खाद्य संरक्षण
 | एक अनाथ पृष्ठको रुपमा रहेको, अन्य विकिपृष्ठसित नजोडिएको वा एक-दुईवटा लेखहरूसँग मात्र जोडिएको हुनसक्छ। कृपया सम्बन्धित लेखहरूलाई यस पृष्ठ सूत्रसँग जोड्न सहायता गर्नुहोस् |
खाद्य संरक्षण खाद्यलाई उपचारित गर्न र संभालनेको एक यस्तो प्रक्रिया छ जसबाट उनको खराब हुने (गुणवत्ता, खाद्यता या पौष्टिक मूल्यमा कमी)को ती प्रक्रियालाई रोक्दछ या धेरै कम गरिदिन्छ, जुन सूक्ष्म जीवाणुहरू द्वारा छती या छिटो गर दी जान्छ। यद्दपि केही तरीकहरूमा, सौम्य ब्याक्टेरिया, जस्तै खमीर या कवकको प्रयोग गरिन्छ ताकि विशेष गुण बढाए जानसके र खाद्य पदार्थहरूलाई संरक्षित गरे जानसके (उदाहरणका गरिमा पनीर र शराब). पौष्टिक मूल्य, संरचना र स्वाद बनाउन र उनको अनुरक्षण, खाद्यका रूपमा उनको गुणहरूलाई संरक्षित राखनको लागि महत्त्वपूर्ण छ। यो सांस्कृतिक रूपबाट आश्रित छ किन भने जुन एक संस्कृतिका मानिसहरूको लागि खान योग्य छ, त्यो दोस्रो संस्कृतिका मानिसहरूको लागि नपनि हुनसक्छ।
संरक्षण प्रक्रियामा साधारण गरिमा ब्याक्टेरिया कवक र अन्य जीवाणु]]को वृद्धिलाई रोकन, र साथ नैं साथ सडी भए दुर्गन्ध पैदा गर्न वाला बोसोका औक्सीेरणको गतिलाई धीमा गर्न शामिल छ। यसमा त्यो प्रक्रिया पनि शामिल छ जसका तहत भोजन तैयार गर्दा खेरी प्राकृतिक परिपक्वन र विवर्णताको प्रावरोध गरिन्छ, जस्तै कटे भएका सेबहरूमा प्रतिक्रिया स्वरूप पाचेरस सम्बन्धी भूरापनको छना. केही संरक्षण विधीहरूमा खाद्य पदार्थलाई उपचारका पश्चात सीलबन्द गर्नको आवश्यकता हुन्छ, ताकि तिनलाई जीवाणुहरू द्वारा पुनः दूषित गर्नबाट बचाइनसके; अन्य, जस्तै कि सुखान, खाद्य पदार्थहरूलाई लामा समयसम्म बिना कुनै विशेष नियन्त्रणका सङ्ग्रहित राखनमा सहायता गर्दछन्.
इन प्रक्रियाहरूलाई ला गू गर्नका साधारण तरीकहरूमा शामिल छन् सुखान, स्प्रे ड्राइंग, फ्रीज ड्राइंग, ,प्रशीतन, निर्वात-पैकिंग, डिब्बाबंदी, सिरप, चीनी क्रिस्टलीेरण र खाद्य विकिरणमा संरक्षण, र परिरक्षक या निष्क्रिय ग्याँसहरू जस्तै कार्बन डाइऔक्साइड मिल्याउन. अन्य विधिहरू जुन न केवल खाद्य पदार्थलाई संरक्षित गर्दछन् अपितु उनमा स्वादको पनि वृद्धि गर्छ, तिनमा आचार बनाउन, नुन मिल्याउन, धुंआ दिन, सिरप या रक्सी]]मा संरक्षित गर्न, चीनी क्रिस्टलीेरण र क्योरिंग, शामिल छ।
संरक्षणको प्रक्रिया
[सम्पादन गर्नुहोस्]| स्पंदित विद्युत क्षेत्र संसाधन (PEF treatment9) | माइक्रोबियल निष्क्रियताको लागि बिजलीका लघु झटके |
संरक्षणको प्रक्रियामा शामिल छन्:
- सूक्ष्म जीवाणुहरूलाई मारने या तत्व-विकिरण गर्नको लागि गर्म गर्न.(जस्तै उबाल्नु)
- औक्सीेरण (उदाहरणका गरिमा सल्फर डाइऔक्साइडको उपयोग गर्न)
- विषाक्त अवरोध (जस्तै धुंआ, कार्बन डाइऔक्साइडको प्रयोग, सिरका, रक्सी आदि.)
