जालन्धर जिल्ला
Jalandhar district ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | |
|---|---|
.svg) पञ्जाब, भारत मा अवस्थिती | |
| निर्देशाङ्क: ३१°१९′४८″उ॰ ७५°३४′१२″पू॰ / ३१.३३०००°N ७५.५७०००°Eनिर्देशाङ्कहरू: ३१°१९′४८″उ॰ ७५°३४′१२″पू॰ / ३१.३३०००°N ७५.५७०००°E | |
| देश |  भारत |
| राज्य | पञ्जाब |
| Region | Doaba |
| नामकरण | Area inside the water or King Jalandhara |
| सदरमुकाम | Jalandhar |
| सरकार | |
| • Administrator of District | Shruti Singh |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | २,६३२ किमी२ (१,०१६ वर्ग माइल) |
| भाषा | |
| • सरकारी | पञ्जाबी |
| समय क्षेत्र | युटिसी+5:30 (IST) |
| साक्षरता | ८२.४% |
| वेबसाइट | jalandhar |
जालन्धर जिला भारतको पञ्जाब राज्यको दोआबा क्षेत्रको एउटा जिल्ला हो। जिल्ला मुख्यालय जालन्धर शहर हो।
भारतको विभाजन हुनुभन्दा पहिले, जालन्धर जालन्धर डिभिजनको मुख्यालय पनि थियो, जसका घटक जिल्लाहरु जालन्धर, होशियारपुर, लुधियाना, फिरोजपुर र कांगडा थिए। पञ्जाब को विभाजन हुँदा सम्पूर्ण जालन्धर डिभिजन भारत को सम्मानित गरिएको थियो।[१]
इतिहास[सम्पादन गर्ने]
शास्त्रीय[सम्पादन गर्ने]
पछि जालन्धर मा जालन्धर को राजपूत साम्राज्य को स्थल थियो, जसलाई त्रिगर्त्त पनि भनिन्छ। यसको स्थापना को मिति अस्पष्ट छ, तर यसको उपस्थिति सातौं शताब्दी मा चीनी तीर्थयात्री हुयान साँग ले देखेको थिए, र कल्हण ले नवौं शताब्दी को अन्त तिर कश्मिर का शंकर वर्मा द्वारा त्रिगर्त्त पृथ्वी चन्द्र राजा को हार उल्लेख गरेका छन।[२]
मध्यकालीन[सम्पादन गर्ने]
जालन्धर १०५८ र १०९८ को बीच इब्राहिम शाहको शासनकालमा फारसियन गजनवीद साम्राज्य को हिस्सा बन्यो, र १२४० सम्म, यो दिल्ली सल्तनत का एक शत्रु थियो। [2] १२९८ मा, एक सेना उलुघ खान र जफर खान को नेतृत्वमा युद्ध मा पराजित, र चग़ताई ख़ानत को मंगोल आक्रमणकारी पछाडी हटन बाध्य भए [२]
१३९८ मा तैमूर द्वारा दिल्लीको बरख़ास्तगी र लुटले दिल्ली सल्तनतलाई गम्भीर रूपले कमजोर बनायो र देशमा अराजकताको अवधि शुरू भयो। १४१६ मा, जालन्धर का गभर्नर, तुगान खान सरहिंद के गवर्नर की हत्या गरियो, र पछी खिजर खान को विरुद्ध विद्रोह, पराजित भन्दा पहले।[२] जसरथ खोखरले जालन्धर भर मा छापा मारी एक श्रृंखला को नेतृत्व गरे जब उनी सुल्तान को अधिकार लाई चुनौती दिए। [2] १४४१ मा, जालन्धर बहलोल लोदीको अधिकारमा आयो जो लाहौर प्रान्तको गभर्नर नियुक्त भएका थिए। लोदी जसरथ को साथ शान्ति कायम गरे, गरे र १४५० मा दिल्ली को संप्रभु भए ।[२]
प्रारम्भिक आधुनिक[सम्पादन गर्ने]
मुगल[सम्पादन गर्ने]
