केरा गणतन्त्र
राजनैतिक विज्ञानमा, केरा गणतन्त्रको शब्द एक राजनीतिक रूपमा अस्थिर देशको वर्णन गर्दछ जुन केरा वा खनिज जस्तै एक सीमित-स्रोत उत्पादनको निर्यातमा निर्भर गर्दछ। बनाना रिपब्लिक वा बनाना स्टेट राजनीतिकरूपले अस्थिर देशको लागि अपमानजनक रूपमा प्रयोग हुने राजनीतिक विज्ञानको शब्द हो । १९०१ मा, अमेरिकी लेखक हे. हेनरीले अमेरिकी निगमहरूको शोषणमा परेका होन्डुरस र आसपासका देशहरूको अवस्था चित्रण गर्न यो शब्दावलीको विकास गरेका थिए। सामान्यतया, केरा गणतन्त्र एक अत्यधिक समाजबद्ध सामाजिक वर्गहरू को समाज हो, सामान्यतया एक ठूलो खराब श्रमिक वर्ग र एक सभ्यता वाला वर्गीकरण धनीतन्त्र, जो कि समाजको व्यापार, राजनीतिक र सैन्य अभिजात वर्गहरूसँग सम्बन्धित छ। [१] यस्तो शासन गर्ने वर्ग सिमित अल्प व्यक्तिहारऊले अर्थतन्त्रको सबै मुख्य प्रमुख क्षेत्रहरूमा नियन्त्रण जमाउँछ र श्रमको शोषण गर्छ । ;[२] यसैले, केरा गणतन्त्रको अर्थ भ्रष्टचार र शोषणलाई जनाउने तुच्छ शब्द हो । [२]
अर्थशास्त्रमा, केरा गणतन्त्र यस्तो एक देश हो जुन राज्य पूँजीवादको अर्थव्यवस्था हो, जसको अर्थ आर्थिक मोडेल देशको निजी व्यावसायिक उद्यमको रूपमा प्रवद्र्धन वर्गको विशेष लाभको लागि सञ्चालन गरिएको छ। अर्थशास्त्रमा बनाना रिपब्लिक राज्य र एकाधिकारी व्यवसायीहरु बीचको मिलेमतो हुने अवस्थालाई मानिन्छ। बनाना रिपब्लिकमा शासनसत्ता निश्चित कुलिन घरानामा सिमित हुन्छ र अर्थतन्त्रमा उत्पादनको ठुलो हिस्सा केहि सिमित व्यापारी घरानियाको पकडमा रहने गर्दछ। अर्को शब्दमा कुनै पनि राज्यको अर्थराजनीतिमा कुलिन वर्गको बोलवाला चल्ने गर्दछ। त्यस्तो राज्यमा सिमित उत्पादन हुनुका साथै अर्थतन्त्रको ठुलो हिस्सा आयातमा निर्भर रहने गर्दछ । यो अवस्था अतिकम विकसित राष्ट्रहरूमा देखिने विशेषता हो । अर्थराजनितिक हिसाबले कमजोर रहेका मुलुकहरु व्यवहारिक रुपमै यो संक्रमण अबस्थाको सिकार हुने गर्दछन् । यस्तो शोषणको राज्य र अनुकूल आर्थिक एकाधिकारहरु बीच को भ्रम द्वारा सक्षम गरिएको छ, जसमा लाभ, सार्वजनिक भूमि को निजी शोषण देखि व्युत्पन्न, निजी सम्पत्ति हो, जबकि यस ऋण को लागि ऋण सार्वजनिक वित्त पोषण को जिम्मेदार छ। यस्तो असुरक्षित अर्थव्यवस्था शहर र गाउँको असन्तुलित आर्थिक विकासले सीमित बनाउँछ, र सामान्यतया राष्ट्रिय मुद्राको अवमुल्यन हुन्छ र देशको अन्तराष्ट्रिय ऋण वृद्धी हुन्छ । [३]
शब्द-व्युपत्ति
[सम्पादन गर्नुहोस्]१९ औँ शताब्दीमा, अमेरिकी लेखक ओ हेनरी (विलियम सिडनी पोर्टर, १८६२–१९१०)ले क्याबेज याण्ड किङ्स (१९०४) किताबमा काल्पनिक गणतन्त्र एङ्गुरियाको वर्णन गर्न केरा गणतन्त्र शब्दको विकास गरेका थिए । [४] समानतासँग सम्बन्धित को सङ्ग्रह हन्डुरसमा आफ्नो अनुभवहरूबाट प्रेरित लघु कथाहरू, जहाँ उनको जनवरी १८९७ सम्म छ महिना सम्म रह्यो, ट्रुजीलो, कलोन मा एक होटलमा लुकेर रहे । जब उनी एक बैङ्क भ्रष्टाचारको लागि अमेरिकाको खोजीको सुचीमा थिए । [२]
उत्पत्ति
[सम्पादन गर्नुहोस्]होन्डुरस
[सम्पादन गर्नुहोस्]ग्वाटेमाला
[सम्पादन गर्नुहोस्]आधुनिक व्याख्या
[सम्पादन गर्नुहोस्]
