सामग्रीमा जानुहोस्

उत्तर बिहार

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
यहाँले, राज्यका लागिको लागि, बिहार हेर्नुहोस्।
उत्तर बिहार
निर्देशाङ्क: २६°०४′N ८५°२७′E / २६.०७°N ८५.४५°E / 26.07; 85.45निर्देशाङ्कहरू: २६°०४′N ८५°२७′E / २६.०७°N ८५.४५°E / 26.07; 85.45
देश भारत
राज्यबिहार
सरकार
 • सबैभन्दा ठूलो सहर (जनसङ्ख्या)मुजफ्फरपुर दरभङ्गा
 • सबैभन्दा ठूलो सहर (क्षेत्र)पूर्णिया
समय क्षेत्रयुटिसी+५:३० (भामास)
लोक सभालगभग २१
विधान सभा१२७+२
जिल्ला२१
मुख्य भाषाहरूमैथिली, हिन्दी, उर्दु, भोजपुरी
उदीयमान सहरहरूसुपौल, अररिया, मधेपुरा, समस्तीपुर, मधुबनी, बेतिया
ठूला सहरहरूमुजफ्फरपुर, पूर्णिया, दरभाङ्गा, सहरसा, बेगुसराय, कटिहार, हाजिपुर, मोतिहारी
सबैभन्दा ठूलो जिल्लापूर्वी चम्पारण
वेबसाइटnorthbihar.in

उत्तर बिहार भारतको बिहारको क्षेत्रका लागि प्रयोग गरिएको शब्द हो, जुन गङ्गा नदीको उत्तरमा, महानन्दा नदीको पश्चिममा र गण्डक नदीको पूर्वमा अवस्थित छ।[१]