- निर्जलीेरण (सुखान)
- औस्मोटिक अवरोधक (जस्तै सिरपको उपयोग)
- कम तापमान निष्क्रियता (जस्तै प्रशीतन)
- अति उच्च जल दबाव (जस्तै फ्रेशेराइज्ड, एक प्रकारकहरू "शीत" निष्कीटन विधि छ, उनको दबाव प्राकृतिक रूपबाट प्रकट हुने वाला पैथोजेन्सलाई मार दिन्छ, जुन खाद्य पदार्थहरूमा गिरावट ला ्दछ र भोजनको सुरक्षालाई पनि प्रभावित गर्दछ।
- यी तरीकहरूका धेरै संयोजन
- चेलाउँदै
सुखान
[सम्पादन गर्नुहोस्]खाद्य संरक्षण विधीहरूमा भन्दा एक सबै भन्दा पुरानो विधि छ खाद्य पदार्थलाई सुखाएर संरक्षित गर्न, जसबाट उनमा पानीको गतिविधि पर्याप्त मात्रामा कम हुन जान्छ जसबाट ब्याक्टेरियाको विकास बन्द हुन जान्छ या अबेरबाट हुने लग्दछ।[स्रोत नखुलेको] सुखानेको प्रक्रिया वजन पनि घटान्छ।
प्रशीतन
[सम्पादन गर्नुहोस्]प्रशीतन, व्यावसायिक र घरहरूलू रूपबाट सबै भन्दा अधिक प्रयोग गरिने एक प्रक्रिया छ जसका द्वारा विविध खाद्य पदार्थहरूको श्रृंखलाको संरक्षण गरिन्छ जसमा शामिल छन् तैयार खाद्य सामग्रिहरू जसलाई आफ्नो अनपके हुनेको अवस्थामा प्रशीतनको आवश्यकता हुँदैन. उदाहरणको लागि, आलू वेफल्स फ्रीजरमा रखे जान्छन्, किन भनें आफू आलूलाई धेरै महिनाको भंडारण सुनिश्चित गर्नको लागि केवल एक ठंडी अंधेरी जगहको आवश्यकता हुन्छ। शीत भंडार, धेरै देशहरूमा राष्ट्रिय आपात स्थितिमा सामरिक खाद्य भंडारणको लागि व्यापक मात्रामा, लामो अवधिका भंडारण प्रदान गर्दछ।
निर्वात पैकिंग
[सम्पादन गर्नुहोस्]निर्वात-पैकिंगका तहत खाद्यहरूको भंडारण एक निर्वात वातावरणमा गरिन्छ, साधारण गरिमा एक एयर-टाईट बैग या बोतलमा. निर्वात वातावरण बैक्टीरियाका जीवित रहनको लागि आवश्यक औक्सीजनको स्रोत काट दे्दछ जसबाट सडन प्रक्रिया मधुरो हुन जान्छ। निर्वात-पैकिंगको प्रयोग साधारण गरिमा मेवहरूका भण्डारणको लागि प्रयोग गरिन्छ जसबाट औक्सीेरणका कारण स्वादका नुकसानलाई कम गरे जानसके.
नुन
[सम्पादन गर्नुहोस्]नुनीन गर्न या संसाधन गर्नको प्रक्रिया औसमोसिसद्वारा मासुबाट नमीलाई खींच निकालनको एक प्रक्रिया छ। मांसलाई नुन या चीनी, या दुइटैका संयोजनबाट संसाधित गरिन्छ। मासुलाई संसाधित गर्न र विशेष गुलाबी रंगमा योगदान गर्नको लागि, र साथ नैं साथ क्लोस्ट्रीडियम बोटुलिनमलाई प्रतिबंधित गर्नको लागि अक्सर नाइट्रेट्स र नाइट्राइट्सको प्रयोग गरिन्छ।
चीनी
[सम्पादन गर्नुहोस्]चीनीको प्रयोग फलहरूका संरक्षणमा गरिन्छ, या त सिरपका रूपमा जस्तै सेब, नाशपाती, आडू, खूबानी, आलूबोखारा या क्रिस्टल रूपमा जहाँ संरक्षित सामग्रीलाई चीनीमा क्रिस्टलीेरणको सीमासम्म पकाइन्छ र फलस्वरूप प्राप्त उत्पादलाई शुष्क सङ्ग्रहित गरिन्छ। यस विधिलाई खट्टे फलहरूका छिलकहरूको लागि प्रयोग गरे जान सक्छ (कैंडीड पिउँल), हरूजेलीका र अदरक. यस प्रक्रियाका एक संशोधनबाट इेरंगे फलको उत्पादन हुन्छ जस्तै इेरंगा चेरी, यसमा फलहरूलाई चीनीमा सुरक्षित गरिन्छ किन भनें उसपछि उसलाई सिरपबाट निकालेर बेचा जान्छ, यसमा संरक्षण प्रक्रियालाई फलमा मौजूद चीनी र सिरपको बाहिरी कोटिंगद्वारा बनाए राखिन्छ। लक्जरी उत्पादहरू जस्तै ब्रांडी या अन्य नशालु पेयमा फलहरूका संरक्षणमा, चीनीको उपयोग प्रायः रक्सी सहित मिलयो गर गरिन्छ। यसलाई फलहरूका स्वाद वाला नशीले पेय जस्तै चेरी ब्रांडी या स्लोए जिन सहित भ्रमित नगरे जान पर्दछ.
