एसिटिलिन
एसिटिलीन (प्रणालीगत नामः Ethyne) सूत्र र संरचना भएको रासायनिक यौगिक हो। यो एक हाइड्रोकार्बन र सबैभन्दा सरलतम अल्काइन हो। यो रंगहीन ग्यास व्यापक रूपमा इन्धन र रासायनिक निर्माण ब्लकको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यो यसको शुद्ध रूपमा अस्थिर हुन्छ र यसैले सामान्यतया घोलको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । शुद्ध एसिटिलीन गन्धहीन हुन्छ, तर व्यावसायिक ग्रेडहरूमा सामान्यतया डिभाइनिल सल्फाइड र फस्फिन जस्ता अशुद्धताहरूको कारण गन्ध हुन्छ।[१]
एसिटिलीन एक अल्काइन भएकाले असंतृप्त (unsaturated Hydrocarbon) हुन्छ किनभने यसका दुई कार्बन परमाणुहरू ट्रिपल बोन्ड एकसाथ बाँधिएका हुन्छन्। कार्बन-कार्बन ट्रिपल बोन्डले सबै चार परमाणुहरूलाई एउटै सिधा रेखामा राख्छ, जसमा १८०° को CCH बन्धन कोणहरू छन्।[२]
तयारी
[सम्पादन गर्नुहोस्]हाइड्रोकार्बनको आंशिक दहन
[सम्पादन गर्नुहोस्]१९५० देखि, अमेरिका, ईयू को धेरैदेश, र अन्य धेरै देशहरूमा एसिटिलीनको उत्पादन मुख्यतया मिथेनको आंशिक दहन (Partial combustion) बाट गरिन्छ [३]
एल्केनहरूको डिहाइड्रोजनेसन
[सम्पादन गर्नुहोस्]पेट्रोलियम र प्राकृतिक ग्यासमा रहेको सबैभन्दा भारी एल्केनलाई हल्का अणुहरूमा तोडिन्छ जुन उच्च तापक्रममा डिहाइड्रोजनेटेड हुन्छन्ः
कार्बोकेमिकल विधि
[सम्पादन गर्नुहोस्]एडमन्ड डेभीले पहिलो पटक एसिटिलीन सन् १८३६ मा पोस्टासियम कार्बाइडको माध्यमबाट उत्पादन गरेका थिए। एसिटिलीन ऐतिहासिक रूपमा क्याल्सियम कार्बाइडको हाइड्रोलिसिस (पानीसँग प्रतिक्रिया) विधिद्वारा उत्पादन गरिएको थियो।
यो प्रतिक्रिया १८६२ मा फ्रेडरिक व्होलरले पत्ता लगाएको थियो, तर एक उपयुक्त व्यावसायिक स्तरमा उत्पादन विधि १८९२ मा क्यानाडाली आविष्कारक थोमस विल्सन एल्युमिनियमको लागि एक व्यवहार्य व्यावसायिक उत्पादन विधि खोज्दा फेला पारे।[४]
२१ औं शताब्दीको सुरुमा, चीन, जापान र पूर्वी युरोपले मुख्यतया यस विधिद्वारा एसिटिलीन उत्पादन गरेका छन्।[५]
कोइला-आधारित रासायनिक उद्योगमा जोड दिएर, चीनको उल्लेखनीय अपवादका साथ यस प्रविधिको प्रयोग विश्वव्यापी रूपमा घटेको छ। कम कार्बनको मात्राको कारणले तेलले मुख्य स्रोतको रूपमा कोइलालाई प्रतिस्थापन गरेको छ।[६]
प्रयोग
[सम्पादन गर्नुहोस्]वेल्डिङ
[सम्पादन गर्नुहोस्]लगभग २०% एसिटिलीन औद्योगिक ग्याँस उद्योग द्वारा अक्सीसेटिलीन ग्यास वेल्डिंग र ज्वाला को उच्च तापमान को कारण काट्न को लागि प्रयोग गरिन्छ। अक्सिजनमा एसिटिलिनको दहनले ३,६०० के (३,३३० °से; ६,०२० °फे) भन्दा बढीको ज्वाला उत्पादन गर्दछ, जसमा प्रतिग्राम ११.८ किलोजुल उत्सर्जन हुन्छ । एसिटिलीनको साथ अक्सिजन सबैभन्दा तातो जल्ने सामान्य ग्यास मिश्रण हो।
एसिटिलीन dicyanoacetylene को ५,२६० के (४,९९० °से; ९,०१० °फे) K (4,990 °C) 9,010 °F र ४,७९८ के (४,५२५ °से; ८,१७७ °फे) K (4,525 °C) 8,177 °F मा साइनोजेन पछि तेस्रो-सबैभन्दा तातो प्राकृतिक रासायनिक ज्वाला हो।