शहर तथा नगरहरु

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  1. नौगाचिया :- भागलपुर जिल्लाको एउटा उपविभाग हो। यो केरा खेती को लागी प्रसिद्ध छ; र बिहारको केलाञ्चल भनेर चिनिन्छ।[२]
  2. पूर्णिया :- पूर्णिया डिभिजन र पूर्णिया जिल्लाको सदरमुकाम हो। यो क्षेत्रफलको आधारमा उत्तर बिहारको सबैभन्दा ठूलो शहर र जनसंख्याको आधारमा उत्तर बिहारको दोस्रो ठूलो सहर हो। आर्द्र हावापानीका कारण यसलाई मिनी दार्जिलिङ पनि भनिन्छ। बिहारमा यो सहरलाई उत्तर पूर्वी भारतको प्रवेशद्वार भनिन्छ। NH 27 यस सहरबाट पनि जान्छ जसले उत्तर पूर्वलाई सम्पूर्ण भारतसँग जोड्छ। पूर्णिया जंक्शन यस शहरको प्रमुख रेलवे हो। गुलाबबाग कृषि बजार एशियाकै सबैभन्दा ठूलो मकै बजार हो।
  3. कटिहार :- कटिहार जिल्लाको सदरमुकाम हो। कटिहार जुट उत्पादनको लागि परिचित छ।[३]
  4. किशनगञ्ज :- किशनगञ्ज जिल्लाको सदरमुकाम हो। यो बिहारको सबैभन्दा पूर्वी जिल्ला हो। भारतको चिकन नेक क्षेत्र भनेर चिनिने यस जिल्लाको एक भाग।
  5. अररिया :- अररिया जिल्लाको सदरमुकाम हो। NH 27 (पुरानो NH57) ले अररियालाई राज्यका अन्य भागहरूमा जोड्छ।
  6. मधेपुरा :- मधेपुरा जिल्लाको सदरमुकाम हो। यो जिल्ला सहरसा जिल्लाबाट बाहिरिएको थियो । यो कोशी क्षेत्रको बाढीप्रवण जिल्ला हो।
  7. सुपौल :- सुपौल जिल्लाको सदरमुकाम र प्रमुख सहर हो। सुपौलले मधुबनी जिल्लासँगको केही भाग बाँडेर भारतको सबैभन्दा ठूलो सडक पुल बनाउने तयारी गरेको छ। पुल निर्माण स्थल सुपौलबाट ६ देखि ८ माइल टाढा छ । कोशी मेगाब्रिजको उद्घाटन पछि २०१२ मा सुपौलको निर्मली नजिक शक्तिशाली कोशी नदीमा पुल बनेको थियो । पूर्वी-पश्चिमी करिडोरको एक हिस्सा रहेको पुलले सञ्चालनमा ल्यायो र यसैले ३५०७ किलोमिटर लामो पोरबन्दर-सिलचर राजमार्गको सम्पूर्ण सर्किट पूरा गर्दै र लखनऊ र कानपुर जस्ता शहरहरूमा सीधा सडक जडान प्रदान गर्दैछ[४]
  8. सहरसा :- सहरसा जिल्ला र कोसी डिभिजनको सदरमुकाम हो। सहरसा मिथिला क्षेत्रमा अवस्थित छ, जुन भारतमा ब्राह्मण सभ्यताको प्रारम्भिक केन्द्रहरू मध्ये एक हो। सहरसालाई सम्पूर्ण मिथिला क्षेत्रको मुटु मानिन्छ। यो मण्डना मिश्रा, लक्ष्मीनाथ गोसाइँ, उभाई भारती, आदि जस्ता धेरै किंवदन्तीहरूको जन्मस्थान हो। बानगाउँ र महिसी क्षेत्रलाई राष्ट्रको सबैभन्दा धेरै निजामती कर्मचारी उत्पादन गर्ने क्षेत्र मानिन्छ।
  9. खगरिया :- खगरिया जिल्लाको सदरमुकाम हो। उत्तर बिहारका दुई प्रमुख नदी गंगा नदी र कोसी नदी यस जिल्लाबाट बग्छ।[५]
  10. बेगुसराय :- जिल्लाको सदरमुकाम बेगुसराय हो। बरौनी र बेगुसराय उत्तर बिहारको मुख्य औद्योगिक केन्द्र हो। बरौनी बिहारको महत्वपूर्ण रेलवे जंक्शनहरू मध्ये एक हो।[६]
  11. समस्तीपुर :- समस्तीपुर जिल्लाको सदरमुकाम हो। डा. राजेन्द्र प्रसाद केन्द्रीय कृषि विश्वविद्यालय, भारतको पहिलो इम्पेरियल कृषि अनुसन्धान संस्थान, समस्तीपुर जिल्लाको पुसामा अवस्थित छ।
  12. दरभंगा :- दरभङ्गा जिल्ला र दरभंगा डिभिजनको मुख्यालय हो। दरभंगा बिहारको सांस्कृतिक राजधानी हो।
  13. मधुबनी :- मधुबनी जिल्लाको सदरमुकाम हो। मधुबनी जिल्लाको जयनगरले उत्तरी बिहारलाई नेपालको मिथिला क्षेत्रको जनकपुरधामसँग जोड्छ।
  14. हाजीपुर[७]:- वैशाली जिल्लाको सदरमुकाम हो, जुन गंगा नदीको उत्तरी किनारमा, पटनाको दक्षिणी किनारमा अवस्थित छ। यो भारतीय रेलवेको पूर्वी मध्य रेलवे क्षेत्रको मुख्यालय हो।[८][९]
  15. मुजफ्फरपुर[१०][११]:- उत्तर बिहारको सबैभन्दा ठूलो सहरको साथै आर्थिक र वित्तीय राजधानी हो। यो [[मुजफ्फरपुर जिल्ला] र तिरहुत डिभिजनको सदरमुकाम हो। सबै महत्त्वपूर्ण सडकहरू (जस्तै NH 27, NH 28, NH 57, NH 77, NH 102) र रेलवे (जस्तै मुजफ्फरपुर-हाजीपुर, मुजफ्फरपुर-मोतिहारी, मुजफ्फरपुर-सीतामढी, मुजफ्फरपुर-समस्तीपुर) को शहरमा जंक्शन छ।[१२]
  16. सीतामढी :- सीतामढी जिल्लाको सदरमुकाम हो। यहाँ देवी सीताको अवतरण भएको मानिएको हुनाले यसको वैदिक महत्व छ।[१३]
  17. शिवहर  :- उत्तर बिहारको सबैभन्दा सानो जिल्ला, []शिवहर जिल्ला]] को सदरमुकाम हो। यो सीतामढ़ी जिल्ला बाट छुट्याएको थियो।[१४]
  18. मोतिहारी :- पूर्वी चम्पारण जिल्लाको सदरमुकाम हो। महात्मा गान्धीले यहाँ असहयोग आन्दोलन सुरु गरेका थिए । मोतिहारीमा केन्द्रीय विश्वविद्यालय स्थापना गर्ने घोषणा गरिएको छ । यो उत्तर बिहार मा पहिलो राष्ट्रियकृत विश्वविद्यालय हुनेछ।[१५]
  19. बेतिया :- पश्चिम चम्पारण जिल्लाको सदरमुकाम हो। यो उत्तरी बिहारको पश्चिमी जिल्ला र बिहार राज्यको उत्तरी जिल्ला हो।[१६]

