पटियाला
 | यो लेख वा लेखको भागले विकिपिडियाको लेखन शैली मापदण्ड पार गर्दैन र यस पृष्ठलाई विकिकरण गर्न आवश्यक छ। लेख राम्रो पार्न, कृपया विशेष गरी यसको सामग्री, शैली, सान्दर्भिकता, वाह्य सूत्र सुधार गर्न सहयोग गर्नुहोला । (सहयोग) |
| पटियाला | |
 | |
| प्रदेश - जिल्ला |
पञ्जाब - पटियाला |
| निर्देशांक | 30.33° N 76.4° E |
| क्षेत्रफल | {{{क्षेत्रफल}}} वर्ग कि.मी.
|
| समय मण्डल | भा॰मा॰स॰ (स॰वि॰स॰ +५:३०) |
| जनसङ्ख्या - घनत्व |
302,870 - {{{घनत्व}}}/वर्ग कि.मी. |
पटियाला भारतको पञ्जाब प्रान्तको एक नगर र भूतपूर्व राज्य हो। पटियाला जिल्ला पूर्ववर्ती पञ्जाबको एक प्रमुख राज्य थियो। आज यो पञ्जाब राज्यको पाँचौं सबैभन्दा ठूलो जिल्ला हो। पटियालाको सीमाहरू उत्तरमा फतेहगढ, रूपनगर र चंडीगढबाट, पश्चिममा संगरूर जिल्लाहरूबाट, पूर्वमा अंबाला र कुरुक्षेत्रदेखि र दक्षिणमा कैथलसित मिल्दछन्। पटियाला पैगका लागि प्रसिद्ध यो स्थान शिक्षाका क्षेत्रमा पनि अग्रणी रह्यो। देशको पहिलो डिग्री कलेज मोहिन्दर कलेजको स्थापना १८७० मा पटियालामा नैं भएको थियो।
पटियालाको आफ्नो एक अलग संस्कृति छ जो यहाँका मानिसेको विशेषतालाई दर्शाउँदछ। यहाँका वास्तुशिल्पमा राजपूत शैलीको पुट देखा पर्छ तर यो शैली पनि स्थानीय परम्पराहरूमा ढलेर एक नया रूप लिसकेकोछ। पटियालाको किला मुबारक परिसर त जस्तै सुन्दरताको खान छ। एक नैं जग्गामा धेरै खूबसूरत इमारतहरूलाई हेर्न पाउनु आफ्नो तपाईँको अनौठो अनुभव छ।
मुख्य आकर्षण
[सम्पादन गर्नुहोस्]किला मुबारक परिसर
[सम्पादन गर्नुहोस्]
१० एकड क्षेत्रमा फैला किला मुबारक परिसर सहरका बीचहरू बीच स्थित छ। किला अंद्रूं वा मुख्य महल, गेस्टहाउस र दरबार कक्ष यस परिसरका प्रमुख भाग छन्। यस परिसरका बाहिर दर्शनी गेट, शिव मन्दिर र दोकानहरू छन्। किला अंद्रूं सैलानिहरूलाई विशेष रूपले आकर्षित गर्दछ। यसका वास्तुशिल्पमा उत्तरमुगलकालीन र राजस्थानी शिल्पको प्रभाव स्पष्ट रूपले हेर्न सकिन्छ। परिसरमा उत्तर र दक्षिण छोरहरूमा १० बरामदे छन् जसको आकार प्रकार अलग नैं प्रकारको छ। मुख्य महललाई देख गर्न लाग्दछ कि जस्तै महलहरूको एक झुंड छ। प्रत्येक कमराको अलग नाम र पहचान छ। वास्तव यसको शिल्प सौन्दर्य देख्दै नैं बन्दछ।
रंग महल र शीश महल
[सम्पादन गर्नुहोस्]इन दुइटै महलहरूलाई ठूलो संख्यामा भित्तिचित्रहरूदेखि सजाइएको छ, जिन्हहरू महाराजा नरेन्द्र सिंहको देखरेखमा बनाइएको थियो। किला मुबारकका भित्र बनेका यी महलहरूमा १६ रंगे भए र कांचदेखि सजाए गए चहरूबर छन्। उदाहरणका लागि महलका दरबार कक्षमा भगवान विष्णुका अवताराहरू र वीरताको कथाहरूलाई दर्शाइएको छ। महिला चहरूबरमा लोकप्रिय रोमांटिक कथाहरू चित्रित गरिएका छन्। महलका अन्य दुइ चहरूबरहरूमा अच्छे र नराम्रा राजाहरूका गुण-दोषहरूमा प्रकाश डालिएको छ। यी महलहरूमा बनेका भित्तिचित्र १९ उनी शताब्दीमा बनेका भारतका श्रेष्ण भित्तिचित्रहरूमा एक छन्। यी भित्तिचित्र राजस्थानी, पहाडी र अवधि संस्कृतिलाई दर्शाउँदछन्।
दरबार कक्ष
