पञ्चामृत
पंचामृतको धार्मिक र वैज्ञानिक महत्व
पंचामृतको अर्थ र परिभाषा "पंचामृत" शब्द दुई भागमा विभाजित छ— "पंच" (पाँच) र "अमृत" (अमरत्व दिने अमूल्य पदार्थ)। यो पाँच पवित्र तत्वहरूको मिश्रण हो: गाईको दूध, गाईको दही, गाईको घिउ, मह, र चिनी। धार्मिक मान्यताअनुसार, यी पाँच तत्वलाई एकसाथ मिलाएर तयार पारिएको पदार्थ पवित्र मानिन्छ र देवपूजामा प्रयोग गरिन्छ।
पंचामृत दिने क्रममा उच्चारण गरिने मन्त्र पंचामृत अर्पण गर्ने क्रममा ब्राह्मण अथवा पूजारीले निम्न मन्त्र उच्चारण गर्दछन्: "अकाल मृत्यु हरणम्, सर्व रोग विनाशकम्। श्री विष्णु चरणोदकम् पुनर्जन्म न भिभ्यत।"
यस मन्त्रको अर्थ हो— यो पदार्थ अकाल मृत्युलाई समाप्त गर्दछ, रोगहरूलाई नष्ट गर्छ, र भगवान विष्णुको चरणोदक (पवित्र जल) ग्रहण गर्दा पुनर्जन्म हुँदैन।
धार्मिक महत्व पंचामृतलाई हिन्दू धर्ममा पवित्र पदार्थ मानिन्छ। देवताहरूको पूजा-अर्चनामा यसको विशेष भूमिका हुन्छ। यो भगवानको मूर्तिलाई अभिषेक गर्न प्रयोग गरिन्छ र पछि भक्तजनहरूलाई प्रसादका रूपमा वितरण गरिन्छ।
श्रद्धा र लाभ: पंचामृतको पान गर्दा व्यक्ति समस्त ऐश्वर्य प्राप्त गर्छन्। धर्मग्रन्थहरू अनुसार, यसले जन्म-मरणको चक्रबाट मुक्ति दिलाउँछ।
पुराणहरूमा उल्लेख: पंचामृतको महत्व विष्णु, शिव र देवी पूजामा अत्यन्तै गहिरो छ। स्कन्द पुराण र गरुड़ पुराणले यसको पानलाई मोक्षप्रदायक मानेको छ।
पंचामृतका वैज्ञानिक लाभहरू
पंचामृतमा धार्मिक महत्त्वमात्र नभई वैज्ञानिक लाभ पनि रहेको छ। यसका हरेक तत्वको आ-आफ्नै औषधीय गुण हुन्छ:
1. गाईको दूध: गाईको दूधलाई सम्पूर्ण आहार मानिन्छ। यसमा प्रोटिन, क्याल्सियम, र भिटामिन डीजस्ता पोषकतत्व हुन्छन्, जसले हड्डीलाई बलियो बनाउँछ।
2. गाईको दही:
दहीमा प्रोबायोटिकहरू हुन्छन्, जसले पाचन प्रणालीलाई सुधार गर्छ। यसले रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
3. गाईको घिउ:
घिउ ऊर्जा दिने शक्ति र शरीरलाई विषादीबाट मुक्त गराउने क्षमताले भरिपूर्ण छ।
4. मह (मधु):
महमा एन्टिअक्सिडेन्ट र एन्टिब्याक्टेरियल गुण हुन्छन्। यसले रोगसँग लड्न सहयोग गर्छ।
5. चिनी:
चिनी शरीरलाई तत्काल ऊर्जा दिन सक्षम हुन्छ। यसले शरीरमा ग्लुकोजको मात्रा सन्तुलनमा राख्छ।
आध्यात्मिक सत्यता पंचामृतलाई देवमूर्तिलाई स्पर्श गराएपछि यसको महत्ता अझ बढ्छ। धार्मिक मान्यता छ कि यस्तो पंचामृतले शरीर र आत्माको शुद्धि गर्दछ। यो मुक्तिदायक मानिन्छ, जसले भौतिक र आध्यात्मिक शान्ति प्रदान गर्दछ।
पंचामृतको तयारी र विधि पंचामृत तयार गर्दा ध्यान दिनुपर्ने केही प्रमुख कुरा:
1. शुद्ध गाईको दूध, दही, र घिउको प्रयोग गर्नु पर्छ।
2. मह र चिनीलाई ठीक अनुपातमा मिसाउनुपर्छ।
3. यो मिश्रण चाँदी वा तामाको भाँडोमा राख्नुपर्छ।
निष्कर्ष पंचामृत धार्मिक, सांस्कृतिक र वैज्ञानिक रूपमा महत्त्वपूर्ण छ। यो केवल पूजाको अंग होइन; यसले स्वास्थ्यलाई समेत लाभ पुर्याउँछ। धार्मिक विश्वासले यसलाई मोक्षप्रदायक मान्छ, जबकि विज्ञानले यसको पोषण गुणलाई पुष्टि गर्दछ। पंचामृतको सही रूपमा पान गर्दा व्यक्ति शारीरिक, मानसिक र आध्यात्मिक रूपमा समृद्ध बन्न सक्छ।
महात्म्य
[सम्पादन गर्नुहोस्]पञ्चामृत दिने समयमा ब्राह्मण अथवा पूजारीले अकाल मृत्यु हरणम् , सर्व रोग विनाशकम् । श्री विष्णु चरणोदकम् पूनर्जन्म न पिविभ्यत । भन्ने एक मन्त्र उच्चारण गर्दछन् । त्यो मन्त्रको अर्थ अकाल मृत्युलाई हरण गर्ने, सबै रोगहरूको नाश गर्ने , भगवान विष्णु चरणोदक पिएर पूनर्जन्म हुँदैन भन्ने हुन्छ । अर्को शब्दमा भन्ने हो भने श्रद्धा पूर्वक पञ्चामृतको पान गर्ने मान्छे संसारमा समस्त ऐश्वर्यहरूलाई प्राप्त गर्दै शरिर पतन पछि जन्म र मरणका चक्रबाट मुक्त हुन्छ । गाईको दूध, गाईको दही, गाईको घिउ र महको मिश्रणमा रोग निवारणका गुण विद्यमान हुन्छन् भन्य विज्ञान तथा चिकित्सा शात्रले पुष्टि गरेका छन् । त्यसैमा यो देवमुर्तीलाई स्पर्श गरायो भने मुक्ति कारक हुन जान्छ भन्ने अध्यात्मिक सत्यता रहेको छ ।