भाषाहरु

[सम्पादन गर्नुहोस्]

मैथिली उत्तर बिहारका अधिकांश मानिसहरूको मातृभाषा हो।[१७] यस क्षेत्रमा मैथिलीका विभिन्न भिन्नताहरू बोलिन्छन्।[१८]भोजपुरी मुख्यतया उत्तर-पश्चिमी बिहारका ५ जिल्लाहरू सारण, सिवान, गोपालगञ्ज, पश्चिम चम्पारण र पूर्वी चम्पारणमा बोलिन्छ।

  • मैथिली वा पश्चिमी मैथिलीको बज्जिका जात मुजफ्फरपुर जिल्ला, वैशाली जिल्ला, सीतामढी जिल्ला, शिवहर जिल्ला र पूर्वी चम्पारणका केही भागहरूमा बोलिन्छ।
  • केन्द्रीय बोली वा मैथिलीको मानक बोली दरभंगा डिभिजन, कोसी डिभिजन र पूर्णिया डिभिजन सहित फराकिलो क्षेत्रमा बोलिन्छ। यद्यपि, केही भाषाविद्हरूले पूर्णिया डिभिजनमा बोलिने मैथिलीलाई मैथिलीको पूर्वी बोलीको रूपमा वर्गीकृत गर्छन्।
  • मैथिलीको जोलाहा बोली उत्तर बिहारका मुसलमान जातिहरूले बोल्छन्।

प्रस्तावित राज्य

[सम्पादन गर्नुहोस्]

थप जानकारी: मिथिला, भारत बिहारको मैथिली भाषी क्षेत्रमा छुट्टै मिथिला राज्यको माग गर्दै आन्दोलन चलिरहेको छ । राज्यको राजधानी के हुने हो भन्ने निर्णय हुन बाँकी छ, तर मुजफ्फरपुर र दरभंगा उम्मेदवार हुने सम्भावना बढी छ।.[१९]

अर्थतन्त्र

[सम्पादन गर्नुहोस्]

कृषि अर्थतन्त्र

[सम्पादन गर्नुहोस्]

यस क्षेत्रको मुख्य आर्थिक गतिविधि कृषि हो।

उपरोक्त उद्योगहरूले उल्लेख्य रोजगारी सृजना गर्नुका साथै केही घरेलु उद्योग लगायत साना उद्योग स्थापना गर्नमा समेत सहयोग पुर्याएका छन् । मुजफ्फरपुर सहरमा उत्पादन हुने सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण वस्तु भनेको रेल गाडी हो। जबकि दुधिया माल्दा जातका आँप । बरौनी उत्तर बिहार र बिहार राज्यको प्रमुख औद्योगिक शहर हो जसमा बरौनी रिफाइनरी, बरौनी उर्वरक, बरौनी कार्बन, रेलवे यार्ड र बरौनी थर्मल पावर स्टेशन छ र उत्तर बिहारको औद्योगिक राजधानीहरू हो। पटनासँगको निकटताका कारण औद्योगिक क्षेत्रको विकास हुने भएकाले हाजीपुर पनि नयाँ उदीयमान औद्योगिक क्षेत्र हो ।

उत्तर बिहार पनि बिहारको बहुसंख्यक चिनी उत्पादनको घर हो र बिहारमा २० भन्दा बढी चिनी उद्योगहरू अवस्थित छन् तर यसको करिब एक तिहाइ चम्पारण बेल्ट, गोपालगञ्ज, दरभंगा, सीतामढी, इत्यादिमा सक्रिय छन्।

नदी र बाढी

[सम्पादन गर्नुहोस्]