[सम्पादन गर्नुहोस्]यो कक्ष सार्वजनिक समारोहहरूमा मानिसेका एकत्रित हुनका लागि बनाइएको थियो। यस कक्षलाई अब एक सङ्ग्रहालयमा तब्दील गरिएकोछ जसमा आकर्षण फानूस र विभिन्न अस्त्र-शस्त्रहरूलाई राखिएको छ। यस सङ्ग्रहालयमा गुरू गोविन्द सिंहको तलवार र कटारका साथ-साथ नादिरशाहको तलवार पनि देख्न सकिन्छ। यो दोमंजिल्ला कक्ष एक उँचा चबूतरेमा बनेका छ। कक्षमा काठ र कांचको शानदार कारीगरी गरिएको छ।
रनबास
[सम्पादन गर्नुहोस्]
यस भवनलाई शायद अतिथि गृहका रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो। यसको विशाल प्रवेशद्वार र दुइ आंगन खास आकर्षक छन्, यहाँका फोहरा र ट्यांकले आंगनको शोभा बढाउँदछन्। रनबासका आंगनमा एक रंगी भएको देवलहरू र सोन जडा सिंहासन बनाइएको छ जो मानिसहरूलाई पर्याप्त रूपमा लोभ्याउछ। रंगी भएको देवलहरूका सामुन्ने नैं माथि खंडमा केही मंडप पनि छन्, जो एक-अर्काका सामुन्ने बनेका छन्।
लस्सी खाना
[सम्पादन गर्नुहोस्]यस सानो दोमंजिली भवनका आंगनमा एक कुवा बनेको छ। यस भवनलाई किचनका रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो। लस्सी खाना रनबासका सटाइएकोछ र किला भित्रूनका लागि यहाँ देखि बाटो छ। स्थानीय निवासीहरूको भनाइ छ कि कुनै जमानमा यहाँ ३५०० मानिसहरूलाई खाना बनाइन्थ्यो।
मोती बाग महल
[सम्पादन गर्नुहोस्]
इस महलको निर्माण कार्य महाराजा नरेन्द्र सिंहका कालमा शुरू भएको थियो जो बीसौं शताब्दीमा जाएर महाराजा भूपेन्द्रर सिंहका शासनकालमा पूरा भयो। ओल्ड मोती बाग महललाई अब राष्ट्रीय खेल संस्थान बनाएको दिइएको छ। महलका राजस्थानी शैलीका झरोखे र छाना धेरै सुन्दर छन्। साथै महलमा एक एक सुन्दर बगैंचा, बरामदा, पानीको नहरहरू र शीशमहल बनेका छ।
पंज बली गुरूद्वारा
[सम्पादन गर्नुहोस्]नवाब सैफ खान गुरू तेग बहादुरका धेरै ठूला अनुयायी थिए। गुरूजीको यहाँको यात्राको यादमा तिनले दुइ गुरूद्वारहरूको निर्माण गराए। एक किल्लाका भित्र बनाए र अर्को सडकका अर्को पटि जसलाई आज पंच बली गुरूद्वारा भनिन्छ।
किला बहादुरगढ
[सम्पादन गर्नुहोस्]सिक्खहरूका नौवहरू गुरू गुरू तेग बहादुर आफ्नो यात्राका बेला सैफापछि बसेका थिए। महाराजा अमर सिंहले यस जग्गाको पुनर्निमाण गराए र यस स्थानको नाम बहादुरगढ राखी दिए। बहादुरगढका वर्तमान किल्लाको निर्माण महाराजा विक्रम सिंहले गराए। तिनले पटियाला-राजपुरा रोडमा एक खूबसूरत गुरूद्वारेको पनि निर्माण गराए।
काली मन्दिर
[सम्पादन गर्नुहोस्]
जब महाराजा भुपिंदर सिंहले मन्दिर बनाउने निश्चय गरे त तिनले मां कालीको प्रतिमा बङ्गालदेखि पटियाला मँगाए। यो विशाल परिसर हिदु तथा सिक्ख श्रद्धालुहरूलाई आफ्नोतर्फ आकर्षित गर्दछ। दूर-दूरदेखि भक्तजन यहाँ काली माँका दर्शन गर्न आउँछन्। यस परिसरका बीचमा कालो मंदिरदेखि पनि पुराना राज राजेश्वरी मन्दिर पनि स्थित छ।
गुरूद्वारा दुखनिवारन साहिब
[सम्पादन गर्नुहोस्]लेहलका गाउँवासीहरूले यो जमीन गुरूद्वारा बनाउनको लागि दानको थियो। मानिन्छ कि गुरू तेग बहादुर यस जग्गा आए थिए। जनश्रुतिका अनुसार जो व्यक्ति गुरूद्वारेमा प्रार्थना गर्दछ, त्यसलाई कष्टहरूदेखि मुक्ति मिल्न जान्छ। यस कारण गुरूद्वारेको नाम दुनिवारन पडा। अचेल नयाँ ठूलो इमारतको निर्माण कार्य प्रगतिमा छ।
