ग्रह

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
हाम्रो सौरमण्डलको ग्रह - देब्रेबाट दाहिने - बुध, शुक्र, पृथ्वी, मङ्गल, बृहस्पति, शनि, अरुण र वरुण
सौर्य मंडलको ग्रहहरू, सूर्य र अन्य पिंडहरूको तुलनात्मक चित्र

सूर्य अथवा कुनै अन्य ताराहरूको चारै तिर परिक्रमा गर्ने खगोल पिण्डहरूलाई ग्रह भन्छन्। अन्तरराष्ट्रिय खगोल सङ्घको परिभाषा अनुसार हाम्रो सौरमण्डलमा आठ ग्रहहरू छन - बुध, शुक्र, पृथ्वी, मङ्गल, बृहस्पति, शनि, अरुणग्रहबरुणग्रह। यस बाहेक अतिरिक्त तीन शिशुग्रहहरू अझ छन - सीरिस, प्लूटोएरीस। प्राचीन खगोलशास्त्रिहरूले तारा र ग्रहहरू बीचमा अन्तर यस प्रकार स्पष्ट गरे - राति आकाशमा चमकने धेरै पिण्डहरू सधै पूर्ब दिशाबाट उठछन, एक निश्चित गति प्राप्त गर्छन र पश्चिम दिशामा अस्त हुने गर्छन। यस पिण्डहरूको आपसमा एक अर्काको सापेक्ष कुनै पनि परिवर्तन हुंदैन। यस्ता पिण्डहरूलाई तारा भनिएको छ।

तर केही यस्तो पनि पिण्ड छन जुन बाकी पिण्डहरूको सापेक्षमा कहिले अगाडि र कहिले पछाडि हुन्थ्यो - यानी कि ति ग्रहहरू घुमक्कड थिये। Planet एक ल्याटिन शब्द हो जसको अर्थ यता-उता घूमने हुन्छ। यसलागि यस पिण्डहरूको नाम Planet र नेपालीमा ग्रह राखियो। शनिग्रहको टाढाको ग्रह दूरबीनको बिना हेर्न सकिन्न, यसैले प्राचीन वैज्ञानिकहरूलाई मात्र पाँच ग्रहहरूको ज्ञान थियो, पृथ्वीलाई त्यति बेला ग्रह नहीं मानिन्दैन थियो।

ज्योतिषहरूको अनुसार ग्रहको परिभाषा अलग्गै छ। हाम्रो देशको ज्योतिषपौराणिक कथाहरूमा नौ ग्रह गनिन्छन, सूर्य, चन्द्रमा, बुध, शुक्र, मङ्गल, गुरू, शनि, राहुकेतु

सौर्यमण्डल
<imagemap>

Image:Solar System XXVII.png

  1. सूर्य

rect 0 0 90 35 सूर्य

  1. Mercury

circle 112 18 6 बुधग्रह

  1. शुक्र

circle 153 18 8 शुक्रग्रह

  1. पृथ्वी

circle 203 8 4 चन्द्रमा circle 194 18 8 पृथ्वी

  1. मंगल

circle 239 13 3 Phobos and Deimos circle 233 18 8 मंगल

  1. Ceres and the asteroid belt
  2. - by placing the rectangle code for the asteroid belt AFTER Ceres, Ceres is "on top" (and can co-exist)

circle 271 18 8 सीरेस) rect 256 0 288 35 क्षुद्रग्रह

  1. बृहस्पति

circle 316 18 15 बृहस्पतिग्रह circle 329 5 6 बृहस्पतिको उपग्रह

  1. शनि

circle 372 18 10 शनिग्रह circle 381 7 6 शनिको उपग्रह

  1. अरुण

circle 418 18 9 अरुणग्रह circle 427 10 6 अरुणको उपग्रह

  1. वरुण

circle 471 10 3 वरुणको उपग्रह circle 462 18 12 वरुण

  1. Pluto, satellites, and the Kuiper belt
  2. - by placing the rectangle code for the Kuiper belt AFTER Pluto, Pluto is "on top" (and can co-exist)

circle 508 13 3 Charon, Nix, and Hydra circle 504 18 8 प्लूटो ग्रह rect 492 0 527 35 कुपर बेल्ट

  1. Eris, Dysnomia, and the Scattered disc
  2. - by placing the rectangle code for the Scattered disc AFTER Eris, Eris is "on top" (and can co-exist)

circle 544 14 3 डाईस्नोमिया (चंद्रमा) circle 540 18 8 एरीसग्रह) rect 528 0 567 35 स्केटर्ड डिस्क rect 568 0 597 35 The Oort cloud desc none

  1. - setting this to "bottom-right" will display a (rather large) icon linking to the graphic, if desired
  2. Notes:
  3. Details on the new coding for clickable images is here: