शशिरेखा (महाभारत)

शशिरेखा (संस्कृत:शशिरेखा, IAST: Shashirekhā) बृहद्रथ वंशकी राजकुमारी थिइन्। उनी राजा बृहद्रथकी कान्छी छोरी र महान जरासन्धकी बहिनी थिइन्। उनी धृष्टद्युम्नलाई धेरै माया गर्थे, शाश्वती, शशिरेखा र धनुमतीको कथा प्रचलित छ। शान्ति पर्व ले महाभारतको मलयालम संस्करणलाई योग्य बनाउँछ जसमा शशिरेखाले भीम लाई दुर्योधन मार्न अनुरोध गरेको उल्लेख छ। उनी द्रौपदीकी भाउजू हुन्।

जरासन्धकी बहिनीको जन्म कसरी भयो भन्ने कुराको कुनै महत्व छैन तर धृष्टद्युम्नप्रतिको उनको माया थोरै मानिसमा लोकप्रिय छ। साहित्यको परिशिष्टमा धृष्टद्युम्न को दोस्रो रानीको बारेमा उल्लेखनीय उद्धरणहरू छन्। इन्डोनेसियाले ससिरेका नाम राख्छ जहाँ धृष्टद्युम्नको विवाहको कथामा कुनै परिवर्तन हुँदैन। धेरै पहिचानकर्ताहरूले याद गरेका छन् कि रानी शशिरेखाको विवाह कृष्ण उनको जेठो भाइ जरासन्ध को मृत्यु पछि गरिएको थियो। उनी राजकुमारी हुन् जसले आफ्नो भाइलाई आफूले माया गर्ने मानिससँग विवाह गर्ने बताएकी थिइन्। शशिरेखाले सबै पुरुषलाई अस्वीकार गरि धृष्टद्युम्नलाई छनोट गरिन् । अन्य संस्करणहरूमा, उनको भाइको हस्तिनापुर का राजा दुर्योधनसँग गियोड सम्बन्ध थियो।

जन्म र प्रारम्भिक जीवन

जरासन्धको जन्म हुँदा उनी अर्की काशी राजकुमारीबाट जन्मिएकी थिइन्। शशिरेखा सुन्दर, बुद्धिमान, स्मार्ट र सुन्दर आँखा भएको थिइन् । उनको नाम भागवत पुराणमा आउन सक्छ कि उनी जरासन्ध को काकाको रूपमा उल्लेख गरिएको छ। जरासन्धले आफ्नी बहिनीलाई असाध्यै माया गर्थे र आफ्नो स्वयंवरको लागि राजकुमार खोज्दै थिए। शशिरेखा मत्स्य राज्य को सेनापति किचकसँग विवाह गर्न नचाहेको कारण जरासन्धलाई रिस उठ्थ्यो। गोरी केटी, शशिरेखा आफ्नो जन्म पछि डराएकी थिइन्, अर्थात् उनी आफ्नो बहिनीले कुन राजकुमार छनोट गर्छिन् भनेर स्वीकार गरोस् भन्ने क्रूर भाइसँग डराएकी थिइन्। उनको गोरो रंगले उनलाई देख्ने पुरोहितहरूलाई जन्म दियो र सम्राट दुर्योधन लाई यो सन्देश दिए। दुर्योधनले शशिरेखालाई आफ्नी पत्नी बनाउन चाहन्थे तर जरासन्धले सोचे बिना नै उनलाई बृहद्रथको वंशमा ल्याइदियो। त्यहाँ उनका बुवा, दुई आमा र राजकुमारी शशिरेखा बसेका थिए । दुर्योधन, दुशासन र कर्णलाई देखेर चारै जना उठे। शशिरेखाले दुर्योधनको बारेमा थाहा पाएर गइन् । जरासन्धले क्रोधित हुँदै उनलाई प्रश्न गरे तर उनले उसलाई (दुर्योधन) बारे पहिले नै थाहा भएको र विवाह अस्वीकार गरिन् भनी बताइन्। जरासन्धले उनलाई अस्वीकार गरे भने शशिरेखा र दुर्योधनको जबरजस्ती विवाह गर्नुपर्ने चेतावनी दिए। डराएर, शशिरेखाले जरासन्धलाई आफू धृष्टद्युम्न लाई माया गर्छु भनेर बताइनन् र त्यसैले उनले आफ्नो भाइले कसरी आगो लगाउँछन् भन्ने विवरण लेखिन्। धृष्टद्युम्नले उनको लागि नराम्रो महसुस गर्दै सारथीलाई बृहद्रथको राज्यमा लैजान भने। उनी बृहद्रथ पुग्छन्, शशिरेखालाई अपहरण गरेर पञ्चालमा लगे।

स्वयम्वर

धृष्टद्युम्नको विवाह शान्ति पर्वमा पाइन्छ जहाँ उनले बृहद्रथ वंशकी छोरी (शशिरेखा) लाई अपहरण गरेका थिए। आफ्नी बहिनीको विवाहपछि जरासन्ध क्रोधित हुन्छ तर उसले धृष्टद्युम्न बहिनीलाई अपहरण गरेकोमा मार्न खोज्छ। बृहद्रथ खुसी भए र आफ्नी सुन्दर छोरी शशिरेखाको लागि स्वयम्बरको व्यवस्था गरे। त्यो स्वयम्वरमा शिशुपाल, सतदान्व, अशोक, धृष्टद्युम्न, दुर्योधन, कर्ण लगायत धेरै योद्धाहरू थिए। मगधका राजा बृहद्रथले दुर्योधन लाई चिनेनन् र उनलाई निम्तो दिए। दुर्योधनले पहिले नै कलिंगको भानुमती र त्रिलोकपुरकी मयुरी लाई अपहरण गरिसकेकाले शशिरेखालाई अपहरण गर्न आएका थिए। सुन्दरी छोरी (शशिरेखा) सुन्दर माला लिएर आएर मुस्कान लिएर दरबारमा प्रवेश गरिन् । उनलाई नोकर र अंगरक्षकले घेरेको थियो । शशिरेखा पहिलो राजकुमारकहाँ आइन्, तर उनले छोडिन् । त्यसपछि, अन्तिममा उनी दुर्योधन आइन्। धृष्टद्युम्न क्रोधित भएर उठेसम्म दुर्योधन धेरै खुसी थिए र उनलाई अपहरण गर्न लागेका थिए। शशिरेखाले मुस्कानका साथ राजा दुर्योधनलाई अस्वीकार गरिन् र धृष्टद्युम्न, वर्माला धारण गरिन्। दुर्योधनसँग विवाह नगरेको कारण कर्णले शशिरेखालाई अपहरण गर्न लागेको थियो । त्यतिन्जेलसम्म, धृष्टद्युम्नले शशिरेखालाई भागेर, उनलाई अपहरण गरेर पञ्चालको राज्यमा लगे। त्यसैले यसलाई धृष्टद्युम्न र शशिरेखाको प्रेम विवाह मानिन्छ ।