उदितनारायण झा

उदितनारायण Udit Narayan
जन्म	उदितनारायण (1955-12-01) १ डिसेम्बर १९५५ सप्तरी, नेपाल
पेशा	पार्श्वगायक
कार्यकाल	१९७० दशक-वर्तमान
जीवनसाथी	रञ्जना नारायण झा ( वि १९८४) दीपा नारायण झा ( वि १९८५)
सन्तान	आदित्य नारायण (छोरा)
पुरस्कार	सर्वश्रेष्ठ पुरुष पार्श्वगायकको लागि फिल्मफेयर पुरस्कार सर्वश्रेष्ठ पुरुष पार्श्वगायकको लागि आइफा पुरस्कार लता मंगेशकर पुरस्कार सर्वश्रेष्ठ पुरुष पार्श्वगायकको लागि राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार
साङ्गीतिक जीवन
विधा	फिल्मी पप शास्त्रीय अर्ध-शास्त्रीय भजन लोक
वाद्ययन्त्र	Vocals
लेबल	यश राज फिल्म्स टी-सीरीज सोनी म्युजिक HMV रेकर्ड्स टिप्स सारेगामा वीनस रेकर्ड्स & टेपस्लोभ
वेबसाइट	फेसबुकमा उदितनारायण झा

उदितनारायण (जन्म १ डिसेम्बर १९५५ एक प्रसिद्ध नेपाली पार्श्व गायक हुन। उनले नेपाली, हिन्दी, मैथिली, नेपाल भाषा, उर्दु, तमिल, तेलगु, मलयालम, कन्नड, ओडिया, आसामी र सिन्धी भाषाहरूको चलचित्रमा पार्श्व गायकको रूपमा गीत गाएका छन्। उनले हालसम्म करीब ३२ भाषाहरूमा २५,००० भन्दा बढी गीत गाएका छन्, जसमा २६० चलचित्रहरू हिन्दी भाषाका छन।^{[स्रोत नखुलेको]} उनले पद्म श्री पुरस्कार पनि जितेका छन। उनले सन् २००१ मा प्रबल गोर्खा दक्षिण बाहु नेपालको तत्कालिन राजा श्री ५ बिरेन्द्र बिर बिक्रम शाह देवबाट प्राप्त गर्नुका साथै सन् २००९ मा भारतको उच्च सम्मान पदक पद्म श्री पुरस्कारबाट सम्मानित भएका थिए।

उनका २१ वटा ट्र्याकहरू बीबीसीको "सबै समयका शीर्ष ४० बलिउड साउन्डट्र्याकहरू" मा समावेश छन्। सन् १९८० मा उनीस-बीजमा आफ्नो हिन्दी प्लेब्याक डेब्यूमा उनले मोहम्मद रफीसँग र सन् १९८० को दशकमा किशोर कुमारसँग पनि गाउन पाए । उनले अन्ततः सन् १९८८ मा आमिर खान र जुही चावला अभिनित फिल्म कयामत से कयामत तकमा आफ्नो छाप छोडे , उनको गीत "पापा कहते हैं" उनको उल्लेखनीय प्रदर्शन थियो जसले उनलाई सन् १९८० को दशकमा पहिलो फिल्मफेयर अवार्ड दिलायो र उनले बलिउड प्लेब्याक गायनमा आफूलाई स्थापित गरे। साउन्डट्र्याक सन् १९८० को दशकमा सबैभन्दा धेरै बिक्री हुने एल्बमहरू मध्ये एक बन्यो। साउन्डट्र्याक आनन्द-मिलिंद ,साथै भारतको अग्रणी रेकर्ड लेबलहरू मध्ये एक, टी-सिरीजको करियरको लागि एक सफलता थियो। त्यसपछि उनी संगीत निर्देशकहरूको मनपर्ने मध्ये एक गायक थिए। सन् १९९० को दशकमा उनले हिन्दी र नेपाली भाषाहरू सहित हजारौं गीतहरूको लागि आवाज दिए।

उनको योगदानलाई कदर गर्दै, नेपालका राजा वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह देवले उनलाई भारतीय सिनेमा र संगीतमा उनको योगदानको लागि सन् २००१ मा गोरखा दक्षिणा बाहुको अर्डर र भोजपुरी सिनेमामा उनको योगदानको लागि चित्रगुप्त सिनेमायात्रा सम्मान २०१५ ले सम्मानित गर्नुभयो। उनी फिल्मफेयर पुरस्कारको इतिहासमा तीन दशकभन्दा बढी समय (सन् १९८०, सन् १९९० र सन् २००० को दशक) जित्ने एक मात्र पुरुष गायक हुन्।