जब बाबर १५२४ मा उत्तरी भारत मा गरेका आक्रमण थिए उही दौलत खान लोदी लाई जालन्धर को जागीर दिएका थिए, जसको उक्साहट मा उनी आएका थिए ।[२] अर्को वर्ष लोदीले विद्रोह गरे र बाबरबाट पराजित भए। १५४० मा, बाबरका छोरा हुमायूँलाई शेर शाह सूरीले निष्कासित गरे र जालन्धर सुर साम्राज्यको हिस्सा बन्यो। १५५५ मा हुमायूँको फिर्तामा, जालन्धर उसका जनरल बैराम खान र पछि अकबरको कब्जामा गयो। जबकि अकबर हेमू संग लड्नको लागी पूर्व मा गएका थिए, सिकंदर सूरी ले जिल्लाको उत्तरमा चमिअरी मा लाहौर का गभर्नर खिजर खान,[२] लाई हराए। जालन्धर मा अकबर को फिर्ता मा, मुगल आधिपत्य पुनः स्थापित भएको थियो।
अकबरको शासनकालमा, जालन्धर शहर उनको टकसाल शहरहरु मध्ये एक भयो। १५९४ मा, करतारपुर को शहर गुरु अरजन द्वारा अकबर द्वारा प्रदान जमीन मा स्थापित भएको थियो।[३] जहाँगीर र शाहजहाँ को शासन काल मा क्षेत्र को पूर्वाधार मा महत्वपूर्ण सुधार देखीयो, र धेरै गाँउहरु स्थापित भए।[२] फिल्लौर शहर यस अवधिको हो, जब यो दिल्ली देखि लाहोर सडक मा एक सेराइ को लागी चयन गरीएको थियो, जबकि नूरमहल को शहर जहाँगीरकी पति नूरजहाँ द्वारा पुन: स्थापित गरीएको थियो, जो त्यहाँ हुर्किएको विश्वास गरिन्छ। जालन्धर मा मुगल प्रशासनिक अधिकार मुहम्मद शाह का शासनकाल सम्म चल्यो, सम्राट द्वारा जारी जिला मा भूमि अनुदान को महत्वपूर्ण संख्या द्वारा प्रमाणित हुन्छ।[२]
दुर्रानी[सम्पादन गर्ने]
नादर शाह को भारत मा आक्रमण, १७३९ मा दिल्ली को बर्खास्तगी मा समाप्त, प्रभावी ढंग मा मुगल शाही शक्ति को समाप्त भयो। आफ्नो चौथो आक्रमण को दौरान, नूरमहल लुटिएको थियो र यसका निवासीहरु लाई हत्या गरिएको थियो।[२]१७५६ मा, जस्सा सिंह रामगढिया द्वारा सैन्य सहयोग प्राप्त जालन्धर निवासी आदिना बेग ले अफगान जनरल सरबुलांद खान लाई हराए र जालन्धर कब्जा गरे। १७५८ मा, अदिना बेग को उक्साहट मा, मराठाहरुले पंजाब माथी आक्रमण गरे, अफगान लाई हराए, र पूरै प्रान्त को गभर्नर को रूप मा आदिना बेग स्थापित भए।[२] अदिना बेग १७५९ मा मरे, र १७६१ मा अफगान फर्किए, पञ्जाब को नियन्त्रणमा लिएर र मराठाहरुलाई बाहिर निकाले।[२]
सिख[सम्पादन गर्ने]
आदिना बेग को मृत्यु जालन्धर मा सिख प्रभाव को बृद्धि को शुरूआत को साथ भयो, धेरै सरदारहरु १७५९ बाट आफ्नो संपत्ति को अधिग्रहण मिती निर्धारण साथ। [२] दल्लेवालिया मिसल, बाह्र सिख मिसलहरु मध्ये एक हो जुन यस अवधि को दौरान पंजाब मा हावी हुन को लागी जिला को दक्षिणी छोरहरुमा उत्पन्न भयो। १७६६ मा खुशाल सिंह को फैजुल्लापुरिया मिसल ले जालन्धर शहर मा कब्जा गर्यो र त्यसपछी जिल्ला मा आफ्नो शक्ति स्थापित गरे।[४]
१८११ मा, रणजीत सिंहले दीवान मोखम चन्दलाई जालन्धरमा फैजुल्लापुरीया अधिराज्यमा संलग्न गर्न पठाए। त्यस वर्ष अगस्त मा, खुशल सिंह का पुत्र, बुध सिंह भाग भागे र जालन्धर लाहौर र सिख साम्राज्य को हिस्सा को नियन्त्रण मा आयो ।[४] जिल्ला को साना साना सरदार हरुलाई बिस्तारै - बिस्तारै उनीहरुको सम्पतीबाट बाहिर गरियो, र सिख गवर्नर को प्रत्यक्ष प्रबन्धन द्वारा प्रतिस्थापित गरिएको थियो ।[४]
आधुनिक[सम्पादन गर्ने]
बेलायती[सम्पादन गर्ने]