अचार बनाउन
[सम्पादन गर्नुहोस्]अचार बनाउन एक यस्तो विधि छ जसमा खाद्य पदार्थलाई एक सूक्ष्मजीवनिवारक खाद्य तरलमा संरक्षित गरिन्छ। अचार बनाउनलाई रासायनिक अचारनका रूपमा विस्तृत रूपबाट श्रेणीबद्ध गरे जान सक्छ (उदाहरणका तौरमा, ब्रिनिंग) र किण्वन अचारन (उदाहरणको लागि, सारक्राउट).
रासायनिक अचारनमा, खाद्य पदार्थलाई एक यस्तो खाद्य तरलमा राखिन्छ जुन ब्याक्टेरिया र अन्य सूक्ष्म जीवहरूलाई रोकता या मार्दछ। विशिष्ट अचारन एजेंटहरूमा ब्रिन (तेज नुन वाली), सिरका, रक्सी]], र वनस्पति मुख्य रूपबाट औलिव तेल किन भनें साथ नैं धेरै अन्य तेलें पनि शामिल छन्. धेरै रासायनिक अचारन प्रक्रियाहरूमा गर्म गर्न र उबाल्नु शामिल छ जसबाट संरक्षित गरे भयो भोजन अचार बनाउन वाला एजेन्ट सहित सन्तृप्त हुन जान्छ। रासायनिक रूपबाट अचार डाले जाने वाला साधारण खाद्य पदार्थहरूमा शामिल छ खीरा, मरिच, कोर्नड बीफ, मछली र अंडे, र साथ नैं मिश्रित सब्जिहरू जस्तै पिकालिली, चाओ-चाओ, गिरांडिनीएरा, र अचार.
किण्वन अचारनमा भोजन स्वयं नैं संरक्षण एजेंटहरूको उत्पादन गर्दछ, विशेषतः एक यस्तो प्रक्रियाका माध्यमबाट जुन लैक्टिक एसिडको उत्पादन गर्छ। खमीरीकृत अचारमा शामिल छ सारक्राउट, नुकाजुके, किमची, सुरस्टोमिंग, र कुरटीडो. केही रासायनिक रूपबाट अचार हालएको खीरे पनि किण्वित गरी जान्छन्.
वाणिज्यिक अचारमा, सोडियम बेन्जोनेट या EDTA जस्तै एक परिरक्षक पनि मिलाईन्छ ताकि उनको शेल्फ आयुलाई बढाइनसके.
ला इ
[सम्पादन गर्नुहोस्]सोडियम हाइड्रोक्साइड (लाई) खाद्य पदार्थहरूलाई बैक्टीरियाका वृद्धिको लागि क्षारविशिष्ट बनयो दिन्छ। ला इ खाद्य पदार्थहरूमा मौजूद वसालाई सापोनीकृत गरिदिन्छ, जुन उनको स्वाद र संरचनालाई बदल दिन्छ। औलिवबाट बने केही व्यंजनहरूको नैं तरिका ल्यूटेफिस्कको तैयारीमा ला इको उपयोग हुन्छ। सेंचुरी एग्सको लागि आधुनिक व्यंजनहरूको लागि ला इको प्रयोग हुन्छ। मासा हारिना र होमिनी आफ्नो पकवानहरूमा कृषि कागतिको प्रयोग गर्दछन् जुन अक्सर गल्तिले ला इ सुन्नमा आउँछ।
डिब्बाबंदी र बोतलबंदी
[सम्पादन गर्नुहोस्]
- होम कैनिंग पनि हेर्नुहोस्
डिब्बाबंदीमा भोजनलाई पकाना, विसंक्रमित डब्बहरू इरहरूमा सील बन्द गर्न, र कुनै शेष बैक्टीरियालाई विसंक्रमण प्रक्रियाका तहत कमजोर गर्न या मार हालनको लागि कंटेनरहरूलाई उबाला जान शामिल छ। निकोलस अप्पेर्ट द्वारा यसको आविष्कार गरे गेको थियो [१] . खाद्य पदार्थहरूका सडन प्रक्रियाका विरुद्ध प्राकृतिक संरक्षणको विभिन्न मात्राहरू छन् र अन्तिम चरणका रूपमा प्रेशर कुेरको पनि प्रयोग गरिन्छ। उच्च एसिड गुण वाला फल जस्तै स्ट्रबेरीलाई केवल एक कम अवधिसम्म उबालनेका बाहेक र कुनै संरक्षकको