बर्छेन

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
बर्छेन
देश नेपाल
अञ्चलसेती अञ्चल
जिल्लाडोटी
जनसङ्ख्या
 (1991)
 • जम्मा४३४३
समय क्षेत्रयुटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)

बर्छेन नेपालको सुदूरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्र, सेती अञ्चलको डोटी जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो। यो स्थान डोटी जिल्लाको सदरमुकामदेखि दक्षिण तर्फ तल्लो वोगटान क्षेत्रमा पर्दछ । यो गाउँ विकास समितिमा पुग्न डोटी जिल्लाको सदरमुकामबाट दुई दिनको पैदलदूरी हिड्नु पर्दछ । यस गाउँ विकास समितिलाई डोटी र कैलालीका सात वटा अन्य गाउँ विकास समितिहरूले घेरेको छ । यसको पश्चिमतर्फ डोटी जिल्लाको निरोली गाउँ विकास समिति, पश्चिम उत्तरमा गडसेरा गाउँ विकास समिति, उत्तर पूर्वमा मान्नाकापडी गाउँ विकास समिति, पूर्वमा घाँगल गाउँ विकास समिति जस्ता डोटी जिल्लाका चार वटा गाउँ विकास समितिहरू पर्दछन भने दक्षिणतर्फ कैलाली जिल्लाका मोहन्याल गाउँ विकास समिति, खैराला गाउँ विकास समिति र निगाली गाउँ विकास समिति गरेर तीन वटा गाउँ विकास समितिहरू पर्दछन | डोटी जिल्लाको तल्लो वोगटान गर्खामा पर्ने यस बर्छेन गाउँ विकास समितिको वार्ड नम्बर ७ रिसेडी भन्ने स्थान ऐतिहासिक स्थान हो । रिसेडी गाउँको माथि डाँडामा मध्येकालीन समयमा निर्माण भएको कोट (दरवार)को भग्नावशेष रहेको छ । डोटी रैका (जुम्ली रैका राजवंश) अधिनस्त बि.स.१४५२ मा रतन पालको समयमा स्थापित राजा कल्याण पालको समयमा रैका राजाको अधीनता स्वकार गरेको डोटी बोगटानका कत्युरी राजवंशका राजाको दरवार मानिने यो दरवार २०४१ मा त्यहाँ निर्माण गरिएको श्री लक्ष्मी मा.वि.को भवन निर्माण गर्दा भग्नावशेषको रूपमा रहेको दरवारका ढुङ्गाहरू भत्काएर लाँदा दरवारको अवशेषको पनि समाप्ती हुँन गयो । यहाँ ऐतिहासिक नाउलाहरू, धारा, देवल, चौतारा, राजाको घोडा बाँध्ने ढुङ्गाको खाँमो रहेकाछन् । यस गाउँमा श्री मोहन्याल, श्री केदार, कालिका, भैरव, अलडा, कलार, मचवाल, मसानी सहितका देवी देवताहरूका स्थापना छन् । रिसेड़ी गाउँ वारी र पारी गरेर दुई भागमा विभाजित छ | वारी रिसेड़ीमा बोहराहरूको बाहुल्यता छ भने पारी रिसेड़ीमा ठकुरीहरूको बाहुल्यता छ | यसैकारण बोहराहरूको बाहुल्यता भएको गाउँलाई बोहरा रिसेड़ी भनिन्छ भने ठकुरीहरूको बाहुल्यता भएको गाउँलाई ठकुरी रिसेड़ी भन्ने गरिन्छ | बर्छेन गाउँ विकास समितिको वार्ड न ७ मा पर्ने यस रिसेड़ी गाउँमा ठकुरी, क्षेत्री, नाथयोगी, भूल, ढोली, लोहार, कामीहरूको बसोबास छ । रिसेड़ी गाउँको दशैँ ,त्यहाका देबी/देवता ,रैती र १९०० सालको भुपालको जिम्मेवालीको पट्टाले यस गाउँको इतिहास प्रस्ट गर्दछ | रिसेडीको कोट रहेको स्थानबाट तीन देखि बाह्/ तेह् किलोमिटरको दुरीमा चारै कुनामा चार राठ मानिने अलडे, पतले, कोलाल र बर्छेनी तत्कालीन समयमा राजाको सुरक्षाका दृष्टिकोणले बसेका थिए ।

चार राठकाहरूको बसोबास रहेका गाउँहरू निम्न अनुसार[सम्पादन गर्नुहोस्]