विगतका दशकहरूमा अक्सी-एसिटिलीन वेल्डिङ एउटा लोकप्रिय वेल्डिङ प्रक्रिया थियो। आर्क वेल्डिङ प्रक्रियाको विकास र फाइदाहरूले धेरै उपयोगिताहरुमा अक्सी-ईन्धनवेल्डिङलाई लगभग अवस्थामा पुगेको छ । वेल्डिङका लागि एसिटिलीनको प्रयोग उल्लेखनीय रूपमा घटेको छ। बिजुली सजिलै पहुँचयोग्य नभएको क्षेत्रमा अक्सी-एसिटिलीन वेल्डिङ पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। धेरै धातु निर्माण कार्य शालाहरूमा अक्सीसेटिलीन काट्ने प्रयोग गरिन्छ। वेल्डिंग र काट्नेमा प्रयोगको लागि, काम गर्ने दबावहरू रेगुलेटरबाट नियन्त्रण गर्नुपर्दछ, किनकि १५ पाउन्ड/वर्ग इन्च (१०० किलोपास्कल) पी (100 केपीए) भन्दा माथि यदि शकवेभको सम्भावना हुन्छ भने (उदाहरणका लागि, फ्ल्यासब्याक), एसिटिलीन हाइड्रोजन र कार्बनमा टुक् रिएर विस्फोट हुन्छ ।[७]
रसायन
[सम्पादन गर्नुहोस्]एसिटिलीन धेरै रसायन प्रक्रियाहरूका लागि उपयोगी छ, तर थोरै व्यावसायिक स्तरमा सञ्चालन गरिन्छ।[८]
प्राकृतिक उपस्थिति
[सम्पादन गर्नुहोस्]सुरक्षा र व्यवस्थापन
[सम्पादन गर्नुहोस्]एसिटिलीन विषाक्त हुँदैन, तर जब क्याल्सियम कार्बाइडबाट उत्पादन गरिन्छ यसले विषाक्त अशुद्धताहरू जस्तै फस्फिन र अर्सिनको ट्रेसहरू समावेश गर्न सक्छ, जसले यसलाई लसुन जस्तो फरक गन्ध दिन्छ। यो अत्यधिक ज्वलनशील पनि छ, जस्तै धेरै हल्का हाइड्रोकार्बनहरू, त्यसैले वेल्डिङमा यसको प्रयोग हुन्छ।
यसको सबैभन्दा एकल खतरा यसको आन्तरिक अस्थिरतासँग सम्बन्धित छ, विशेष गरी जब यो दबाब हुन्छः केही अवस्थामा एसिटिलीनले एक्जोथर्मिक प्रतिक्रिया गर्न सक्छ , सामान्यतया बेन्जेन, सम्भवतः कार्बन र हाइड्रोजन अतिरिक्त, धेरै उत्पादनहरू बन्छ ।
एसिटिलीन सिलिन्डरहरू प्रयोगको समयमा एसिटोन बन्न नदिनबाट बच्नको लागि सिधा ठाडो स्थितिमा प्रयोग गर्नुपर्छ।[९]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ Compressed Gas Association (1995) Material Safety and Data Sheet – Acetylene वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ११ जुलाई २०१२ मिति
- ↑ Whitten K. W., Gailey K. D. and Davis R. E. General Chemistry (4th ed., Saunders College Publishing 1992), pp. 328–329, 1046. आइएसबिएन ०-०३-०७२३७३-६
- ↑ Habil, Phil; Bartholoméa, E. (१९५४), "Probleme großtechnischer Anlagen zur Erzeugung von Acetylen nach dem Sauerstoff-Verfahren (Problems of large-scale plants for the production of acetylene by the oxygen method)", Chemie Ingenieur Technik 26 (5): 253–258, डिओआई:10.1002/cite.330260503।
- ↑ "A National Historic Chemical Landmark - Discovery of the Commercial Processes For Making Calcium Carbide and Acetylene - Commemorative Booklet", American Chemical Society, ACS Office of Communications, १९९८, अन्तिम पहुँच १० अक्टोबर २०२४।
- ↑ Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology।
- ↑ Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, २०१३।
- ↑ ESAB Oxy-acetylene welding handbook – Acetylene properties वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १० मे २०२० मिति.
- ↑ Trotuş, Ioan-Teodor; Zimmermann, Tobias; Schüth, Ferdi (२०१४), "Catalytic Reactions of Acetylene: A Feedstock for the Chemical Industry Revisited", Chemical Reviews 114 (3): 1761–1782, डिओआई:10.1021/cr400357r, पिएमआइडी 24228942।
- ↑ "EIGA Code of Practice: Acetylene", मूलबाट १ डिसेम्बर २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०१६-११-३०।