आवश्यकता नहुन्छ, जबकि कम एसिड गुण वाला फल जस्तै टमाटरलाई अधिक समयसम्म उबालने र अन्य एसिडिक तत्वहरूलाई मिलाये जानेको आवश्यकता हुन्छ। कम एसिड वाला खाद्य पदार्थ जस्तै सब्जिहरू र मांसलाई दबाव युक्त डिब्बाबंदीको आवश्यकता हुन्छ। डिब्बाबंदी या बोतलबंदी द्वारा संरक्षित खाद्य पदार्थ डिब्बे या बोतलका खोले जानेका पश्चात बिगडनेको तत्काल जोखिम रह्दछ।
डिब्बाबंदीको प्रक्रियामा गुणवत्ता नियन्त्रणको कमीका कारण जल या सूक्ष्म जीवहरूलाई प्रवेश गर्नको अवसर मिल जान्छ। अधिकतर यस्तो असफलताहरूलाई डिब्बेका भित्रका अपघटनका रूपमा पहिचानयो जान्छ जसका परिणाम स्वरूप गैसें उत्पन्न हुन्छ्न् र डिब्बा फूल्दै या फट जान्छ। हुनत, खराब विनिर्माण (निम्न संसांधन) र स्वच्छताको कमीका उदाहरण अगाडि आए छन् जसमा डिब्बाबंद खानमा औब्लिगेट एनारोब क्लोस्ट्रीडियम बटुलीनम द्वारा संदूषण अनुमत हुन्छ, जुन भोजनका भित्र एक तीव्र विषाक्तता उत्पन्न गर्दछ, जसबाट गंभीर रोग या मृत्यु फलित हुन्छ। यो जीवाणु कुनै प्रकारकहरू ग्याँस या स्पष्ट स्वाद छैनोड्दछ र स्वाद र गंधका द्वारा पनि यसलाई नपहिचानयो जान सक्छ। हुनत, यसका विषाक्त तत्वहरूलाई पका गर नष्ट गरिन्छ। पकाया भयो मशरूम, यदि खराब तरिकाबाट सञ्चालित र फेरि डिब्बा बंद गरे गयो छ, तब उनमा स्टेफिलोकोकस रेयसको वृद्धि हुने लगन्छ, जुन एक यस्तो विषाक्त पदार्थ उत्पन्न गर्दछ जुन डिब्बाबंदी या बार-बार गर्म गर्नबाट पनि समाप्त हुँदैन.
जेली बनाउन
[सम्पादन गर्नुहोस्]भोजनलाई एक यस्तो सामग्रीका रूपमा पकानेका द्वारा संरक्षित गरे जान सक्छ जुन जमनेमा जेलमा परिवर्तित हुन जान्छ। यस्तो सामग्रीमा जिल्लाहरूटिन, यदि, मक्केको आटा र अरारोट शामिल छ। केही खाद्य पदार्थ पकाए गए पछि स्वाभाविक रूपबाट एक प्रोटीन]] जेलमा परिवर्तित हुन जान्छन् जस्तै ईल्स र एल्वर, र सिपनसुलिड कीडे जुन पीपल्स रिपब्लिक अफ चाइनाका फुजिआन प्रांतका जियामेन जिल्लाहरूको एक पकवान छ। जेली बनाएको ईल्स लन्डन]]का पूर्वी छोरको पकवान छ जहाँ उसलाई मसले भएका आलू सहित खाइन्छ। ऐस्पिक (जिल्लाहरूटिन र विशुद्ध गरे भयो मांसका शोरबेको जेल)मा डिब्बाबन्द मासु, १९५० का दशकसम्म ब्रिटेनमा मासु अफ-कट्स पस्किनको लागि एक साधारण तरिकाका रूपमा प्रयोग गरे जान्थ्यो. धेरै जग गरे भएका मीटको पनि जेली बनाए जान्छ।
जेली बनाएर संरक्षित गरे भएका फलहरूलाई जेली, मुरब्बा, या संरक्षित फल भनिन्छ। यस मामलेमा, जेली बनाउन वाला एजेन्ट साधारण गरिमा पेक्टिन हुन्छ, जुन या त पकानेका बेला मिलाईन्छ या स्वाभाविक रूपबाट फलबाट निकल्दछ। अधिकतर संरक्षित फलहरूमा जारहरूमा पनि चीनी मिलाईन्छ। तापन, पैकेजिंग र एसिड र चीनी संरक्षण प्रदान गर्दछन्.