  • अलडे
    — अलडेहरू निगाली गाउँ विकास समितिको अलाड गाउँमा बस्छन् । यस परिवारकाहरू कुनै कालमा जोरायल, दो र दक्षिण भारत तथा बर्दियाको राजापुर नजिकको छेदियासम्म फैलिएका थिए । छेदीया गएको शाखा तराईमा बस्दा बस्दा तराईका थारुसँग मिसियो आप्mना परम्परागत धर्मकर्म भुल्यो र थारु वन्यो । वडायक थरको थारु यही शाखाको एक परिवार हो भन्ने मान्यता छ । शौनक गोत्रीय अलडे अन्तरगतकाहरू ग्वांसी-समैजी ( समैजी) देवतासँग सम्बन्धित छन् ।
    पतले
    – पतलेहरू पातल, सल्लेबासा ,ओजेना, चिउरा, खसरे, किम्तोला र उपल्लो वोगटान क्षेत्र देखि उत्तरमा पनि फैलिएको बताईन्छ । शौनक गोत्रीय यो परिवार मष्टो, डुडो, वाडातडो, मालिका नामका देवीदेवतासँग सम्बन्धित छ ।
    कोलाहल/कलेल
    – कोलाहल(कलेल) स्याली गाउँ क्षेत्रमा बस्छन् । यी कलेल(कोलाहल)हरू वेताल देवतासँग सम्बन्धित छन् । लडाईकालागि सुरवीर मानिने यिनको देवता वेताल र कोलहाल उल्लेख पृथ्वीमल्लको शाके१२७८को कनकपत्रमा भनिएकोछकी वेतालकोलाहलकाहलिकृत समरधरणीमंडल । यसको अर्थ वेतालका कोलाहल(कोलाल)बाट थर्कमान भएको जस्तो युद्धभूमि । यसअर्थले पनि कोलाहल(कलेल) भनिने ठकुरीहरू युद्धकालागि चर्चितै थिए । कुनैपनि ठाउँमा जाँदा यिनको हतियार अगाडि लगाउँने चलिन थियो ।
    बर्छेनी
    — बर्छेनीहरू बर्छेन गाउँ, वेरवाटा, धमकोटमा बस्छन् । यी तत्कालीन समयमा सुर्खेतमा रहेका पालका वंशज हुन् । यी भैरव वेताल, श्री मोहन्यालसँग सम्बन्धित छन् । रज्माली, चौकी, तेलपारा क्षेत्रमा बस्नेहरूको धेरै पहिचान धमकोटका गैराघरी परिवारसँग मेल खान्छ । यी मध्ये केही मङ्गलेश्वर र केही मोहन्याल कुलदेवता वताउछन् । रज्माली भनिनेहरूको घरभित्र मालिकाकालिकाको स्थापना रहेको छ । घरभित्र मालिका भएको कारण पतलेसँग पनि सम्बन्ध देखिन्छ | पातलका मुख्यको घरमा मालिकाको भँराड छ र मौरीको मह बासी र गाईको दुध सनितोखाने चलन धमकोट गैराघरी र रज्मालीमा छ । सिहासनको मोहन्यालको जाँतमा धमकोटी, रज्माली र ताडीहरू गरेर तीन थरीको सल्लाह अनुसार हुन्छ । ताडी थरका क्षेत्रीहरू गाईको दुध वासी खाने सनितो दुध देवताको हो भन्ने मान्यता राख्छन् । अलाडी मोहन्यालमा सहभागीहुने ठकुरी, ब्राह्मण, क्षेत्रीहरू जस्तै मान्यता ताडीहरूमा पनि छ ।

चारराठ (अलडे,पतले,कोलाल(कलेल),बर्छेनी) को महत्त्व[सम्पादन गर्नुहोस्]

कत्युरी राजवंशका निरयपाल राजाको कोट स्थल रिसेडी र निरोली क्षेत्रमा कुनै ठूलो काम गर्नु प¥यो भने चारराठलाई बोलाउँने गरिन्छ । यी चारराठका चारबुङ्गा निरोलीमा छन् । रिसेडीमा पनि यिनको स्थान छ । चारराठकाहरू सबै ठकुरी कहलिन्छन् । बोली भाषा संस्कार र वैवाहिक सम्बन्ध पनि यिनीहरूको ठकुरीहरूसँगै रहेको छ । प्राचीन महत्त्वका कोट भएका स्थानहरू निरोली, रिसेडी सहितका स्थानमा यी चारराठको नाम आउँदछ । भोस्सो, गिरी खेलमा पनि चारैराठौ भनेर यिनको उच्चारण गरिन्छ । गीर खेल्नेहरू यिनका पाईतालामा गीर लगाउँदछन् । चार राठहरूमा अलडे, पतले, कोलाहल, बर्छेनी पर्दछन् । अलडे, पतले र बर्छेनी भाइ–भाइ हुन् | भने कोलाहल (कलेल) अनडकट्टे भाइ बनाईएको हो । पतले र बर्छेनी अन्तरगतका बम थर लेख्छन् भने अलडे अन्तरगतका बम र सिह थर लेख्छन् । यी चारराठको साँध सिमाना निर्धारण गर्ने रिसेडीको अलडो देवता हो । यसैकारण रिसेडीको अलडोलाई चौरठे अलडो भन्ने चलन छ ।

