बङ्गलादेश नरसंहार

बङ्गलादेश नरसंहार
को भाग बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्ध
नरसंहारका पीडितहरूलाई स्मारक
मूल नाम	একাত্তরের গণহত্যা বাঙালি গণহত্যা
स्थान	पूर्वी पाकिस्तान (अहिले बङ्गलादेश)
मिति	२५ मार्च १९७१ – १६ डिसेम्बर १९७१ (८ महिना, २ हप्ता र ६ दिन)
लक्ष्य	बङ्गाली, विशेष गरी बङ्गाली हिन्दु
आक्रमणको प्रकार	सामूहिक हत्या र नरसंहार बलात्कारको माध्यमबाट जातीय सफाया
मृत्यु	३००,०००–३,००,०००
पीडितहरू	२००,०००-४००,००० महिला बलात्कृत ३०,०००,००० विस्थापित
अपराधी	पाकिस्तान

बङ्गलादेशको नरसंहार बङ्गालीहरू, विशेष गरी बङ्गाली हिन्दुहरूको जातीय सफाया थियो, जो बङ्गलादेश मुक्ति सङ्ग्रामको समयमा पूर्वी पाकिस्तान (हाल बङ्गलादेश) मा बसोबास गर्दथे, जुन पाकिस्तानी सशस्त्र बल र राजाकारहरूद्वारा गरिएको थियो। यो २५ मार्च १९७१ मा सुरु भएको थियो, जब पश्चिम पाकिस्तान (हाल पाकिस्तान) ले पूर्वी पाकिस्तानको बङ्गाली जनसङ्ख्यालाई सैन्य रूपमा वशमा पार्न अपरेशन सर्चलाइट सुरु गरेको थियो; बङ्गालीहरूले जनसाङ्ख्यिकीय बहुमत समावेश गरेका थिए र पाकिस्तानी राज्यबाट स्वतन्त्रताको लागि आह्वान गर्दै आएका थिए। बङ्गाली आत्मनिर्णय आन्दोलनलाई कम गर्न, तत्कालीन पाकिस्तानी राष्ट्रपति याह्या खानले ठुलो मात्रामा सैन्य तैनाथीलाई अनुमोदन गरे र त्यसपछिको नौ महिना लामो द्वन्द्वमा पाकिस्तानी सैनिक र स्थानीय पाकिस्तान समर्थक मिलिशियाहरूले ३,००,० देखि ३०,००,० बङ्गालीहरूको हत्या गरे र सामूहिक हत्या र नरसंहार यौन हिंसाको व्यवस्थित अभियानमा २,००,० देखि ४००,० बङ्गाली महिलाहरूलाई बलात्कार गरे। जेनेभास्थित इन्टरनेसनल कमिसन अफ जुरिस्ट्सले गरेको अनुसन्धानमा पाकिस्तानको अभियानले देशको हिन्दु जनसङ्ख्याको ठुलो हिस्सालाई नष्ट गर्ने वा जबर्जस्ती हटाउने प्रयास गरेको निष्कर्ष निकालेको थियो।

पाकिस्तानका इमामहरूले बङ्गाली हिन्दु महिलाहरूलाई "युद्धलुट" घोषित गरे। र पाकिस्तानी फतवा जारी गरियो जसले बङ्गाली हिन्दु महिलाहरूलाई युद्धको लूटको रूपमा वैध बनायो। निसानामा परेका महिलाहरू प्राय: पाकिस्तानी कैदमा मर्छन् वा आत्महत्या गर्छन्, जबकि अरूहरू भागेर भारत जान्छन्।

बङ्गलादेशमा भएको नरसंहारको आरोपलाई त्यतिबेला संयुक्त राष्ट्रका अधिकांश सदस्य राष्ट्रहरूले अस्वीकार गरेका थिए र पाठ्यपुस्तकहरू र नरसंहार अध्ययनसम्बन्धी शैक्षिक स्रोतहरूमा विरलै देखापर्छन्।