देशमा २० औँ र २१औँ शताब्दीमा औपनिवेशिक शक्तिबाट स्वतन्त्रता प्राप्त गर्ने देशहरू तिनीहरूको राजनीतिमा ठूला निजी निगमहरूको प्रभावको कारणले गर्दा केरा गणतन्त्रहरूको विशेषता बाँड्नको लागि तयार भएको छ,[२] उदाहरणका लागि; माल्दिब (रिसोर्ट कम्पनीहरू),[५] चिली (विदेशी खानी कम्पनीहरू) र फिलिपिन्स (सुर्ती उद्योग, अमेरिकी सरकार र निगमहरू)। [६][७]
१४ मे १९८६ मा, अष्ट्रेलियन खजाना पॉल केटिंगले "अस्ट्रेलिया केरा गणतन्त्र हुन सक्छ" भने। [८] यसले धेरै टिप्पणी र आलोचना पाएको छ [९][१०][११][१२][१३][१४][१५][१६][१७] र अस्ट्रेलियाको राजनैतिक र आर्थिक इतिहासमा एक मोडको रूपमा देखा पर्दछ। [४]
पाकिस्तान
[सम्पादन गर्नुहोस्]मार्च २०२३ मा, पीटीआई अध्यक्ष र पाकिस्तानका पूर्व प्रधानमन्त्री इमरान खानले आफ्नो देश "केरा गणतन्त्र" भएको बताएका थिए।[१८]
नेपाल
[सम्पादन गर्नुहोस्]सरकारका गतिविधिमा भ्रष्टाचार र अनैतिकता एवं गैरजिम्मेवारपूर्ण अभिव्यक्ति र व्यवहार दोहोरिंदै गएका छन् । विदेशी शक्तिकेन्द्रहरूबाट पनि सरकारको निर्माण, टिकाउ र परिवर्तनमा प्रत्यक्ष–परोक्ष रूपमा गतिविधिहरू बढाउँदै जानु र किञ्चित पनि कूटनीतिक मर्यादाको पालना नहुनुले नेपाल ‘बनना रिपब्लिक’ मा रूपान्तरण त भएको होइन भन्ने प्रश्न उठेको छ ।[१९]
नेपालको स्थितिसँग तुलना गर्ने हो भने ‘बनाना रिपब्लिक’ का यी सबै प्रकारका अर्थ मिल्दोजुल्दो छन् । नेपाल अहिले पनि सीमित निर्यातजन्य वस्तु भएको देश हो। नेपालका मुख्य निर्यातजन्य वस्तु अलैंची, चिया, अम्लिसो, अदुवा, कफी, छुर्पी आदि हुन् ।
दोस्रो कुरा– नेपालको अर्थतन्त्र ठूलो मात्रामा भारतसँग आधारित छ। निर्यात भन्दा आयात झण्डै १७ गुणा बढी छ। भारत, चीन, अमेरिकाको बढ्दो राजनीतिक, आर्थिक र सामरिक स्वार्थलाई सन्तुलन गर्न नेपाललाई हम्मेहम्मे परिरहेको छ।
तेस्रो– नेपालको अर्थतन्त्र र राजनीति सीमित राजनीतिक शक्ति र तिनका शीर्ष नेताहरुले कब्जा गर्दै लगेका छन् । राजनीतिक नेतृत्व, प्रशासन र व्यापारिक संस्थाको हित र मिलेमतोमा आर्थिक नीतिहरू तय हुने गर्दछन् । भ्रष्टाचार उत्तिकै बढ्दै गएको छ।
अलिक असभ्य र ठाडो अवश्य सुनिन्छ, तर देश निरन्तर ‘केरा गणतन्त्र’ भन्न मिल्ने स्थितितिर गइरहेकोमा धेरैको विमति नहोला।[२०]
यो पनि हेर्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]सन्दर्भहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ Richard Alan White (१९८४), The Morass. United States Intervention in Central America, New York: Harper & Row, आइएसबिएन 978-0-06091145-4, आइएसबिएन ०-०६०९११४५-X, अन्तिम पहुँच २०१६-०५-१४।
- ↑ २.० २.१ २.२ २.३ ।
|title=रितो (सहायता) - ↑ Christopher Hitchens (९ अक्टोबर २००८), "America the Banana Republic", Vanity Fair, १७ जुन २०१२-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ जुन २०१२।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) - ↑ ४.० ४.१ ।