  • (१) अलडे ठकुरी सम्बन्धी वर्णन

अलडे ग्वांसी-समैजी (ग्वाँसी/समैजी) देवतासँग सम्बन्धित छन् । अलडेहरूका अनुसार यहाँको समैजी देवता शिवकोरुप हो । ग्वांसी-समैजी / समैजी देवता वैशाख शुक्लपक्ष दशमी तिथि, भाद्र शुक्लपक्ष दशमी तिथि, कार्तिक शुक्लपक्ष दशमी तिथि गरेर तीन पटक पूजिन्छन । समैजी देवतासँग रहेका डुँडो घोल्डाँङी देवता माथि उल्लेख भएका तीनै तिथिको एकादशी तिथिमा पूजिन्छन् । ग्वाँसी देवता माथि उल्लेख भएका तीनै तिथिको चर्तुदशीमा पूजिन्छन् । समैजी बाघ चलाउँने देवता हुन् । समैजी देवतासँग समैजी, डुँडो, ग्वाँसी, वेताल, मसानी सहितका देवता हुन्छन् । यी देवता पूजिदा अलाडका अलडे ठकुरीहरूले जानै पर्नेहुन्छ । समैजी देवता पूज्नका लागि डिगदेनी ओझा ब्राह्मणको आवश्यक हुन्छ । समैजी र गडतोला देवताको भैयली हो । गडतोला देवताबाट समैजी पूज्न बामन मागेका कारण गडतोला देवताले डिगदेनी ओझा बामन समैजी पूज्न दिएको हो । समैजीको चैत सम्बन्धमा भन्ने गरिन्छ । “काँछन दुर्गाथान काँ कालि घाट, माथि छ दुर्गाथान तल कालि घाट, समैजी अवतार दिल्ली आगराबाट ...” समैजीको इतिहास अनुसार यी देवता दक्षिण भारतबाट बस्दै बस्दै आएका हुन भन्ने छ । यी देवता दक्षिणबाट कैलाली जिल्लाको बनबेहडा देखि उत्तरमा रहेको कालापानी खोला, आजेना हुँदै दोमा गएर बसेका हुन । अलडे ठकुरीको जिम्दारी कैलालीको वोगटान तप्पामा रहेको समयमा यिनको परिवारका केहीले चौधराई गरेर चौधरी थर लेखेका थिए । त्यस समयको एक भनाई यस्तो छ । “चौधरी बालासिह माडौ सजाईछ १०० गाउँ मालका जिम्दारी बसी बसी खाईछ । ” अलाडका ठकुरीका तीन बाजे तीन तिर बाँडिएका थिए । नागीकी लडतड नारायण खानी जसुकी बोजो बोकाई चानी त्यसैले भन्ने चलन चलेको हो । जेठा नागीका खड्क बहादुर सिंह, रोज बहादुर सिंहको परिवार भयो । माईला नारायणका लाल बहादुर सिंह, दल बहादुर सिंहको परिवार भयो । कान्छा जसीका किमतोलाका माष्टर पट्टीका भए । यस पहाडी भूभागमा प्रवेश भएपछि अलाड गाउँमा बसेका थिए । त्यहाँ विभिन्न किसिमले पारिवारिक खिचलो र अशान्ति भएपछि जेठा नागीका वंशज दह/दोमा गए । माईलाका दक्षिण तराई राजापुर देखि तलको छेडियभन्ने स्थानमा गए । कान्छा जसीका सन्तान जोरायल सेकुनी गएकाहुन । नागीका सन्तानको दोको समैजीसँग धितधरम भयो । म तेरो तँ मेरो भन्ने भए पछि जग्गाजमीन पनि देवताले दियो । रैती छेडाल, वोहराहरू भए । समैजी देवता भयो । जेठो हाँगो दोमा भएकाले अलाड वालाले पनि त्यहाँ जानै पर्ने कर भयो । तीन पित्तर तीन तिर भएका कारण सुख हुन सकेन् । जसका कारणसबै फर्केर अलाड भन्ने स्थानमा आई बसेका थिए । तीनै स्थानकाहरूको दोको समैजीसँग बाचाबन्धन भएपछि दोमा जानै पर्ने हुन गयो । अलाड गाउँदेखि माथि डाँडामा कोटको डाँडा भनिने स्थान छ, । त्यहाँ रहेका ढुङ्गा लगेर नजिकै शिव मन्दिर बनाएकाछन कोटको अन्य कला र सँरचना छैन । यो कोट अलडेहरूका पूर्वजको हो भन्ने मान्यता छ । यी अलडे रिसेडी कोटबाट दक्षिणपश्चिम क्षेत्र ठूलीगाडदेखि दक्षिणमा निगाली गाउँ विकास समितिको पश्चिम डाँडामा रहेको अलाड गाउँमा बस्छन्।

