गुरदासपुर जिल्ला
गुरदासपुर जिल्ला ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | |
|---|---|
.svg) पञ्जाब, भारत मा अवस्थिती | |
| निर्देशाङ्क: ३१°५५′उ॰ ७५°१५′पू॰ / ३१.९१७°N ७५.२५०°Eनिर्देशाङ्कहरू: ३१°५५′उ॰ ७५°१५′पू॰ / ३१.९१७°N ७५.२५०°E | |
| देश |  भारत |
| राज्य | पञ्जाब |
| नामकरण | Guriya Ji |
| सदरमुकाम | Gurdaspur |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | २,६१० किमी२ (१,०१० वर्ग माइल) |
| जनसङ्ख्या (2001)‡[›] | |
| • जम्मा | २,१०४,०११ |
| • घनत्व | ८१०/किमी२ (२,१००/वर्ग माइल) |
| भाषा | |
| • सरकारी | पञ्जाबी |
| समय क्षेत्र | युटिसी+5:30 (IST) |
| साक्षरता | ६३.९५% |
| वेबसाइट | gurdaspur |
गुरदासपुर जिल्ला भारतको पञ्जाब राज्यको माझा क्षेत्रको एउटा जिल्ला हो। गुरदासपुर जिल्ला सदरमुकाम हो। यो अन्तर्राष्ट्रिय स्तर मा पाकिस्तानी पञ्जाब को नरोवाल जिल्ला, पञ्जाब कै अमृतसर, पठानकोट, कपूरथला र होशियारपुर जिल्लाहरु संग सीमा जोडिएको छ। दुई मुख्य नदीहरु ब्यास र रावी यो जिल्ला भएर बग्दछ। मुगल सम्राट अकबर कलानौर नजिकैको एउटा बगैंचामा सिंहासनमा बसेको भनिन्छ, जो जिल्लाको एक ऐतिहासिक महत्वपूर्ण शहर हो।[१]यो जिल्ला हिमालयको फेदमा छ।
२०११ सम्म यो पंजाबको तेस्रो सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको जिल्ला हो (२२ मध्ये), लुधियाना र अमृतसर पछि।[२]बटाला, जिल्लाको जनसंख्या को ३१% साथ, यहाँको सबैभन्दा ठूलो शहर हो।
ईतिहास[सम्पादन गर्ने]
१० औं शताब्दीको उत्तरार्धदेखि १९१९ ईस्वी सम्म यो जिल्लामा जयपाल र आनन्दपालको अधीनमा शाही राजवंशको शासन थियो। यस जिल्लाको कलानौर १४ औं देखि १६ औं शताब्दीसम्म दिल्ली सम्राटको अवधिमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण शहर थियो। जसरथ खोखरले दुई पटक आक्रमण गरे, एक पटक १४२२ मा लाहोरमा असफल हमला पछि र फेरि १४२२ मा जब मलिक सिकंदरले ठाउँ खाली गर्न कूच गरे र जसराथ अकीरलाई पराजित गरे बैरम खानले फेब्रुअरी १५५६ मा सिंहासनमा बसे। [स्पष्टीकरण आवश्यक] मेसोनरी, एक प्लेटफर्म जो अझै पनी एक किलोमिटर टाढा रहेको छ र शहर को पूर्व को लागी एक आधा वास्तविक स्थान हो जसमा उनको स्थापना भयो।
मुगल वर्चस्व को पतन र पतन र सिख शक्ति को उदय मा यो जिला आफ्नो सबैभन्दा हलचल दृश्यहरु देखे। सिख गुरुहरु को केहि नजिक बाट जिल्ला संग जोडिएको छ। लाहोर जिल्लामा १४६९ मा जन्मिएका गुरु नानकले १४८५ मा बटाला तहसीलको पखोके (डेरा बाबा नानक) का खत्री मूल चन्दकी छोरी सुलखानीसँग विवाह गरे। त्यहाँ अझै पनी झूलाना महल भनेर चिनिने एउटा पर्खाल छ जो गुरदासपुर मा झुण्डिएको छ। सिख गुरु हरगोबिन्दले श्री हरगोबिन्दपुर को पुनर्स्थापना गरे जुन पहिले राहिला को नाम बाट परिचित थियो। गुरु गोबिन्द सिंहका शिष्य बन्दा सिंह बहादुरले यस जिल्लालाई लाहोरसम्म देशमा आक्रमण गर्न