-संस्था, विराटनगर)
• वागेश्वरी सम्मान - २०६२ (वागेश्वरी सेवा समिति, राजविराज)
• मिथिला-रत्न सम्मान- ई. २००५ (अन्तर्राष्ट्रिय मैथिली सम्मेलन, नयादिल्ली)
• सलहेस सम्मान- २०६१ (सलहेस संरक्षण प्रतिष्ठान, सिरहा)
• “माटी की गंध” कथा पुरस्कार- ई. २००३ (अभिव्यक्ति प्रकाशन, शारजाह, यूएई)
• नवरङ्ग सम्मान- २०५७ (नवरङ्ग साहित्य प्रतिष्ठान, धरमपुर, झापा)
• भानु पदक- २०५४ (भानु कला केन्द्र, विराटनगर)

कार्य अनुभव तथा संलग्नताः

• नेपाल प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, प्रज्ञासभा सदस्य , अवधिः वि.सं. २०७१ असोजदेखि हालसम्म
• संस्कृति मन्त्रालय, विज्ञ सदस्य (अभौतिक सांस्कृतिक सम्पदा परिषद्), अवधिः वि.सं. २०६८ फागुनदेखि हालसम्म

• रेडियो नेपाल, समाचार-वाचक तथा सम्पादक (मैथिली, नेपाली र हिन्दी समाचार), अवधिः वि.सं. २०४९ पुसदेखि २०६१ चैत मसान्तसम्म

• कान्तिपुर एफ.एम., मैथिली कार्यक्रम ‘हेल्लो मिथिला’ र ३ अन्य, परिकल्पना तथा प्रस्तुति, अवधिः वि.सं. २०५८ फागुनदेखि हालसम्म

• नेपाल टेलिभिजन, मैथिली कार्यक्रम चौबटिया, निर्माण तथा निर्देशन, अवधिः वि.सं. २०६८ साउनदेखि हालसम्म

• नेपाल एफ.एम., समावेशी लोकतन्त्रसम्बन्धी कार्यक्रम ‘आवाज’, परिकल्पना, संयोजन र निर्देशन, अवधिः वि.सं. २०६३ असारदेखि २०६५ फागुनसम्म
• नेपाल 1 टेलिभिजन, साहित्यिक कार्यक्रम ‘राम्रो कस्तो राम्रो’ को प्रस्तुति, अवधिः वि.सं. २०६४ श्रावणदेखि हालसम्म

• गोरखापत्र दैनिक, ‘नयाँ नेपाल’ परिशिष्टअन्तर्गत मैथिली खण्डको संस्थापक संयोजक, अवधिः वि.सं. २०६४ असोजदेखि फागुनसम्म

• पल्लव, मैथिली साहित्यिक मासिक पत्रिका, सम्पादक तथा प्रकाशक, अवधिः वि.सं. २०५० असारदेखि हालसम्म

• कामना, नेपाली सिनेमासिक पत्रिका, सम्पादक, अवधिः वि.सं. २०५३ चैत्रदेखि २०५५ माघसम्म

संस्थागत आबद्धता

• अध्यक्ष, कला-संस्कृति-सञ्चार संस्थाः संस्कार मिथिला
• संस्थापक एवं उपाध्यक्ष, सिस्नुपानी नेपाल, हास्यव्यङ्ग्य सदन
• सदस्य-सचिव, फूलकुमारी महतो मैथिली सम्मान समिति, काठमाडौँ
• केन्द्रीय सदस्य, साहित्यिक पत्रकार सङ्घ
• संस्थापक अध्यक्ष तथा संरक्षक, मैथिली विकास मञ्च
• सदस्य-सचिव, वैद्यनाथ-सियादेवी मैथिली पुरस्कार प्रतिष्ठान, काठमाडौँ
• केन्द्रीय सदस्य, भाषिक अधिकार संयुक्त सङ्घर्ष समिति

बिदेश-भ्रमण

• अमेरिका, भारत, चीन (तिब्बत), कतार, यूएई, मलेशिया, सिंगापुर, फिलिपिन्स ।

बाह्य कडीहरू

धिरेन्द्र प्रेमर्षिः व्यक्तिगत विवरण/ वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२२-०१-२५ मिति

यो पनि हेर्नुहोस्

• नागार्जुन
• विद्यापति