सामग्रीमा जानुहोस्

बृहदीश्वर मन्दिर

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
பெருவுடையார் ஆலயம், बृहदेश्वर मन्दिर
प्राथमिक विवरण
स्थान:थनजाभुर
सम्बन्धनहिन्दुत्व
जिल्लाथनजोरे
राज्यतमिलनाडु
देशIndia
वास्तुकला विवरण
वास्तुकला प्रकारतामिल कलाकारिता
निर्माताराजाराज प्रथम[]

बृहदेश्वर वा बृहदीश्वर मन्दिर तमिलनाडुको तंजौरमा स्थित एक हिन्दू मन्दिर हो जुन ११औं शताब्दीको आरम्भमा बनाइएको थियो । यसलाई तमिल भाषामा बृहदीश्वरको नामले जानिन्छ । बृहदेश्वर मन्दिर पूरा तरिकाले ग्रेनाइट नि‍र्मि‍त हो । विश्वमा यो आफ्नो तरिकाले पहिलो र एकमात्र मन्दिर हो जुन ग्रेनाइटको बनाइएको छ । यो आफ्नो भव्यता, वास्‍तुशिल्‍प र केन्द्रिय गुम्बजबाट मानिसहरूलाई आकर्षित गर्छ । यस मन्दिरलाई युनेस्कोद्वारा विश्व धरोहर घोषित गरिएको छ ।[]

यसको निर्माण सन् १००३-१०१० को बीच चोल शासक राजाराज प्रथमले गराएका थिए । उनको नाममा यसलाई राजराजेश्वर मन्दिरको नाम पनि दिइन्छ । यो आफ्नो समयको विश्वको विशालतम संरचनाहरूमा गनिन्छ । यसलाई तेह्र (१३) फर्श भवन (सबै हिन्दू प्रतिष्ठानहरूमा फर्शको संख्या अजीब हुन्छ ।) को उचाई लगभग ६६ मीटर छ । मन्दिर भगवान शिवको आराधनालाई समर्पित छ ।

यो कलाको प्रत्येक शाखा - वास्तुकला, ढुङ्गा र ताम्रमा कलात्मक, प्रतिमा विज्ञान, चित्राङ्कन, नृत्य, सङ्गीत, आभूषण एवम् उत्कीर्णकलाको भण्डार हो । यो मन्दिर उत्कीर्ण संस्कृततमिल पुरालेख सुलेखहरूको उत्कृष्ट उदाहरण हो । यस मन्दिरको निर्माण कलाको एक विशेषता यो हो कि यसको गुम्बजको छाँया पृथ्वीमा पर्दैन । शिखरमा स्वर्णकलश स्थित छ । जुन ढुङ्गामा यो कलश स्थित छ, अनुमानत: त्यसको वजन २२०० मन (८० टन) छ र एउटै ढुङ्गाबाट बनेको छ । मन्दिरमा स्थापित विशाल, भव्य शिवलिङ्गलाई देख्दा उनको वृहदेश्वर नाम सर्वथा उपयुक्त प्रतीक हुन्छ ।

मन्दिरमा प्रवेश गर्दा गोपुरमको भित्र एक वर्ग स्थिरता छ । त्यहाँ चौतारीमा नन्दी जी बसेका छन् । नन्दी जीको यो प्रतिमा ६ मिटर लामो, २.६ मिटर चौडा तथा ३.७ मिटर उच्च छ । भारतवर्षमा एउटै ढुङ्गाबाट निर्मित नन्दी जीको यो दोस्रो सर्वाधिक विशाल प्रतिमा हो ।

बृहदेश्वर (IAST: Bṛihádīśvara) एक संस्कृत संमिश्र शब्द हो जसमा बृहतको अर्थ "ठूलो, महान, विशाल, व्यापक",[] र ईश्वरको अर्थ "भगवान, शिव, सर्वोच्च अस्तित्व, सर्वोच्च आत्मा हो ।[][] नामको अर्थ "महान भगवान, विशाल शिव" मन्दिर हो । स्थानीय रूपमा, मन्दिरलाई ठूलो मन्दिर भनिन्छ, ऐतिहासिक शिलालेखहरूमा यसलाई राजाराजेश्वर, राजराजेश्वरम र पेरुवादैयार मन्दिरको रूपमा पनि जानिन्छ ।[]

बृहदेश्वर मन्दिर तन्जावुर शहरमा स्थित छ, जुन चेन्नईको ३५० किलोमिटर (२२० माइल) दक्षिण पश्चिममा स्थित छ । यो शहर भारतीय रेलवे, तमिलनाडु बस सेवा र राष्ट्रिय राजमार्ग ६७, ४५ सी, २२६२२६ एक्सटेन्सनको नेटवर्कद्वारा अन्य प्रमुख शहरहरूमा दैनिक जोडिएको छ ।[][] स्थलको नजिकै एक विमानस्थल (आइएटिए: TJV) छ, जसमा नियमित हवाई सेवा छैन । नियमित सेवाको साथ निकटतम विमानस्थल तिरुचिरापल्ली अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल (आइएटिए: TRZ), लगभग ५५ किलोमिटर (३४ माइल) टाढा छ ।[]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  1. "Tanjavur Periya Kovil Tamil Nadu", Tamilnadu.com, ५ डिसेम्बर २०१२।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १० फेब्रुअरी २०१४ मिति
  2. बृहदेश्वर मन्दिर- दक्षिण भारत की वास्तुकला की एक भव्य मिसाल
  3. Brihat, Monier Monier Williams, Sanskrit English Dictionary, Oxford University Press, page 735
  4. Monier Williams, Sanskrit-English dictionary, Iṡvará, Oxford University Press, page 171
  5. James Lochtefeld, "Ishvara", The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Vol. 1: A–M, Rosen Publishing. आइएसबिएन ०-८२३९-२२८७-१, page 306
  6. South Indian Inscriptions – Vol II, Part I & II
  7. "NH wise Details of NH in respect of Stretches entrusted to NHAI" (PDF), Ministry of Road Transport & Highways, Government of India, National Highways Authority of India, पृ: २, अन्तिम पहुँच १७ डिसेम्बर २०११  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २५ फेब्रुअरी २००९ मिति
  8. "Thanjavur bus routes", Municipality of Thanjavur, अन्तिम पहुँच २९ डिसेम्बर २०१२  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १७ जुन २०१३ मिति
  9. Ē. Kē Cēṣāttiri (२००८), Sri Brihadisvara: The Great Temple of Thānjavūr, Nile, पृ: ५।