पृष्ठभूमि

भारतको विभाजन पछि, पाकिस्तानको नयाँ राज्यले भौगोलिक विसंगतिलाई प्रतिनिधित्व गर्‍यो, जसमा दुईवटा पखेटाहरू १,६०० किलोमिटर (१,००० माइल) द्वारा विभाजित थिए। भारतीय क्षेत्रको। पखेटाहरू भौगोलिक रूपमा मात्र होइन, सांस्कृतिक रूपमा पनि विभाजित थिए। पश्चिमका अधिकारीहरूले पूर्वका बङ्गाली मुसलमानहरूलाई "अत्यधिक 'बङ्गाली'" र तिनीहरूको इस्लामको प्रयोगलाई "निच र अपवित्र" को रूपमा हेरे, यसले बङ्गालीहरूलाई अविश्वसनीय "सह-धर्मवादी" बनायो। पाकिस्तानी नेतृत्वले बङ्गाली भाषा र संस्कृति भित्र हिन्दु प्रभावको तत्वहरू बुझे। फलस्वरूप, उनीहरूले यी कथित हिन्दु प्रभावहरूलाई कम गर्न वा उन्मूलन गर्न बारम्बार प्रयास गरे। पश्चिम पाकिस्तानका राजनीतिज्ञहरूले बङ्गालीहरूलाई जबरजस्ती सांस्कृतिक र धार्मिक रूपमा आत्मसात गर्ने रणनीति सुरु गरे।

पाकिस्तानमा बङ्गाली मानिसहरूको जनसाङ्ख्यिकीय बहुमत थियो, पूर्वी पाकिस्तानमा अनुमानित ७५ मिलियन थियो, जबकि पन्जाबी भाषी पश्चिम पाकिस्तानमा ५५ मिलियन थियो। पूर्वमा बहुसङ्ख्यक मुसलमान थिए, जसमा हिन्दु, बौद्ध र इसाईहरूको ठुलो अल्पसङ्ख्यक थियो।

सन् १९४८ मा, पाकिस्तानको निर्माण भएको केही महिनापछि, गभर्नर-जनरल मोहम्मद अली जिन्नाले उर्दुलाई नवगठित राज्यको राष्ट्रिय भाषाको रूपमा घोषणा गरे, यद्यपि केवल चार त्यतिबेला पाकिस्तानको जनसङ्ख्याको एक प्रतिशतले उर्दु बोल्थे। उनले पूर्वी बङ्गालका जनताले आफ्नो प्रादेशिक भाषा के हुने भनेर छान्न सक्ने उल्लेख गर्दै उर्दुलाई पाकिस्तानको राष्ट्रिय भाषाको रूपमा प्रयोग गर्ने विरोध गर्नेहरूलाई कम्युनिस्ट, देशद्रोही र राज्यको शत्रुको संज्ञा दिए। पछिल्ला सरकारहरूले बङ्गालीलाई दोस्रो राष्ट्रिय भाषाको रूपमा मान्यता दिन अस्वीकार गरेपछि बङ्गाली भाषा आन्दोलनको परिणत भयो र पूर्वमा सत्तारुढ मुस्लिम लीगको विकल्पको रूपमा स्थापना भएको नवगठित अवामी लीगलाई समर्थन बलियो भयो। पूर्वी पाकिस्तानको राजधानी ढाकामा १९५२ को एक विरोध प्रदर्शन जबरजस्ती तोडियो, जसको परिणामस्वरूप धेरै प्रदर्शनकारीहरूको मृत्यु भयो। बङ्गाली राष्ट्रवादीहरूले आफ्नो कारणका लागि मरेकाहरूलाई सहिदको रूपमा हेरेका थिए र हिंसाले अलगावको लागि आह्वान गर्‍यो। 1965 को भारत-पाकिस्तान युद्धले थप गुनासो निम्त्यायो, किनकि सेनाले पूर्वको रक्षाको लागि कुनै अतिरिक्त इकाइहरू तोकेको थिएन। यो बङ्गालीहरूको लागि चिन्ताको विषय थियो जसले 1965 को द्वन्द्वको समयमा भारतीय आक्रमणको मामलामा आफ्नो राष्ट्रलाई असुरक्षित देखे, र पाकिस्तानका राष्ट्रपति अयुब खान, यदि यसको मतलब हो भने पूर्व गुमाउन इच्छुक थिए। कश्मीर प्राप्त गर्दै।