इजलस-ए-खास स्टे
[सम्पादन गर्नुहोस्]इस इमारतको निर्माण रियासतका प्रशासनिम सचिवालयका रूपमा गरिएको थियो। आज यहाँ पञ्जाब स्टेट इलैक्ट्रीसिटी बोर्डका कार्यालय छन्।
बारादरी उद्यान
[सम्पादन गर्नुहोस्]
पुरानो पटियाला सहरका बारादरी महलका आसनजिकफैला यो उद्यान शेरांवाला गेटका बिल्कुल बाहिर छ। यस उद्यानको निर्माण महाराजा राजहरूद्र सिंहका शासनकालमा गरिएको थियो। उद्यान दुर्लभ प्रजातिका पेड-बोटहरू हेर्न सकिन्छ। यसका अतिरिक्त उद्यानमा बनी औपनिवेशिक इमारतहरू, फेम हाउस र महाराजा राजहरूद्र सिंहको संगमरमर प्रतिमा यसको सुन्दरतामा चार चांद लगाउँछन्।
राजहरूद्र कोठी
[सम्पादन गर्नुहोस्]राजहरूद्र कोठी बारादरी उद्यानका बीच स्थित छ। १९ौं शताब्दीमा निर्मित यस इमारतको निर्माण महाराजा राजहरूद्र सिंहले गराए। यसलाई देखेर औपनिवेशिक वास्तुशिल्पको याद ताजा हो आउँछ। केही समय पहिलासम्म यहाँ पञ्जाब राज्यको पुराअभिलेखागार थियो। पञ्जाब अर्बन प्लैनिंग एंड डेवेलपमाट अथॅरिटी यसलाई एक हेरिटेज होटलमा परिवर्तन गर्ने योजना बनाएको रहेकोछ।
लक्ष्मण झूला
[सम्पादन गर्नुहोस्]शीश महलका सामुन्ने बग्ने एक सानो पोखरीका साथै लक्ष्मण पिंग बनेको छ। यस पिंगको निर्माण ऋषिकेषका लक्ष्मण पिंगको तर्जमा गरिएको छ।
आवागमन
[सम्पादन गर्नुहोस्]- वायु मार्ग
दिल्लीदेखि अमृतसर र दिल्लीदेखि चंडीगढका लागि सीधी उडानहरू छन्। वहाँदेखि टैक्सी र बसहरू पटियालाका लाग्छन्।
- रेल मार्ग
दिल्ली-भटिंडा इंटर सिटी एक्सप्रेस वा शताब्दी एक्सप्रेसदेखि अंबाला, वहाँदेखि किराएमा टैक्सी लिएर पटियालासम्म पुग्न सकिन्छ। रेल सुविधाहरू पटियालालाई उत्तर भारतका प्रमुख पर्यटक स्थलहरूसित जोडदछन्।
- सडक मार्ग
पटियाला राष्ट्रीय राजमार्ग-१का नजिकनैं छ। दिल्लीदेखि केवल २५० किमी. टाडा हुनको कारण यहाँ आउनमा ज्यादा समय छैन लगता। चंडीगढदेखि जीरकपुर (रा.रा.२२) र राजपुरा हुँदै पनि पटियाला पुग्न सकिन्छ।
पटियालाका राजा
[सम्पादन गर्नुहोस्]- राजा आला सिंह (१७६३-१७६५)
- राजा अमर सिंह (१७६५-१७८१)
- राजा साहिब सिंह (१७८१-१८१३)
- महाराजा गरम सिंह (१८१३-१८४५)
- महाराजा नरेन्द्र सिंह (१८४५-१८६२)
- महाराजा महेन्द्र सिंह (१८६२-१८७६)
- महाराजा राजेन्द्र सिंह (१८७६-१९००)
- महाराजा भूपेन्द्र सिंह (१९००-१९३८)
- महाराजा यादवेन्द्र सिंह (१९३८-१९७४)
- अमरिन्दर सिंह (जन्म १९४२) पञ्जाबका पूर्व मुख्य मन्त्री
वाह्य सूत्र
[सम्पादन गर्नुहोस्]- A History of Sikh Misals (Punjab University, Patiala)- Dr Bhagat Singh
- Official Website of Patiala
- Official Website of Patiala Heritage Festival वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०३-१४ मिति
- Genealogy of the ruling chiefs of Patiala
- Erstwhile rulers of Patiala
- Early History of Patiala City Founding
- Mohindra College Patiala at cool and smart site वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०५-१० मिति
- Punjab State Archives वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०१-२९ मिति
- National Institute of Sports, Patiala