प्रारम्भिक जीवन

उदित नारायण झाको जन्म १ डिसेम्बर १९५५ मा नेपाली नागरिक हरेकृष्ण झा र भारतीय नागरिक भुवनेश्वरी झाको एक जातीय मैथिल ब्राह्मण परिवारमा भएको थियो। सन्  २००९ मा, जब नारायणलाई भारतको चौथो सर्वोच्च नागरिक सम्मान पद्मश्री प्रदान गरिएको थियो , उनको भारतीय नागरिकतामाथि प्रश्न उठाउने रिपोर्टहरू आएका थिए, जसमा उनी नेपालमा जन्मेको दाबी गरिएको थियो। यद्यपि, उदित नारायण आफैंले यी रिपोर्टहरूलाई "पूर्ण रूपमा झूटा" भनेका थिए र भनेका थिए कि उनको जन्म बिहारको सुपौल जिल्लाको बैसी गाउँमा भारत-नेपाल सीमा नजिकै उनका मामा हजुरबुबाको घरमा भएको थियो । पद्मश्री स्वीकार गर्दा नेपालमा उनको आलोचना भयो, उनले नेपाली दैनिक कान्तिपुरलाई भने कि उनी "नेपालबाट आएका हुन् तर उनकी आमाको घर बिहारमा थियो।" भारतीय पत्रिका आउटलुकसँगको २०१७ को अन्तर्वार्तामा , उनले आफ्नो जन्म बैसीमा भएको स्पष्ट पारे र स्पष्ट पारे कि उनका बुबा हरेकृष्ण भारतको सीमामा रहेको नेपालको सप्तरी जिल्लाको भारदहका मूल निवासी थिए । सेप्टेम्बर २०१८ मा, उदित नारायणले उत्तर अमेरिकाको बिहार झारखण्ड एसोसिएसनद्वारा आयोजित एक समारोहमा आफूलाई बिहारीको रूपमा चिनाउने खुलासा गरे ।

नारायणले भारतको बिहारको सुपौल कुनौलीस्थित जागेश्वर हाई स्कूलमा अध्ययन गरे, जहाँ उनले एसएससी पूरा गरे र पछि नेपालको काठमाडौँस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालयको रत्न राज्य लक्ष्मी क्याम्पसबाट आफ्नो इन्टरमिडिएट डिग्री हासिल गरे । उनका बुबा हरेकृष्ण झा एक किसान थिए र उनकी आमा भुवनेश्वरी देवी एक लोक गायिका थिइन् जसले उनको करियरलाई प्रोत्साहन दिइन् ।

व्यक्तिगत जीवन

सन् २००६ मा रंजना नारायणले आफूलाई नारायणकी पहिलो पत्नी भएको दाबी गरिन् तर नारायणले यसलाई निरन्तर अस्वीकार गरे। पछि, उनले उनलाई आफ्नी पत्नीको रूपमा स्वीकार गरे र उनको पालनपोषणको व्यवस्था गर्ने वाचा गरे। नारायणको दुई पटक विवाह भएको छ, पहिले रंजना नारायण झासँग र त्यसपछि दीपा गहतराजसँग। उनले रंजना नारायणसँग विवाह गर्दा नै दीपा गहतराजसँग आफ्नो सम्बन्ध सुरु गरेका थिए। नारायण र दीपाको विवाह सन् १९८५ मा भएको थियो। दीपा गहतराजसँग, उनका एक छोरा, आदित्य नारायण छन् , जो एक पार्श्व गायक पनि हुन्।

करियर

सन् १९९० को दशक र सन् २००० को दशकको सुरुवातमा नारायण बलिउडका सबैभन्दा प्रख्यात गायकहरू मध्ये एक हुन्। उनी विभिन्न बलिउड स्टारहरूका लागि अन-स्क्रिन गायन आवाज हुन्। उनले बलिउड अभिनेता अमिताभ बच्चन , राजेश खन्ना , देव आनन्द , आमिर खान , शाहरुख खान , सलमान खान , अक्षय कुमार र अजय देवगनका लागि गीत गाएका छन् । उनका धेरैजसो युगल गीतहरू अल्का याग्निकसँग छन् । उनले १९७० मा रेडियो नेपालका लागि मैथिली लोक गायक (कर्मचारी कलाकार) को रूपमा आफ्नो करियर सुरु गरे , जसमा मैथिली र नेपाली भाषामा प्रायः लोकप्रिय लोक गीतहरू गाए । बिस्तारै, उनले आधुनिक नेपाली गीतहरू गाउन थाले। आठ वर्ष पछि, नारायण भारतीय विद्या भवनमा शास्त्रीय संगीत अध्ययन गर्न नेपालस्थित भारतीय दूतावासबाट नेपालीहरूको लागि संगीत छात्रवृत्तिमा बम्बई सरे।