|title=रितो (सहायता) - ↑ "Maldives election chaos fuels 'banana republic' fears", Asia One News, २० अक्टोबर २०१३, १९ मार्च २०१४-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १९ मार्च २०१४।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १९ मार्च २०१४ मिति - ↑ Aquino, Tricia (३ फेब्रुअरी २०१४), "Which public health policy in ASEAN is most susceptible to tobacco industry influence", Interaksyon, २१ फेब्रुअरी २०१४-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १९ मार्च २०१४।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) - ↑ Philippines - Period of American influence, UK, २०१४, आइएसबिएन 978-1-59339-292-5।
- ↑ Wikiquote:Paul Keating
- ↑ Barton, Russell; Short, Michael (१५ मे १९८६), "Keating gloom: $ falls", The Age (Fairfax Media)।
- ↑ Cleary, Paul (१७ मे १९९६), "What will we do when it's all been sold?", The Sydney Morning Herald (Fairfax Media)।
- ↑ Cleary, Paul (१३ जुन १९९८), "If the economy's so good, how come the dollar's so bad?", The Sydney Morning Herald (Fairfax Media)।
- ↑ Byrne, Patrick J. (१८ डिसेम्बर २००४), "ECONOMICS: Australia's $403 billion foreign debt: hail the banana republic!", News Weekly (2697) (National Civic Council), ७ जनवरी २०१५-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ७ जनवरी २०१५।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ७ जनवरी २०१५ मिति - ↑ Garnaut, John (२ मार्च २००५), "Worst deficit in 50 years spells banana drama", Sydney Morning Herald (Fairfax Media), ७ जनवरी २०१५-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ७ जनवरी २०१५।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) - ↑ Colebatch, Tim (१५ मे २००६), "20 years from Keating, what price a banana now?", The Age (Fairfax Media), १६ सेप्टेम्बर २०१५-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ७ जनवरी २०१५।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) - ↑ "Banana republic? No, worse: like NZ", The Canberra Times (Fairfax Media), १३ सेप्टेम्बर २००७।
- ↑ van Onselen, Leith, "Revisiting the banana republic", www.macrobusiness.com.au, Macro Associates Pty Ltd, ७ जनवरी २०१५-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ७ जनवरी २०१५।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) - ↑ Jericho, Greg (१ जनवरी २०१४), "Cabinet papers show Paul Keating had a 'budget emergency' of his own", The Guardian (Australia Edition) (Guardian Media Group), ७ जनवरी २०१५-को मूल रूप सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ७ जनवरी २०१५।
|dead-url=प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) - ↑ "Pakistan becomes 'a banana republic', Imran Khan reacts to his arrest warrants", The Nation (अङ्ग्रेजीमा), २०२३-०३-०५, अन्तिम पहुँच २०२३-०३-१७।
- ↑ भुर्तेल, आशिष (२०७८ जेठ ११), "के नेपाल ‘बनना रिपब्लिक’ हुँदैछ ?"।
- ↑ "के हो ‘बनाना रिपब्लिक’ ? के नेपाल ‘केरा गणतन्त्र’ बन्दैछ ?", नेपाल भ्युज, ५ वैशाख २०८०।