होशियारपुर जिल्ला

होशियारपुर जिल्ला ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
जिल्ला
पञ्जाब, भारत मा अवस्थिती
निर्देशाङ्क: ३१°३५′उ॰ ७५°५९′पू॰
देश	भारत
राज्य	पञ्जाब
Region	Doaba
सदरमुकाम	Hoshiarpur
सरकार
• Deputy commissioner	Anindita Mitra
क्षेत्रफल
• जम्मा	३,३६५ किमी२ (१,२९९ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या  (2011)
• जम्मा	१,५७९,१६०
• घनत्व	४७०/किमी२ (१,२००/वर्ग माइल)
भाषा
• सरकारी	पञ्जाबी
समय क्षेत्र	युटिसी+5:30 (IST)
साक्षरता	85.40%
वेबसाइट	hoshiarpur.nic.in

होशियारपुर जिल्ला भारतको पञ्जाब राज्यको एउटा जिल्ला हो। होशियारपुर, पञ्जाब को सबैभन्दा पुराना जिल्लाहरु मध्ये एक, पञ्जाब राज्य को उत्तर-पूर्वी भाग मा स्थित छ र उत्तर-पश्चिम मा गुरदासपुर जिला, जालंधर जिल्ला र दक्षिण-पश्चिम मा कपूरथला जिल्ला, कांगड़ा जिल्ला र उना जिल्ला संग साझा सीमाहरु साझा गर्दछ। उत्तर-पूर्वमा हिमाचल प्रदेश। होशियारपुर जिल्लामा ४ उप-डिभिजन, १० सामुदायिक विकास ब्लक, ९ शहरी स्थानीय निकाय र १४१७ गाउँहरु छन्। जिल्लाको क्षेत्र ३३६५ वर्ग कि.मी. र जनगणना २०११ को अनुसार १,५८६,६२५ व्यक्तिको जनसंख्या छ।

होशियारपुर लगायत नवाशहर, कपूरथला र जालन्धर को केही भागहरुले पञ्जाब को एक सांस्कृतिक क्षेत्र को प्रतिनिधित्व गर्दछ, जसलाई दोआबा वा बिस्ट दोआब भनिन्छ - ब्यास र सतलज नामक दुई नदीहरु को बिच भूमि को पथ। होशियारपुर मा चण्डीगढ-पठानकोट रोड को दाहिने तिर शिवालिक को तल्लो भाग संगै क्षेत्र निम्न पहाड छ र जिल्ला को यो भाग लाई कण्डी क्षेत्र को रूप मा पनि जानिन्छ। दुई नदीहरु, सतलज र ब्यास संगै दुई अन्य मौसमी धाराहरु यस क्षेत्र को जल निकासी प्रदान गर्दछ। यी बाहेक, कण्डी क्षेत्र मौसमी धाराहरु बाट भरिएको छ।

यो पहाडी र समथल भूभाग को लगभग दुई बराबर भाग मा आउँछ। यसको पूर्वी अनुहार सौरसिंह पहाड को पश्चिम तिर ढलान बाट बनेको छ, त्यो पर्वतश्रेणी संग समानन्तर, सिवालिक पर्वतमालाको तल्लो उचाइ को एक रेखा दक्षिण देखि उत्तर सम्म जिल्ला को यात्रा गर्दछ, जबकि दुई चेन को बीच असमान चौडाई को एक उपत्यका फैलिएको छ, जसवान दुन को नामले परिचित छ। यसको माथिल्लो भाग सोहन तेज धारा द्वारा पार गरीएको छ। जबकि सतलज पहाडहरु मा एक ब्रेक को माध्यम बाट यसको तल्लो अन्त मा बग्दछ, र एक दक्षिण दिशा मा बग्छ जब सम्म यो केन्द्रीय दायरा को पल्लो मोड्छ, र मैदानहरुको माथी पश्चिम तिर निक्लदछ। यो पश्चिमी मैदान जलोढ्य गठन को शामिल छ, एक सामान्य पश्चिमी ढलान संगै उप-पर्वत पथ मा हिमाली टोरेन्टहरु बाट सिल्ट को निक्षेप को कारण। ब्यास किनारा तल्लो भाग छ, मध्यम को लागी खुला छ तर अत्यधिक बाढी छैन, र धेरै उर्वर मानिन्छ। एक पर्याप्त क्षेत्र सरकारी जंगल द्वारा समेटिएको छ, वन विभागको रेखदेखमा। धान धेरै हदसम्म उमारिन्छ, ब्यास को किनार लगायत दलदल फ्लैट मा। आनन्दपुर साहिब, दसुया, मुकेरियन र चिन्तपूर्णी मा धेरै धार्मिक मेलाहरु आयोजित हुन्छन, ती सबैले मानिसहरु को एक विशाल जमघट आकर्षित गर्दछन। पहाडहरु को निकटता को कारणले यो जिल्ला एक तुलनात्मक रूप देखि चिसो र आर्द्र जलवायु छ। कपासको कपडा बनाइन्छ, र चिनी, चामल, अन्य अन्न र नीर निर्यात सामाग्री मध्ये पर्दछन।