सन् १९८० मा नारायणले आफ्नो बलिउड करियर सुरु गरे जब उनलाई संगीत निर्देशक राजेश रोशनले ध्यान दिए, जसले नारायणलाई हिन्दी फिल्म उनीस-बीजको लागि पार्श्व गायन गर्न आग्रह गरे। नारायणलाई गायक मोहम्मद रफीसँग गाउने अवसर दिइएको थियो । उनले देवानन्दको लागि स्वामी दादामा एक दोहोरी गाए। उनको पहिलो युगलगीत फिल्म सन्नाटामा थियो। त्यसको लगत्तै, नारायणले सन् १९८३ मा बडे दिल वाला सहित धेरै अन्य फिल्महरूको लागि गाए, जहाँ उनले वरिष्ठ संगीत निर्देशक आरडी बर्मनद्वारा रचित वरिष्ठ गायिका लता मंगेशकरसँग युगलगीत गाए । सोही वर्ष, नारायणले किशोर कुमारसँग फिल्म कहदो प्यार है मा गाए । उनले गाएका अर्का गायक सुरेश वाडकर थिए जसको संगीत बप्पी लाहिरीले बनाएका थिए । उनको करियरमा एउटा महत्त्वपूर्ण कोसेढुङ्गा १९८८ मा आयो जब आनन्द-मिलिंदले उनलाई अलका याज्ञिकसँग बलिउड फिल्म कयामत से कयामत तकका सबै गीतहरू गाउने अवसर दिए , जसले उनलाई फिल्मफेयर पुरस्कार प्रदान गर्‍यो । सन् २०१४ मा द टाइम्स अफ इन्डियासँगको अन्तर्वार्तामा , नारायणले भने: "मैले गाएको गीत, "मञ्जिलें", "पेहला नशा" पछि मेरो करियरको सबैभन्दा राम्रो गीत हो, जसले मलाई सुपरस्टारडम दियो!"। पुकार , धडकन , लगान , देवदास र वीर-जारा जस्ता फिल्महरूमा गीतहरू गाउँदै नारायण सन् २००० को दशकसम्म पनि प्रख्यात रहे।

सन् २००२ मा, नारायणले देवदास फिल्मबाट नव कलाकार श्रेया घोषालसँग " बैरी पिया " गाए , जसको बारेमा Rediff.com ले उल्लेख गरेको छ: "नारायणले देवदासको शाश्वत रोमान्टिकतालाई सफलतापूर्वक कैद गर्दछ"। सन् २०१४ मा, नारायणले महिला दिवस विशेष: स्प्रेडिङ मेलोडीज एभ्रीह्वेयर एल्बमको लागि श्रेया घोषालसँग "ना हम जो कह दे" शीर्षकको गीत गाए। गीत राम शंकर द्वारा संगित गरिएको थियो र एके मिश्रा द्वारा लेखिएको थियो।

उनले आफ्नो निकटतम व्यावसायिक प्रतिद्वन्द्वी कुमार सानुसँग प्रतिस्पर्धा गरे जसले सन् १९९० को दशकमा लगातार पाँच पटक फिल्मफेयर पुरस्कार जितेका थिए।

नारायणको कामको प्रशंसा उनका समकालीन अलका याज्ञिक , कविता कृष्णमूर्ति र संगीत निर्देशक अंकित तिवारीले गरेका छन् । मिड-डेले उनलाई ९० को दशकका उल्लेखनीय पार्श्व गायकहरूको सूचीमा समावेश गरेको छ। नारायणलाई उनको पुस्ताका सबैभन्दा प्रमुख गायकहरू मध्ये एक मानिन्छ।

