ग्रह

हाम्रो सौरमण्डलको ग्रह - देब्रेबाट दाहिने - बुध, शुक्र, पृथ्वी, मङ्गल, बृहस्पति, शनि, अरुण र वरुण

सौर्य मंडलको ग्रहहरू, सूर्य र अन्य पिंडहरूको तुलनात्मक चित्र

सूर्य अथवा कुनै अन्य ताराहरूको चारै तिर परिक्रमा गर्ने खगोल पिण्डहरूलाई ग्रह भन्छन्। अन्तरराष्ट्रिय खगोल सङ्घको परिभाषा अनुसार हाम्रो सौरमण्डलमा आठ ग्रहहरू छन - बुध, शुक्र, पृथ्वी, मङ्गल, बृहस्पति, शनि, अरुणग्रह र बरुणग्रह। यस बाहेक अतिरिक्त तीन शिशुग्रहहरू अझ छन - सीरिस, प्लूटो र एरीस। प्राचीन खगोलशास्त्रिहरूले तारा र ग्रहहरू बीचमा अन्तर यस प्रकार स्पष्ट गरे - राति आकाशमा चमकने धेरै पिण्डहरू सधै पूर्ब दिशाबाट उठछन, एक निश्चित गति प्राप्त गर्छन र पश्चिम दिशामा अस्त हुने गर्छन। यस पिण्डहरूको आपसमा एक अर्काको सापेक्ष कुनै पनि परिवर्तन हुंदैन। यस्ता पिण्डहरूलाई तारा भनिएको छ।

तर केही यस्तो पनि पिण्ड छन जुन बाकी पिण्डहरूको सापेक्षमा कहिले अगाडि र कहिले पछाडि हुन्थ्यो - यानी कि ति ग्रहहरू घुमक्कड थिये। Planet एक ल्याटिन शब्द हो जसको अर्थ यता-उता घूमने हुन्छ। यसलागि यस पिण्डहरूको नाम Planet र नेपालीमा ग्रह राखियो। शनिग्रहको टाढाको ग्रह दूरबीनको बिना हेर्न सकिन्न, यसैले प्राचीन वैज्ञानिकहरूलाई मात्र पाँच ग्रहहरूको ज्ञान थियो, पृथ्वीलाई त्यति बेला ग्रह नहीं मानिन्दैन थियो।

ज्योतिषहरूको अनुसार ग्रहको परिभाषा अलग्गै छ। हाम्रो देशको ज्योतिष र पौराणिक कथाहरूमा नौ ग्रह गनिन्छन, सूर्य, चन्द्रमा, बुध, शुक्र, मङ्गल, गुरू, शनि, राहु र केतु।

• नव ग्रह

सौर्यमण्डल

सूर्य (तारा)	बृहस्पति (ग्रह)	शनि (ग्रह)	अरूण (ग्रह)	बरूण (ग्रह)	पृथ्वी (ग्रह)	शुक्र (ग्रह)
मङ्गल (ग्रह)	गेनिमेड (बृहस्पतिको उपग्रह)	टाइटन (शनिको उपग्रह)	बुध (ग्रह)	क्यालिस्टो (बृहस्पतिको उपग्रह)	इओ (बृहस्पतिको उपग्रह)	चन्द्रमा (पृथ्वीको उपग्रह)
युरोपा (बृहस्पतिको उपग्रह)	ट्रिटन (अरुणको उपग्रह)	यम (क्षुद्र ग्रह)	टाइटानिया (वरुणको उपग्रह)	रिया (शनिको उपग्रह)	ओबेरन (अरुणको उपग्रह)	आयापिटस (शनिको उपग्रह)
केरन (यमको उपग्रह)	अम्ब्रियल (अरुणको उपग्रह)	एरियल (अरुणको उपग्रह)	डायोनी (शनिको उपग्रह)	टिदिस (शनिको उपग्रह)	सेरेस (क्षुद्र ग्रह)	भेस्टा (बेल्टको क्षुद्रग्रह)
पल्लास (बेल्टको क्षुद्रग्रह)	एन्सेलडस (शनिको उपग्रह)	मिरान्डा (अरुणको उपग्रह)	प्रोटियस (बरूणको उपग्रह)	मिमस (शनिको उपग्रह)	हाइपिरियन (शनिको उपग्रह)	आइरिस (बेल्टको क्षुद्रग्रह)
फिबी (शनिको उपग्रह)	जेनस (शनिको उपग्रह)	इपिमेथियस (शनिको उपग्रह)	Lutetia (बेल्टको क्षुद्रग्रह)	प्रमिथियस (शनिको उपग्रह)	प्यान्डोरा (शनिको उपग्रह)	Mathilde (belt asteroid)
हलिन (शनिको उपग्रह)	Ida (बेल्टको क्षुद्रग्रह)	Arrokoth (कुइपर बेल्टको पिण्ड)	फोबोस (मङ्गलको उपग्रह)	डेइमोस (मङ्गलको उपग्रह)	Churyumov– Gerasimenko (पुच्छ्रेतारा)	Hartley 2 (पुच्छ्रेतारा)