होशियारपुर सन्तहरु को शहर को रूप मा पनि चिनिन्छ। यस जिल्लामा धेरै डेराहरु छन्। जिल्ला सरकारी कलेज कुनै समय पञ्जाब विश्वविद्यालय को लागी एक क्याम्पस थियो। सिख साम्राज्य को शासनकाल मा यो मुख्य रूप मा गुर्जर र शूरसैनी, कश्मीर क्षेत्र को डोगरहरु द्वारा बसोबास गरिएको थियो।

इतिहास

वर्तमान होशियारपुर जिल्ला को क्षेत्र पनि सिन्धु घाटी सभ्यता को हिस्सा थियो। जिल्लाका विभिन्न स्थलहरुमा भर्खरै उत्खनन गरीएको छ कि शिवालिक तल्लो पहाड नजिकैको सम्पूर्ण क्षेत्र प्रारम्भिक पालीओलिथिक मानिसले मात्र होइन बरु प्रोटोहिस्टोरिक र ऐतिहासिक कालमा भएकाहरु द्वारा बस्ती को लागी चयन गरिएको थियो। पौराणिक कथाहरु पांडवहरु संग जिल्ला मा धेरै स्थानहरु संग सम्बन्धित। दसुया महाभारतको महाकाव्यमा राजा विराटको आसनको रूपमा उल्लेख गरिएको छ जसको सेवामा पाण्डवहरु तेह्र बर्ष सम्म निर्वासनमा रहे। भम, माहिलपुर को ११ किलोमिटर पश्चिम मा, पाण्डवहरु को निर्वासन बितेको ठाउँ हो भनिन्छ। लासारा, जयजोन को बारे मा १९ किलोमिटर उत्तर मा, एक पाषाण मन्दिर पाण्डवहरु को समय को मिति को लागी उल्लेख गरीएको छ। चिनियाँ तीर्थयात्री हुयान साँगका अनुसार होशियारपुरको क्षेत्रमा चन्द्रबंसी वा यदुवंशी सैनी राजपूतको जनजातिले प्रभुत्व जमाएका थिए, जसले मुहम्मदको विजय हुनुभन्दा पहिले शताब्दीसम्म स्वतन्त्र अस्तित्व कायम राखेका थिए।