पटिंग
[सम्पादन गर्नुहोस्]मांसलाई (विशेष गर श्रिम्प) संरक्षित गर्नको एक पारंपरिक ब्रिटिश तरीका छ कि उसलाई एक पटमा राखएर एक वसाको परतबाट सील बन्द गर दियो जाए. यसका बाहेक पट गरे भयो चिकनको गुर्दा पनि साधारण है; compare pâté.
जगमा संरक्षित
[सम्पादन गर्नुहोस्]मांसलाई जागिंगका द्वारा संरक्षित गरे जान सक्छ, जुन कि मांसलाई (आम गरिमा गेम या मछली) एक ढके भएका माटोका बर्तन जग या कैसरोलमा रख गर स्टूइंग गर्नको एक प्रक्रिया छ। जगमा पकाए जाने वाला जानवरलाई साधारण गरिमा पहिले टुकडहरूमा काट लिइन्छ, फेरि उसलाई एक मजबूतीबाट बंद जगमा ब्रिन या रस्से सहित रख गर स्टू गरिन्छ। रेड वाइन र/इनवरको नैं रगत कहिले काँही खान पकाने वाला तरलका रूपमा मिलाईन्छ। २०औं सताब्दीका मध्यसम्म जागिंग मांसलाई संरक्षित गर्नको एक प्रचलित उपाय थियो।
विकिरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]भोजनलाई आयनित विकिरणका अन्तर्गत ला नेलाई भोजनको विकिरण[२] भन्दछन्; या त उच्च ऊर्जा वाला इलेक्ट्रन या त्वरकबाट एक्स-रे, या गामा रे द्वारा (जसे रेडियोधर्मी स्रोतहरूबाट उत्सर्जित गरिन्छ जस्तै [२] कोबाल्ट-60 कैसिअम-137). यस उपचारका धेरै प्रभाव हुन्छन् जसमा ब्याक्टेरिया, फफूंद र कीटहरूको नाश गर्न, फलहरूका पकने र सडनेको प्रक्रियालाई धीमा गर्न, र अधिक मात्रामा दिए गए पछि अनुर्वरता उत्प्रेरित गर्न शामिल छ। यस विधिको तुल्नु निष्कीटन विधि सेको जान सक्छ; यसलाई कहिले काँही 'शीत निष्कीटन विधि' भनिन्छ, किन भने यसमा उत्पादलाई गर्म नगरिन्छ। विकिरण भाइरस र प्रीओन्समा प्रभावकारी छैन, यो सूक्ष्मजीवहरू द्वारा पहिलेबाट नैं बने विषाक्त पदार्थहरूको नाश गर्नमा असक्षम छ, र यो केवल उच्च प्रारम्भिक गुणवत्ता वाला भोजनमा नैं उपयोगी छ।
विकिरण प्रक्रिया परमाणु ऊर्जा असम्बन्धित छ, किन भनें त्यो परमाणु रिएक्टरहरू द्वारा उत्पादित रेडियोधर्मी न्यूक्लाईडको प्रयोग गर सक्दछ। आयनित विकिरण जीवनको लागि खतगर्नुक छ (यसैले यसको उपयोग निष्कीटनको लागि गरिन्छ); यसै कारण विकिरण सुविधाहरूको लागि एक भारी परिरक्षित विकिरण कमरेको आवश्यकता हुन्छ जहाँ यो प्रक्रिया चलन्छ। विकिरण सुरक्षा प्रक्रियाहरू यो सुनिश्चित गर्दछन् कि यस्तो सुविधामा ना त ेर्मचारीयहरूलाई र ना नैं पर्यावरणलाई यस सुविधा भन्दा कुनै प्रकारकहरू विकिरण अंश मिले. विकिरणित भोजन रेडियोधर्मी नबन जान्छ, र राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय विशेषज्ञ निकायहरूले भोजन विकिरणलाई पौष्टिक बताया छ। हुनत, यस तरहका भोजनको स्वास्थ्य-प्रदाता विरोधीहरू[३] र उपभोक्ता सङ्गठनहरू[४] द्वारा विवादित छ। राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय विशेषज्ञ निकायहरूले यो घोषणाको छ कि खाद्य विकिरण 'स्वास्थ्य-प्रद' है; WHO र FAO जस्तै UN-सङ्गठनहरूले खाद्य विकिरणको उपयोग गर्नको पुष्टिको छ। खाद्य पदार्थहरूलाई विकिरणित गरे जाए या नयसमा विश्व भरमा अन्तर्राष्ट्रिय विधान भिन्न छन्, कहीं यसमा कुनै विनियमन छैन त कहीं यसमा पूर्ण प्रतिबंध छ।[५]