मृत्युको सङ्ख्या

माथिल्लो तहमा, बङ्गलादेशी अधिकारीहरूले दावी गर्छन् कि ३० लाख मानिस मारिएका थिए; सबैभन्दा कम अनुमान विवादास्पद हमुदुर रहमान आयोगबाट आउँछ, आधिकारिक पाकिस्तानी सरकारी अनुसन्धान, जसले यो सङ्ख्या २६,००० नागरिक मारिएको दाबी गरेको थियो। बङ्गलादेशी संस्कृति र साहित्यमा ३० लाखको सङ्ख्या जोडिएको छ। बङ्गलादेशका प्रथम विदेश सचिव सैयद ए करिमले उक्त सङ्ख्याको स्रोत सोभियत सङ्घको कम्युनिस्ट पार्टीको समाचार शाखा प्राव्दा भएको आरोप लगाए। स्वतन्त्र अन्वेषकहरूले मृतकको सङ्ख्या करिब ३००,००० देखि ५००,००० मानिसहरू रहेको अनुमान गरेका छन् भने अन्यले ३ लाख मानिसको मृत्यु हुने अनुमान गरेका छन्। नरसंहारको बीचमा, सीआईए र राज्य विभागले रूढिवादी अनुमान गरे कि २००,००० मानिसहरू मारिएका थिए। ३० लाखको अनुमान कडा छानबिनमा आएको छ।

बिहारीमाथि बङ्गाली आक्रमण

सन् १९४७ मा, विभाजन र पाकिस्तान राज्यको स्थापनाको समयमा, बिहारी मुस्लिमहरू, जसमध्ये धेरै जसो विभाजनको समयमा भएको हिंसाबाट भागेर भारतबाट भर्खरै स्वतन्त्र पूर्वी पाकिस्तानमा बसाइँ सरेका थिए। यी उर्दु-भाषी मानिसहरू बङ्गाली भाषा आन्दोलन र त्यसपछिका राष्ट्रवादी आन्दोलनहरूप्रति घृणा थिए किनभने तिनीहरूले पश्चिम पाकिस्तानी शासकहरूप्रति निष्ठा कायम राखेका थिए, जसले स्थानीय राष्ट्रवादी बङ्गालीहरूमा बिहारी विरोधी भावना पैदा गर्‍यो। १ मार्च १९७१ मा याह्या खानले राष्ट्रिय सभाको बैठक स्थगित गरेपछि पूर्वी पाकिस्तानका असन्तुष्टहरूले पश्चिम पाकिस्तानलाई समर्थन गर्ने जातीय बिहारी समुदायलाई निसाना बनाउन थाले।

पाकिस्तानी युद्ध अपराधको लागि परीक्षणको प्रयास

२२ डिसेम्बर १९७१ को रूपमा, भारतीय सेनाले ढाकामा बुद्धिजीवीहरूको नरसंहारमा संलग्न पाकिस्तानी सेनाका वरिष्ठ अधिकारीहरूको अनुसन्धान गरिरहेको थियो, उनीहरूलाई युद्ध अपराधीको रूपमा मुद्दा चलाउन पर्याप्त प्रमाणहरू सङ्कलन गर्ने उद्देश्यले। उनीहरूले अफिसरहरूको सूची तयार गरे जो त्यस समयमा कमाण्डको पदमा थिए, वा अन्तर-सेवा स्क्रिनिङ समितिमा जोडिएका थिए।

पाकिस्तानमा दृश्यहरू

पाकिस्तान सरकारले सन् १९७१ को बङ्गलादेश मुक्ति सङ्ग्राममा पाकिस्तानको बङ्गलादेश ( पूर्वी पाकिस्तान ) को शासन अन्तर्गत सन् १९७१ बङ्गलादेश नरसंहार भएको कुरा अस्वीकार गर्दै आएको छ। उनीहरूले सामान्यतया पाकिस्तानी पत्रकारहरू (जस्तै एन्थोनी मस्करेनहास ) लाई "शत्रुको एजेन्ट" भएको नरसंहारको रिपोर्ट गर्ने आरोप लगाउँछन्। इथाका कलेजका राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक डोनाल्ड डब्ल्यू बिचलरका अनुसार:

पाकिस्तान सरकारले नरसंहार भएको कुरालाई स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गरेको छ। सामूहिक हत्यालाई नरसंहारको रूपमा चित्रण गर्न वा पाकिस्तानी सरकारको निन्दा र नियन्त्रण गर्न अस्वीकार गरेर, अमेरिका र चिनियाँ सरकारहरूले उनीहरूलाई त्यसो मानेनन् भनेर सङ्केत गरे।