होशियारपुर वरपरको देश जालंधर मा काटोच को पुरानो राज्य को हिस्सा बनेको छ। राज्य अन्ततः टुक्रिएको थियो, र वर्तमान जिल्ला दातारपुर र जसवान, राजहरु को बीच विभाजित भएको थियो। उनीहरुले १७५९ सम्म आफ्नो क्षेत्रको अबाधित कब्जा कायम राखेका थिए, जब बढ्दो सिख सरदारहरुले पहाडी इलाकामा अतिक्रमणको एक श्रृंखला शुरू गरे। १८१५ मा महाराजा रणजीत सिंहले जसवान शासकलाई सामन्ती कार्यकालमा सम्पत्तिको सट्टामा आफ्नो क्षेत्र त्याग्न बाध्य पारे। तीन बर्ष पछि दातारपुर को राजा यस्तै उपचार संग भेटे। सन् १८१८ को अन्त्यसम्म सतलजदेखि ब्याससम्म पूरै देश लाहोर सरकारको अधीनमा आइसकेको थियो, र १८४६ मा पहिलो एङ्लो-सिख युद्ध पछि ब्रिटिश सरकारलाई हस्तान्तरण गरियो। दातारपुर र जसवानका पदच्युत राजहरुले नयाँ शासकहरु बाट नगद पेन्सन पाएका थिए, तर उनीहरु आफ्नो पुरानो सार्वभौम स्थितिमा बहाल नहुँदा कटु निराशा व्यक्त गरे। तदनुसार, १८४८ मा दोस्रो एङ्लो-सिख युद्धको प्रकोपले असन्तुष्ट सरदारहरुलाई विद्रोहको लागी तयार पार्‍यो । उनीहरुले एक विद्रोह का आयोजन गरे, तर दुई राजा र अन्य सरदारहरु कब्जा गरियो, र उनीहरुको संपत्ति जफत गरियो।होशियारपुर हिन्दू महाकाव्य र संस्कृति आफैंमा एक प्राचीन केन्द्र हो। बाजवारा मा (वर्तमान शहर बाट ऊना रोड मा ४ किमी पूर्व) एक प्राचीन संस्कृति को भग्नावशेष अझै पनी पाउन सकिन्छ। पौराणिक हिसाबले यो जिल्लाको तेह दशुया राजा विराटको राज्य भएको अनुमान गरिन्छ जहाँ पाण्डवहरुले आफ्नो एक बर्षको निर्वासन बिताएका थिए।

भृगु संहिता

होशियारपुर पुरानो ज्योतिषीय तथ्यहरु को लागी लोकप्रिय छ जहाँ यो भनिएको छ कि पुराना कागजातहरु जहाँ प्रत्येक व्यक्तिको अतीत, वर्तमान र भविष्य को जन्म विस्तार मा लेखिएको छ, सुरक्षित रूप बाट यस ठाउँ मा राखिएको छ। धेरै मानिसहरु होशियारपुर भ्रमण गर्न को लागी आफ्नो अतीत, वर्तमान र भविष्य को बारे मा जान्न को लागी हरेक जन्म मा उनीहरु लाई अतीत मा लिईएको थियो।

महत्वपूर्ण शहरहरु

होशियारपुर मा धेरै प्राचीन सांस्कृतिक केन्द्रहरु को बीच शहर जयजोन थियो। जयजत ऋषि द्वारा ११ औं शताब्दीको लगभग शिवालिक तल्लो पहाडमा स्थापित भएको भनिएको हो, जयजोन एक फस्टाउने व्यापार केन्द्र थियो। यो प्राच्य अध्ययन को लागी एक केन्द्र को रूप मा पनि जानिन्छ। प्रख्यात विद्वानहरु र संस्कृत, ज्योतिष, आयुर्वेद र संगीत को एक्सपोन्टरहरु बैठक को लागी यो ठाउँ मा गए। संगीतकार पंडित हुसन लाल र भगत राम र प्रख्यात पाकिस्तानी कवि तुफेल होशियारपुरी एकै ठाउँका हुन्। जयजोन मा पनि ब्रिटिश युग देखीको एक सानो पुरानो रेलवे स्टेशन छ ।

आयुर्वेद विद्वान पंडित गोविन्द राम वात्स्यायन र संस्कृत पुरस्कार विजेता आचार्य विश्वनाथ जयजोनका हुन्।

माहिलपुर शिवालिक को खुट्टा मा एक पुरानो गाउँ हो जुन चिनियाँ हुयान साँग द्वारा भ्रमण गरीएको थियो जसले आफ्नो नोट मा श्री महिपालपुर को रूप मा यो गाउँ लेखे।