यो अनुमान छ कि प्रति वर्ष ५००,००० टन खाद्य पदार्थ दुनिया भरमा ४० भन्दा अधिक देशहरूमा विकिरणित गरिन्छ्न्. विकिरण मुख्यतः मसाले र कन्डीमा टमा गरिन्छ र साथ नैं ताजे फलहरूमा फल मक्खी संगरोधको लागि विकिरण प्रक्रिया बढ रही छ।[६][७]
स्पंदित बिजुली फील्ड प्रसंस्ेरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]स्पंदित बिजुली फील्ड (PEF) प्रसंस्ेरण एक यस्तो विधि छ जसका तहत कोशिकाहरूको प्रसंस्ेरण एक मजबूत विद्युत फील्डका संक्षिप्त स्पंदनका माध्यमबाट गरिन्छ। PEF खाद्य उत्पादहरूलाई निष्किटित गर्नको एक विधि छ जसमा निष्कीटन प्रक्रियाको एक कम तापमान वाला विकल्प बननको क्षम्दछ। PEF प्रसंस्ेरणमा, एक पदार्थ दुई इलेक्ट्रोडका बीच राखिन्छ, र फेरि तिनमा स्पंदित विद्युत फील्डको प्रयोग गरिन्छ। विद्युत फील्ड कोशिका झिल्लीका सुराखहरूलाई ठूलो गरिदिन्छ जुन कोशिकाहरूको नाश गरेर उनको अन्तर्वस्तुलाई मुक्त गरिदिन्छ। खाद्य प्रसंस्ेरणको लागि PEF अझै पनि एक विकासशील प्रविधि छ जसमा अनुसन्धान गरे जानरहयो छ। फलहरूका रसका निष्कीटनको लागि PEF प्रसंस्ेरणको सीमित औद्योगिक अनुप्रयोग गरे गयो छ।
वातावरण परिवर्तन
[सम्पादन गर्नुहोस्]यो खाद्य पदार्थहरूलाई संरक्षित गरेर छेउ-छाउ का वातावरणलाई प्रचालित गरेरको तरीका छ। सलाद फसलें जसलाई संरक्षित गर्न प्रत्यक्ष रूपबाट मुश्किल छ तिनलाई अब यस्तो सीलेरे भएका बैगहरूमा पैक गरिन्छ जसमा औक्सीजन(O२) संकेन्द्रणलाई कम गर्नको लागि वातावरणलाई नियन्त्रित गरिन्छ र कार्बन डाइऔक्साइड(CO२) संकेन्द्रणलाई बढाइन्छ। एक चिंता यो पनि छ कि हुनत यस तरिकाबाट भले नैं सलाद सब्जीहरूको स्वरूप र बनावट बरेरार रह्दछ, तर यस विधिबाट संरक्षित गरियो पछि ती आफ्नो पोषक तत्वहरू विशेष गरी भिटामिन खो सक्दछन् - -कार्बन डाइऔक्साइडका उपयोगद्वारा अनाजलाई संरक्षित गरे जान सक्छ। सूखी बरफको एक ब्लक तल राखिन्छ र फेरि डिब्बेलाई अनाजबाट भर दिइन्छ। यसका पश्चात अतिरिक्त गैसलाई डिब्बेबाट निकाल दिइन्छ। सूखी बर्फका उदात्तीेरणबाट उत्पन्न भएका कार्बन डाइऔक्साइड कीडहरू, फफूंद, र औक्सीेरणका हानिकारक प्रभावबाट अनाजलाई बचाउँछ। यस प्रकार भंडारित गरे गयो अनाज पांच वर्षहरूसम्म खान योग्य रह्दछ। - नाइट्रोजन ग्याँस (N२)को ९८% या उसभन्दा अधिकको सांद्रतामा हिपोक्सियाका माध्यमबाट अनाजमा लागे कीडहरूलाई मारनेको लागि प्रभावी ढंगबाट प्रयोग गरिन्छ। यद्यपि, कार्बन डाइऔक्साइड यस सम्बन्धमा अधिक ला भकारी साबित हुन्छ किन भने यो हिपोक्सिया र हाइपरकार्बिया दुइटैका माध्यमबाट जीवहरूलाई मर्दछ, र उनको लागि केवल ८०% सांद्रताको आवश्यकता हुन्छ। यो कार्बन डाइऔक्साइडलाई धूमनको लागि उपयुक्त बन्दछ ती स्थितिमा जहाँ एक वायुरुद्ध सीललाई बनाए नराखयो जान सक्छ।