यस क्षेत्रबाट उत्तरबाट दक्षिणमा बहने धेरै नदीहरू छन् र गंगा नदीमा मिल्छन्।[२०]प्रत्येक वर्ष बाढीसँगै यी नदीहरूले यस क्षेत्रमा उर्वर माटो ल्याउँछन्। तर, कहिलेकाहीँ सरकारी प्रायोजित बाढीले हजारौंको ज्यान लिन्छ। उत्तर बिहारका प्रमुख नदीहरू महानन्द, गण्डक, कोसी, बागमती, कमला, बालन, बुढी गण्डक हुन।[२१]

प्राकृतिक बाढी

[सम्पादन गर्नुहोस्]

मानव सभ्यताको प्रारम्भदेखि नै नदीहरू मानव जीवनको एक महत्त्वपूर्ण भाग हुन्। उत्तर बिहारमा ७ प्रमुख नदीहरू र तिनीहरूका धेरै सहायक नदीहरू छन्। उत्तर बिहार जिल्लाहरू मनसुनको समयमा कम्तीमा पाँच प्रमुख बाढी निम्त्याउने नदीहरूको जोखिममा छन् - महानन्द नदी, कोशी नदी, बागमती नदी, बुर्ही गण्डक नदी र गण्डक - जुन नेपालमा उत्पत्ति हुन्छ।[२२]यी सबै नदीहरूले हिमालयबाट पानी प्राप्त गर्छन्। यही कारणले गर्दा यी नदीहरूमा कहिल्यै पानीको अभाव हुँदैन। प्रत्येक वर्ष, यी मध्ये कुनै नदिले उत्तर बिहारका मानिसहरूका लागि बहुमूल्य बाढी ल्याइरहेको थियो। बाढीको पानी खेतीयोग्य जमिनमा प्रवेश गर्दथ्यो, आफ्नो पर्याप्त उर्वर गाँठो छोडेर खोलामा बग्छ। मानवीय बाढीको यो ढाँचा उत्तर बिहारको लागि वरदान थियो। यसले उनको जमिन अत्यन्त उर्वर बनायो। तर, उत्तर बिहारमा प्राकृतिक बाढी छैन।

मानव निर्मित बाढी

[सम्पादन गर्नुहोस्]

स्वतन्त्रताको लगत्तै, बिहारको कांग्रेस सरकारले यी नदीहरूलाई घरेलु बनाउने धेरै प्रयासहरू गर्यो। दुबै किनारमा उच्च अवरोध वा बन्दहरू बनाइयो। यसले अमानवीय र विनाशकारी बाढीको परिणाम हो। बन्दका कारण नदीको तल्लो भागमा गाँठो जम्मा भयो, जसका कारण नदीको गहिराई घट्यो र पानी धारण गर्ने क्षमता पनि घट्यो । यही कारण अहिले यी नदीहरूले बारम्बार बाढी ल्याउने गरेका छन् । बाढीको पानीसँगै बालुवा बलियो भएर जमिनमा जम्मा हुन्छ । यसरी यस क्षेत्रको जमिन बाँझो बन्दै गएको छ । कुनै समय उत्तर बिहारका लागि वरदान बनेको बाढी अहिले श्रापमा परिणत भएको छ ।

कोशी बाढी, २००८

[सम्पादन गर्नुहोस्]
२००८ कोशी बाढी
को भाग
Flooded North Bihar
मिति१८ अगस्ट २००८
स्थानNorth Bihar
मृत्यु434[२३] (Dead bodies were found until 27 November 2008)

२००८ कोसी बाढी उत्तर बिहारको इतिहासमा सबैभन्दा विनाशकारी बाढी थियो, भारतको एक गरीब र सघन जनसंख्या भएको क्षेत्र। भारत-नेपाल सीमा (नेपालको कुशामा) नजिकको कोसी तटबन्धमा 18 अगस्त २००८ मा भएको थियो। नदीको मार्ग परिवर्तन भयो र धेरै दशकहरूमा बाढीको अनुभव नगर्ने क्षेत्रहरू डुबानमा परे।[२४] बाढी उत्तर बिहार मा 2.3 मिलियन भन्दा बढी मानिसहरू प्रभावित।[२५]