अन्य काम

नारायणका साथी जियान्द नवाब दीदागले उनलाई पार्श्व गायकको रूपमा छनोट हुनको लागि आफ्नो काम पुरानोबाट आधुनिकमा परिवर्तन गर्न सुझाव दिए, तर यो काम गरेनन् र सन् १९७३ मा पुराना फिल्महरूलाई विचार गर्दा, नारायणले सिन्दूर नामक नेपाली फिल्मको लागि एउटा गीत गाए । यो नेपाली हास्य कलाकार गोपालराज मैनाली (चंखे) र बसुन्धरा भुषाल (नक्कली) को लागि एउटा हास्य गीत थियो। नारायणले यो गीत सुष्मा श्रेष्ठसँग गाए , जसलाई अहिले हिन्दी फिल्महरूमा पूर्णिमा भनेर चिनिन्छ। नारायणले सन् १९८५ मा दुई नेपाली फिल्महरू - कुसुमे रुमाल र पिरतीमा पनि अभिनय गरेका छन् । सन् २००४ मा, उनले आफ्नो पहिलो गैर-चलचित्र नेपाली एल्बम, उपहार रिलिज गरे , जसमा उनले आफ्नी श्रीमती दीपा झासँग युगल गीत गाए। नारायणका धेरै एकल एल्बमहरू छन्, जस्तै भजन संगम , भजन वाटिका , आई लभ यू , दिल दिवाना , ये दोस्ती , लभ इज लाइफ , जनम , झुम्का दे झुम्का , सोना नो घादुलो , धुली गंगा र मा तारिणी ।

नारायणले भारत र विदेशमा धेरै स्टेज कार्यक्रमहरूमा प्रस्तुति दिएका छन् र धेरै पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्। यसमा स्क्रिन भिडियोकन अवार्ड, एमटीभी बेस्ट भिडियो अवार्ड र प्राइड अफ इन्डिया गोल्ड अवार्ड समावेश छन्। सन् २०१० मा, नारायणले मधुश्रीसँग मिलेर अंग्रेजी स्वतन्त्र फिल्म व्हेन ह्यारी ट्राइज टु म्यारीको लागि गीत गाएका थिए ।

नारायणले कुमार सानुसँग टिभी कार्यक्रम "ये दुनियाँ गजब की" को शीर्षक गीत पनि गाए । सन् २०१५ मा उनी "मेलानकोली" नामक मेगा शृङ्खला अभियानमा संलग्न थिए , जहाँ ४२१ नेपाली कलाकारहरूले ३३ मिनेट ४९ सेकेन्ड लामो वातावरणीय गीत गाए, जसमा ३६५ कलाकारहरूले १९ मे २०१६ मा रेडियो नेपाल स्टुडियो, सिंहदरबार, काठमाडौँमा गिनिज वर्ल्ड रेकर्ड कायम गरे। यो वातावरणविद् निपेश ढाकाद्वारा लेखिएको, रचना गरिएको र निर्देशन गरिएको हो ।

टेलिभिजन

नारायण सन् २००७ मा सोनी टिभीमा संगीतकार अनु मलिक र पार्श्व गायिका अलिशा चिनाईसँग इन्डियन आइडल ३ को निर्णायक प्यानलमा थिए ।

नारायण सोनी टिभीमा गायन घराना (गायकहरूको परिवार) को एकसाथ ल्याउने कुरामा आधारित रियालिटी शो वार परिवारको लागि निर्णायकहरूको प्यानलमा थिए। उनले संगीत जोडी जतिन-ललितका साथी पार्श्व गायक कुमार सानु र जतिन पण्डितसँग निर्णायकको भूमिका बाँडे ।

नारायण जो जीता वोही सुपर स्टार र सा रे ग म प लिल च्याम्प्समा अतिथिको रूपमा देखा परेका छन्। मे २०२४ को मध्यमा, उनी कलर्स टिभीको मंगल लक्ष्मीमा कार्तिक र लक्ष्मीको संगीत हेरचाहको लागि अतिथिको रूपमा देखा परेका थिए।

एक अभिनेताको रूपमा

उदित नारायण झाले सन् १९८५ मा बनेको नेपाली चलचित्र कुसुमे रुमालमा अभिनय गरेका थिए र सबै गीतहरू गाए, जुन नेपाली चलचित्र उद्योगको सर्वकालीन क्लासिक्स मध्ये एक हो। यसमा उनी भुवन केसी र तृप्ति नाडाकरसँग थिए। यो चलचित्र बक्स अफिसको शीर्ष दस सूचीमा २५ हप्ता बितायो र सन् २००१ मा तुलसी घिमिरेको अर्को चलचित्र, दर्पण छायाँले यसलाई उछिनेर सबै समयको सबैभन्दा धेरै कमाउने नेपाली चलचित्र बन्यो ।