जमीनमा दफनाना
[सम्पादन गर्नुहोस्]भोजनको दफनानेको प्रक्रिया उसलाई विभिन्न कारणहरूबाट सुरक्षित रखन्छ: जस्तै प्रकाशको कमी, औक्सीजनको कमी, ठंडे तापमान, pH स्तर, या मिट्टीमा मौजूद जल शुष्कक तत्व. दफनानेको प्रक्रियालाई अन्य विधीहरू जस्तै नुन मिल्याउन या किण्वन सहित संयुक्त रूपबाट गरे जान सक्छ।
कई कंद मूल सब्जिहरू सडनका प्रति धेरै प्रतिरोधी हुन्छ्न् र एक ठंडे अंधेरी हालतमा भंडारणका बाहेक तिनलाई कुनै अन्य प्रतिरक्षणको आवश्यकता हुँदैन, उदाहरणका गरिमा जमीनमा दफनाना, जस्तै एक क्लैंप भंडारणमा हुन्छ।
सेंचुरी अंडा क्षारविशिष्ट कीचड (या अन्य क्षारविशिष्ट पदार्थ)मा रख गर बनाइन्छ जसका परिणामस्वरूप बढे भएका pH स्तरका कारण अंडे सडनेका सट्टा "अजैवी" रूपबाट किण्वन हुन जान्छ। किण्वन तिनलाई संरक्षित गर्दछ र केही जटिल, कम स्वाद वाला प्रोटीन र वसालाई तोड गर सरल र अधिक स्वाद वालहरूमा बदल दिन्छ।
अधिकांश खाद्य पदार्थ सूखी र नुन युक्त (एक प्रकारले जल शुष्कक) मिट्टीमा, या जमी भए मिट्टीमा संरक्षित गरे जानसक्दछन्.
संयुक्त राज्य अमेरिकाका उत्तरी खेतहरूमा पारंपरिक रूपबाट पतझडका बेला बंद गोभीलाई दफना गर नैं संरक्षित गरे जान्थ्यो. केही पद्धतिहरू यसलाई खस्ता बनाउँछ जबकि अन्य तरिका सौरक्राउट उत्पादन गर्दछन्[स्रोत नखुलेको] . यसै तरहको एक प्रक्रिया किमचीका पारंपरिक उत्पादनमा प्रयोग गरिन्छ।
कहिले काँही मांसलाई पनि संरक्षण योग्य परिस्थितिनीहरूमा दफनाइन्छ। गर्म अङ्गारहरू या राखमा दफनाए गए पछि, उनको गर्मी पैथोजेन्सलाई मार दिन्छ, सूखी राख उसलाई सुखा दिन्छ, र जमीन औक्सीजन रोक गर अगाडि हुने वाला संदूषणलाई रोकन्छ। यदि यसलाई वहां दफनाइन्छ जहाँ धरती धेरै ठंडी छ, तब धरती प्रशीतन यन्त्रको कार्य गर्छ।
सूक्ष्म जीवको नियन्त्रित उपयोग
[सम्पादन गर्नुहोस्]केहि खाद्य पदार्थ, जस्तै धेरै प्रकारका चीज]], रक्सी]] र बियर लामो समयसम्म संरक्षित गरे जानसक्दछन् किन भने तीका उत्पादनमा विशेष रूपका सूक्ष्म जीवहरूको प्रयोग गरिन्छ जुन अन्य सडन पैदा गर्न वाला सौम्य जीवहरूबाट लड्दछन्. यो सूक्ष्म जीव एसिड या शराबको निर्माण गरेर आफुका र अन्य सूक्ष्म जीवहरूको लागि एक जहरीला वातावरण बनाएर पैथोजेनलाई नियन्त्रणमा रख्दछ। विशिष्ट नियन्त्रित परिवेशका निर्माणको लागि स्टार्टर सूक्ष्म-जीव, नुन, छप्स, नियन्त्रित (सामान्यतया ठन्डे) तापमान, नियन्त्रित (सामान्यतया कम) औक्सीजन स्तर र/या अन्य तरीकहरूको प्रयोग गरिन्छ जुनऔंछनीय जीवहरू का, जुन मानव उपभोगको लागि अनुकूल खाद्यको उत्पादन गर्दछन्को समर्थन गर्नुहोस्गे.