पहिलो एंग्लो-सिख युद्ध र दोस्रो एंग्लो-सिख युद्ध को समयमा कुनै महत्वपूर्ण युद्ध जालन्धर मा भएको थिएन।[२] १८४६ मा ब्रिटिश विजय पछि, जालन्धर ईस्ट इंडिया कम्पनी को नियन्त्रणमा गयो र ट्रस्ट सतलज राज्यहरु को हिस्सा बन्यो।
जब १८५७ को भारतीय विद्रोह शुरू भयो, जालन्धर रणनीतिक रूपबाट पंजाब र दिल्ली के बीच संचार को एक मुख्य लाइन को रूप मा महत्वपूर्ण थियो।[२] विद्रोहको घटना जालन्धर र फिल्लौर छाउनीमा उत्पन्न भएको हो, तर उनीहरुलाई ८औं फुटले दबायो, जो अगाडी बड्न कपूरथला को रणधीर सिंह, जोन निकोलसनको सैन्यदल र शेर मुहम्मद खानको नेतृत्वमा तिवाना घोडा द्वारा बलियो बनाइएको थियो।[५]
१८५८ मा, जालन्धर ब्रिटिश राज का हिस्सा बन्यो र १८६३ में प्रशासनिक रूप मा पञ्जाव प्रान्त को हिस्सा बन बन्यो।[२]
पञ्जाब मा प्लेग को पहिलो मामला १८९७ मा खट्कर कलान को गाउँ मा रिपोर्ट गरिएको थियो।[६]
विभाजन[सम्पादन गर्ने]
सन् १९४७ को प्रारम्भमा, जालन्धर र पञ्जाबमा सांप्रदायिक तनाव बढ्यो।[७] लाहौर मा कांग्रेस र सिख नेताहरुको द्वारा गरिएको भाषण पछी जिल्लामा जुलुस दंगा घट्यो।[७] जून १९४७ मा, भारतीय स्वतन्त्रता ऐन, ले १९४७ मा पंजाब को विभाजन निर्धारित गरियो, र अगस्त मा रैडक्लिफ लाइन को घोषणा गरियो, जालन्धर लाई भारत को नयाँ डोमिनियन मा राखेर।[८] जालन्धर को रूप मा एक समय मा मुस्लिम बहुमत थिए यो जिल्लामा महत्वपूर्ण जनसांख्यिकीय परिवर्तन को नेतृत्व गर्यो, मुस्लिम आबादी को साथ पाकिस्तान मा शरणार्थी भए, र हिन्दू र सिखहरुको एक बाढी नयाँ पाकिस्तान मा आफ्नो घरहरु छोडडेर आए।[८]
यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्ने]
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्ने]
- ↑ Jalandhar Division, Jalandhar District Portal, retrieved 26 July 2017.
- ↑ २.०० २.०१ २.०२ २.०३ २.०४ २.०५ २.०६ २.०७ २.०८ २.०९ २.१० २.११ २.१२ २.१३ २.१४ Government of Punjab, Punjab District Gazetteers, Volume XIV A. Jullundur District, with maps, 1904, Lahore, Civil and Military Gazette Press, 1908
- ↑ Harish Dhillon, Janamsakhis, Ageless Stories, Timeless Values, Hay House, 2015
- ↑ ४.० ४.१ ४.२ Sir William Wilson Hunter, The Imperial Gazetteer of India, Trübner & Company, 1885, p.85
- ↑ Cannon, Cannon & Cunningham (1883), pp. 103
- ↑ James, C. H., Report on the outbreak of plague in the Jullundur and Hoshiarpur districts of the Punjab, 1897-98, 1898
- ↑ ७.० ७.१ J. S. Grewal, The Sikhs of the Punjab, Volumes 2-3, Cambridge University Press, 1998
- ↑ ८.० ८.१ Pervaiz I Cheema; Manuel Riemer (२२ अगस्ट १९९०), Pakistan's Defence Policy 1947–58, Palgrave Macmillan UK, पृ: 27–, आइएसबिएन 978-1-349-20942-2, मूलबाट ३० जुलाई २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ जुन २०१७।
बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्ने]