बाढी २५० मानिसहरू मारे र लगभग ३ लाख मानिसहरूलाई उत्तर बिहारमा आफ्नो घरबाट बाध्य बनायो। [२६]300,000 भन्दा बढी घरहरू नष्ट भयो र कम से कम 340,000 हेक्टेयर (840,000 एकड़) फसल क्षतिग्रस्त भयो।[२६] उत्तर बिहारका गाउँलेहरूले काँचो चामल र पीठो प्रदूषित पानीमा मिसाएर खान्थे। भोक र रोग व्याप्त थियो। सुपौल जिल्ला सबैभन्दा बढी प्रभावित भएको थियो। बढ्दो पानी 1,000 वर्ग किलोमीटर (247,000 एकड़) खेती भूमि, बाली नष्ट दलदल [२७]

  • The Kosi before it flooded in August 2008
    The Kosi before it flooded in August 2008
  • The Kosi during the August 2008 flood
    The Kosi during the August 2008 flood

२०१७ उत्तर बिहार बाढी

[सम्पादन गर्नुहोस्]

२०१७ बाढीले उत्तरी बिहारका १९ जिल्लाहरूलाई ५१४ मानिसहरूको मृत्युको कारण प्रभावित गर्यो।[२८][२९][३०][३१][३२]यो बाढी नेपालको उत्तरी बिहारका प्रमुख नदीहरूको जलग्रहण क्षेत्रहरूमा भारी वर्षाका कारण गण्डक, बुर्ही गण्डक र बागमती, कमला, कोसी र महानन्द- नदीहरूबाट पानीको बहावमा अचानक वृद्धिको परिणाम हो।[३३] अररिया जिल्लामा मात्र ९५ जनाको मृत्यु भएको छ,[३४] त्यसपछि सीतामढी (३४), पश्चिम चम्पारण (२९), कटिहार (२६), पूर्वी चम्पारण (१९) र मधुबनी, सुपौल (१३) र मधेपुरामा २२ जनाको मृत्यु भएको छ। । किशनगञ्जमा ११ जनाको मृत्यु भएको छ भने दरभंगामा १९ जनाको मृत्यु भएको छ भने पूर्णियामा ९, गोपालगञ्जमा ९, शेओहरमा ४, मुजफ्फरपुरमा ७, समस्तीपुरमा १ र सहरसामा ४-४ जनाको मृत्यु भएको छ भने खगरिया र सरनमा प्रत्येक 7 जनाको मृत्यु भएको थियो। लगभग 1.71 करोड मानिसहरू बाढीबाट प्रभावित छन्। [३५][३६][३७][३८]