अन्य गायकहरूसँग काम

उदित नारायणको करियर १९८० मा सुरु भयो र ९० को दशकमा फस्टायो। प्लेब्याक गायनको विशाल अवधिमा, प्रसिद्ध महिला प्लेब्याक गायकहरूसँग युगल गीतहरू बाहेक, उदित नारायण सबै पुस्ताका प्लेब्याक गायकहरूसँग सहकार्य गर्ने भाग्यशाली थिए। उदित नारायणले प्रख्यात गायक मोहम्मद रफीसँग डेब्यू गरे र त्यसपछि ८० को दशकमा किशोर कुमार , अमित कुमार , सुरेश वाडकर , मोहम्मद अजिज र अन्यसँग गीतहरू साझा गर्ने अवसर पाए । उनका धेरैजसो पुरुष युगल गीतहरू कुमार सानु र अभिजीतसँग छन्। यद्यपि उनका उत्कृष्ट डिस्कोग्राफी गीतहरू गायक अभिजीत भट्टाचार्यसँग युगल गीतहरू थिए ।

सम्मान

नारायणले भारतका पूर्व राष्ट्रपति ए.पी.जे. अब्दुल कलामबाट उत्कृष्ट पुरुष पार्श्व गायक पुरस्कार प्राप्त गर्दै।

नारायणले भारतका पूर्व राष्ट्रपति प्रणव मुखर्जीबाट पद्म भूषण प्राप्त गर्दै।

-- प्रबल गोरखा दक्षिणा बाहु, नेपालको सर्वोच्च नागरिक सम्मान मध्ये एक, प्रतिष्ठित गोरखा दक्षिणा बाहु (गोरखा दाहिने हातको आदेश) को चौथो श्रेणी, नेपालका राजा वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह देवद्वारा, २००१

-- पद्मभूषण : भारत सरकारबाट तेस्रो सर्वोच्च नागरिक सम्मान, २०१६

-- मध्य प्रदेश सरकारको राष्ट्रिय लता मंगेशकर पुरस्कार, २०१५

-- राजभवन २०१६ मा महाराष्ट्रबाट राष्ट्रिय वीरता पुरस्कार

-- पद्मश्री : भारत सरकारबाट चौथो सर्वोच्च नागरिक सम्मान, २००९

-- स्वाभिमानी मुम्बईकर पुरस्कार, २०१६ मा सम्मानित

-- रेडियो मिर्ची अवार्ड, २०१६ बाट विशेष निर्णायक मण्डल स्यालुट अवार्ड

-- एस. कृष्ण कुमारबाट संगीतको लागि किशोर कुमार स्मृति पुरस्कार प्राप्त

-- मुम्बईमा डा. अम्बेडकर पुरस्कार, २०१५

-- उनको असाधारण प्रदर्शनको लागि पुरस्कृत भोजपुरी उद्योग, २०१५

-- बिआईएफए पुरस्कार प्राप्त, २०१५

-- प्रथम, चित्रगुप्त सिनेयात्रा फिल्म पुरस्कार, २०१५

-- महाराष्ट्र सरकारबाट २०११ मा महाराष्ट्र रत्न पुरस्कार

-- पहिलो मोहम्मद रफी पुरस्कार, २०१०

-- दोस्रो मेडस्केप इन्डिया राष्ट्रिय पुरस्कार

-- भोजपुरी सिनेमाको लागि चित्रगुप्त सिनेमायात्रा सम्मान, २०१५

-- सम्राट विक्रमादित्य संगीत अलङ्करण सम्मान, २००६ प्राप्त

-- भारतीय संगीतमा उनको योगदानको लागि लोकमत सुर ज्योत्स्ना राष्ट्रिय संगीत पुरस्कार २०२१

उत्कृष्ट सम्मान र पुरस्कारहरू

-- बिग इन्टरटेनमेन्ट अवार्ड २०१७ उदित नारायणले ९२.७ एफएम सुहाना सफर लेजेन्ड अवार्ड जिते

-- मिर्ची म्युजिक अवार्ड २०१६ निर्णायक मण्डलको विशेष सलाम

अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान र पुरस्कारहरू

-- मलेसियाबाट अन्तर्राष्ट्रिय ब्रान्डलौरेट व्यक्तित्व पुरस्कार, २०११

जीवनभर उपलब्धि पुरस्कारहरू

-- कलाश्री पुरस्कार, २०१० बाट लाइफटाइम अचिभमेन्ट पुरस्कार

-- सहारा अवध सम्मान पुरस्कार विजेता, २००६

-- सूर्यदत्त राष्ट्रिय पुरस्कार, २०१६ बाट लाइफटाइम अचिभमेन्ट पुरस्कार