आधारको रूपमा प्रयोग गरे, सम्राट बहादुर शाहले १७११ मा उनको बिरुद्ध एउटा अभियान चलाए तर मात्र अस्थायी प्रभाव संग। बन्दा बहादुरले मुगल संग आफ्नो अन्तिम लडाई जिल्लाको गुरदास नंगल मा लडे र कब्जा गरीयो। दोआब को यस भाग मा वर्चस्व को लागी प्रतिद्वन्द्वी रामगढिया मिसल र कन्हैया मिसल्स संग संघर्ष को एक खाता मा जिला को इतिहास बिग्रन्छ, पहिले को शक्ति १८०८ मा टुटेको थियो र १८११ मा उत्तरार्द्ध को।
महाराजा रणजीत सिंह यस प्रकार सम्पूर्ण जिल्ला मा बाटो ग्रहण गरे। दीना नगर, यसको रमाईलो आम बगैंचा र बग्ने नहर संग पन्जाब को सिंह को एक मनपर्ने ग्रीष्मकालीन निवास थियो, जो जब अन्यत्र व्यस्त छैन मे र जून को दुई तातो मौसम महिना यहाँ बिताए।
ब्रिटिश शासनको बेला गुरदासपुर जिल्ला लाहोर डिभिजनको एउटा उपविभाग थियो, यो जिल्ला प्रशासनिक रूपमा चार तहसीलहरुमा विभाजित थियो: गुरदासपुर, बटाला, शकरगढ र पठानकोट। १८८१ को जनगणना अनुसार जिल्लाको जनसंख्या ८२३,६९५ थियो यो १८९१ को जनगणनामा १ लाख भन्दा बढेर ९४३,९२२ सम्म पुग्यो। जे होस् १९०१ को जनगणनामा जनसंख्यामा गिरावट दर्ज भयो - ९४०,३३४, यो धेरै हदसम्म पलायन को कारण थियो - केहि ४४,००० बसोबास चेनाब कोलोनी मा बसोबास। १९०१ को जनगणना अनुसार ४६३,३७१ मुस्लिम (४९%), ३८०,६३६ हिन्दू (४०% भन्दा बढी) र ९१,७५६ (१०%) सिखहरु थिए। मिर्जा गुलाम अहमद जसले अहमदिया आन्दोलन को स्थापना गरे यहाँ अनुयायी थिए।[३]
१९४७ मा भारत को विभाजन को दौरान गुरदासपुर को भविष्य अत्यधिक प्रतिस्पर्धा भएको थियो। १९४१ को जनगणना अनुसार यस जिल्लाको जनसंख्या ५१.१४% मुस्लिम बहुल थियो। सीमा को रैडक्लिफ पुरस्कार मात्र पाकिस्तान को शकरगढ़ तहसील, र बाकी भारत लाई दियो। पूर्वी तहसील को मुस्लिम जनसंख्या शरणार्थी को रूप मा पाकिस्तान मा बसाई सकीयो, र शकरगढ का हिन्दुहरु र सिखहरु रावी पुल पार पछि गुरदासपुर बसाई सरे। तिनीहरू बसोबास गरे र गुरदासपुर जिल्ला मा फैलियो।
२ जुलाई २०११ मा जिल्लाको एक भाग एउटा नयाँ पठानकोट जिल्ला बनाउन को लागी बनाइएको छ, जुन पहिले गुरदासपुर को हिस्सा थियो। पठानकोट जिल्लामा पठानकोट र धारकलन को दुई उप-डिभिजनहरु संगै नरोट जयमल सिंह र बमियाल नामका दुई उप-तहसीलहरु छन्।
यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्ने]
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्ने]
- ↑ "About District", gurdaspur.nic.in, मूलबाट २ अगस्ट २००५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ मार्च २०१८।
- ↑ "District Census 2011", Census2011.co.in, २०११, अन्तिम पहुँच २०११-०९-३०।
- ↑ "Imperial Gazetteer2 of India, Volume 12, page 395 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library", dsal.uchicago.edu, अन्तिम पहुँच २९ मार्च २०१८।
बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्ने]