उच्च दबाव खाद्य संरक्षण
[सम्पादन गर्नुहोस्]उच्च दबाव खाद्य संरक्षण, खाद्यलाई उच्च दबावका उपयोगद्वारा संरक्षित गरे जानेको विधि छ। "७०,००० पाउंड प्रति वर्ग इंच या अधिकका दबाव भन्दा एक पात्रका भित्र दबाए जाने से, खाद्य पदार्थलाई उनको रूप, स्वाद, बनावट र पोषक तत्वहरूलाई बरेरार रखते भएका र साथ नैं हानिकारक सूक्ष्मजीवहरूलाई अक्षम बनाते र सडनेको प्रक्रियालाई धीमा गर्दै संसाधित गरे जान सक्छ।" २००१ तक, पर्याप्त वाणिज्यिक उपेरण विकसित गरे गयसकाको थिए जसबाट कि २००५सम्म यस प्रक्रियालाई संतरेका रसबाट लिएर गुआकामोल, र डेली मासुसम्मको लागि प्रयोग गरे गयो र व्यापक रूपबाट बेचा गया.[८]
यो पनि हेर्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]- आहार अनुपूरक
- खाद्य फरटीफिकेशन
- खाद्य रीओलजी
- खाद्य भंडारण
- खाद्य अनुपूरक
- न्यूट्राक्यूटीकल
- न्यूट्रीफिकेशन (उर्फ भोजन संवर्धन या फरटीफिकेशन)
- खाद्य विज्ञान
- खाद्य ईन्जिनियरिङ्
- खाद्य प्राविधिक
- खाद्य र जैवप्रणाली प्राविधिक
- खाद्य सुरक्षा
- खाद्य सूक्ष्मजैविकी
- खाद्य रसायन विज्ञान
- खाद्य पैकेजिंग
- खाद्य उत्पादन
- खाद्य ईन्जिनियरिङ्
- खोलने पछि प्रशीतित
- चटनी
- खाद्य प्रसंस्ेरण
- जैम
- मुरब्बा
- अचार बनाउन
- शेल्फ आयु
- फरे शे raaizd
- गौरमेट पुस्तकालय र सङ्ग्रहालय
- परिरक्षक
नोट
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ जीन-पल बारबिएर , पेरिस, 1994 र http://www.appert-aina.com द्वारा निकोलस अपेर्ट inventeur et humaniste
- ↑ २.० २.१ anon., फूड इराडेशन - खाद्यको सुरक्षालाई सुधारने र संरक्षित गर्नका एक प्रविधि, WHO, जेनेभा, 1991
- ↑ हौथर, डब्ल्यू. र वर्थ, एम. जैप्ड! इर्रेडीएशन हरूड दी डेथ अफ फूड, फूड & वटर वच प्रेस, जल देखो प्रेस, वाशिंगटन, डीसी, 2008
- ↑ Consumers International - Home
- ↑ NUCLEUS - Food Irradiation Clearances वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-०५-२६ मिति
- ↑ Food irradiation - Position of ADA J Am Diet Assoc. 2000;100:246-253 वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१६-०२-१६ मिति
- ↑ सी. एम. डील, एम. गाओ, आर. हंटर, डी.ए.ई एहलरमन, एसिया पेसिफिक, अमेरिका र यूरोपमा खाद्य विकिरणको विकास; विकिरण प्रसंस्ेरणमा अन्तर्राष्ट्रिय ट्यूटोरियल प्रस्तुत, कुआलालंपुर, 2006. http://www.doubleia.org/index.php?sectionid=43&parentid=13&contentid=494 वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१७-०२-१८ मिति
- ↑ "High-Pressure Processing Keeps Food Safe", Military.com, अन्तिम पहुँच २००८-१२-१६, "Pressed inside a vessel exerting 70,000 pounds per square inch or more, food can be processed so that it retains its fresh appearance, flavor, texture and nutrients while disabling harmful microorganisms and slowing spoilage."
सन्दर्भ
[सम्पादन गर्नुहोस्]- Riddervold, Astri, Food Conservation, आइएसबिएन 9780907325406।
बाह्य कडीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]
- Preserving foods ~ from the Clemson Extension Home and Garden Information Center
- National Center for Home Food Preservation
- BBC News Online - US army food... just add urine
- Home Economics Archive: Tradition, Research, History (HEARTH)
होम इकोनमिक्स स्पैनींग १८५०बाट १९५०,मा १०००बाट पनि अधिक क्लासिक किताबहरूको एक ई-बुक सङ्ग्रह, ेर्नेल विश्वविद्यालयका Mann Library द्वारा बनाएइयो.