यो पनि हेर्नुहोस्

[सम्पादन गर्नुहोस्]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  1. ↑ "About North Bihar", North Bihar, मूलबाट १२ अक्टोबर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १० अक्टोबर २०१२।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १२ अक्टोबर २०१२ मिति
  2. ↑ "Naugachia", मूलबाट १२ अक्टोबर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १० अक्टोबर २०१२। 
  3. ↑ TOI, "Katihar Jute", The Times Of India, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  4. ↑ Shoumojit Banerjee (९ फेब्रुअरी २०१२), "Mithilanchal gets back its lifeline", The Hindu (Chennai, India), मूलबाट १० मे २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  5. ↑ "Rivers near Khagaria", मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  6. ↑ "Khagaria", Wikimapia, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  7. ↑ East Central Railway, Indian Railway, पृ: 2, मूलबाट २९ मे २०१२-मा सङ्ग्रहित। 
  8. ↑ "Official Website of Sonpur Division of East Central Railway", Government of India, मूलबाट ६ मे २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २७ अप्रिल २०१२।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ६ मे २०१२ मिति
  9. ↑ "Zones and their Divisions in Indian Railways" (PDF), Indian Railways, मूलबाट १९ मार्च २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ जनवरी २०१६।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १७ अप्रिल २०१२ मिति
  10. ↑ "BJP MP poser to Nitish", The Times of India, २९ नोभेम्बर २०११, मूलबाट ३ जनवरी २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७।  = Archive.today अभिलेखिकरण ३ जनवरी २०१३ मिति
  11. ↑ AAHSKK: ALPSANKHYAK AVAM HARIJAN SAMAJ KALYAN KENDRA, "An AGO in Muzaffarpur", मूलबाट १४ अगस्ट २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ सेप्टेम्बर २०१२।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १४ अगस्ट २०१४ मिति
  12. ↑ District - Muzaffarpur, Patna, India: Road constructor Department, Government of Bihar, पृ: 1, मूलबाट ४ मार्च २०१६-मा सङ्ग्रहित। 
  13. ↑ "Sitamarhi district", Sitamarhi Temple, मूलबाट २३ जुन २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १० अक्टोबर २०१२। 
  14. ↑ "Sheohar district", Bihar News Information Portal, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  15. ↑ "Central University at Motihari in Bihar, says govt", The Times of India, PTI, १८ अगस्ट २०१२, मूलबाट १९ अगस्ट २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १९ अगस्ट २०१२ मिति
  16. ↑ "West Champaran", Brand Bihar, मूलबाट १० सेप्टेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १० सेप्टेम्बर २०१३ मिति
  17. ↑ "Bihari Languages", You Bihar, मूलबाट १२ अक्टोबर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ अक्टोबर २०१२।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १२ अक्टोबर २०१२ मिति
  18. ↑ "Languages of Bihar", Tour Travel World, मूलबाट १५ अक्टोबर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ अक्टोबर २०१२। 
  19. ↑ Braja Bihārī Kumāra (१९९८), Small States Syndrome in India, Concept Publishing Company, पृ: 146, आइएसबिएन 9788170226918, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित। 
  20. ↑ "Bihar's scary new flood"। 
  21. ↑ "Rivers of Bihar | Bihar Articles", Bihar.ws, मूलबाट २३ जुलाई २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ४ मे २०१२। 
  22. ↑ "Bihar gears up to fight annual floods"। 
  23. ↑ A report by the Department of disaster management, Government of Bihar
  24. ↑ "A Dalit watch report on the flood camps in Bihar", India Water Portal, २२ जुन २०११, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  25. ↑ "Half of Bihar under water, 30 lakh suffer", CNN IBN, १ सेप्टेम्बर २००८, मूलबाट ३ सेप्टेम्बर २००८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ सेप्टेम्बर २००८ मिति
  26. ↑ २६.० २६.१ Michael Coggan in New Delhi (२९ अगस्ट २००८), "Death toll rises from Indian floods - Just In (Australian Broadcasting Corporation)", ABC, मूलबाट ५ नोभेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  27. ↑ Sunil Kataria (२९ अगस्ट २००८), "Bihar villagers desperate as floods spread", Reuters, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३१ डिसेम्बर २०१७ मिति
  28. ↑ Abhay Singh (२९ अगस्ट २०१७), "Floods in state not man-made, says minister", Times of India, TNN, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  29. ↑ "Flood Situation Improves In Bihar, Number Of Dead At 514", NDTV, २८ अगस्ट २०१७, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  30. ↑ "Flood situation worsens in Bihar, death toll rises to 253", Times of India, PTI, २० अगस्ट २०१७, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  31. ↑ "Bihar floods: 119 dead; bridge collapse caught on camera", Times of India, १८ अगस्ट २०१७, मूलबाट २७ अक्टोबर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  32. ↑ "Bihar floods: Death toll rises to 202 in 18 districts; thundershowers likely to continue today", २० अगस्ट २०१७, मूलबाट २५ अगस्ट २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  33. ↑ "Alert sounded in north Bihar plains", Times of India, TNN, १२ अगस्ट २०१७, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  34. ↑ "Death toll in Bihar floods mounts to 304; situation grim in UP", Times of India, PTI, २१ अगस्ट २०१७, मूलबाट ३१ डिसेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  35. ↑ "Bihar Flood Deaths Rise To 440; Prime Minister Announces Rs. 500 Crore Relief", NDTV, २७ अगस्ट २०१७, मूलबाट १९ सेप्टेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७। 
  36. ↑ "Bihar floods' death toll touches 440, 1.71 crore people still affected", मूलबाट २७ अगस्ट २०१७-मा सङ्ग्रहित। 
  37. ↑ "Bihar floods cost 39 more lives, UP staggers", मूलबाट १० मे २०१८-मा सङ्ग्रहित। 
  38. ↑ "Bihar floods: Death toll rises to 304, 1.38 crore people still battling deluge in 18 districts", The Hindu Business Line, PTI, मूलबाट २८ अगस्ट २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ डिसेम्बर २०१७।  
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=उत्तर_बिहार&oldid=1262533" बाट अनुप्रेषित