  • (२) पतले ठकुरी सम्बन्धी वर्णन

पतले भनेका पात्तल गाउँमा बसोबास गर्ने डुडो घोलडाङ्गी,मष्टो पूज्ने गर्दछन् । यो पात्तल गाउँ रिसेडी कोटदेखि उत्तरमा रहेको डाँडापारी पर्दछ । हालका दिनमा अलडे र पतले अन्तरगतका सल्लेबासा तिर पनि फैलिएकाछन् । यिनीहरू मध्ये केही वर्तमान घाँङलको गैमुडाबाट आएका कारण गैमुडी भन्ने चलन छ ।

  • (३) कोलाहल(कलेल) ठकुरी सम्बन्धी वर्णन

कोलाहल(केलल) ठकुरी जुम्ली रैका राजवंशका इष्टमित्र मानिने वलिराजाका सन्तान हुन् । यस खान्दानकाहरूको गोत्र रवि र वंश सूर्यवंशी भए पनि यिनलाई कत्यूरी पालराजाका वंशजले आफ्नो गोत्र र वंश दिएको हो भन्ने मान्यता छ । त्यसैकारण यी पनि शौनक गोत्रीय, सूर्यवंशी/रघुवंशी भाइमै ठकुरीको रूपमा गणना हुने गर्दछन् । यी रिसेडी कोटदेखि पूर्वमारहेको कापडीगाडको पश्चिम किनारको स्याली गाउँमा बसोबास गर्दछन् । स्यालीका कलेलले अन्यलाई अनडकट्टे भाइ बनाएको कारण ती पनि कलेल भए भन्ने मान्यता छ । यी कोलाहल (कलेल)का देवता वेताल हुन् । यी युद्ध,मारकाट, लडाईकालागि सुरवीर मानिने जातिमा पर्दछन् । युद्धकैलागि यो जातिलाई पालराजाले भाइ बनाएको किवदन्ती छ । वैतडीमा वुड्ढाका गौतम गोत्रीय चन्दलाई अरु गौतम गोत्रीय चन्दले बजे भने जस्तै शौनक गोत्रीय कलेल जातिका मान्छेलाई शौनक गोत्रीय अन्य ठकुरीहरूले बजे भन्ने चलन वोगटानमा छ । कठीउरमा कोलाहलवाडा भन्ने स्थान छ । त्यहाँ कोलाहलको बस्ती कुनै समयमा थियो । त्यसैले कोलाहलवाडा भनियो । सिंहासनबाट माल(मधेस) भैसी ल्याएर झर्दा कोलाहलले त्यहाँको मोहन्यालमा गाईको दुधहालेर गौणो खोल्नु पर्ने मान्यता छ ।

  • (४) वर्छैनी ठकुरी सम्बन्धी वर्णन

वर्छैनीहरू बर्छेन गाउँमा बसोबास गर्दछन् । यो बर्छेन गाउँ रिसेडी कोटदेखि पूर्व कापडीगाडपारी रहेको डाँडामा पर्दछ । बर्छेनी अन्तरगतकाहरू धमकोटमा पनि बस्छन् । बर्छेनी, वेरवाटी, धमकोटीलाई तल्लोबुङ्गे रजवार भन्ने गरिन्छ । यो शाखाकाहरू तत्कालीन कर्णाली भेगको शासनसत्ताका लागि कालिकोट,दुल्लु सुर्खेत क्षेत्रतिर पैmलिएर रहेका पाल थिए । यिनैसँग ताडीहरू कालिकोट गएकाहुन् । नागराजको खारिप्रदेशबाट सिंजा/दुल्लु प्रवेश भएपछि यी नागराज वंशजका सामन्त(प्रशासक) बने । डोटीपाल राज्यमा राइका(रैका) राजाको आक्रमण हुँदा यी सुर्खेतबाटआई बर्छेन र धमकोटमा बसेका थिए । यी भैरौवेताल, विगरगाँणी, अलडो र मोहन्याल सहितका देवतालाई मान्ने गर्दछन् । विगरगाँणी भनेको सिद्धबाबा हुन् । यी देवतालाई घिउ र चामलले मात्र शुद्ध पवित्र गरी पुज्ने चलन छ । बर्छेनी नाँचे भैरौंवेताल देवता आउँछ ।

वर्छैनी तथा तल्लो बुङ्गे रजवार सम्बन्धमा[१][सम्पादन गर्नुहोस्]

तल्लो बुङ्गे रजवार भनिएकाहरू सनातन धर्मसँग सम्बन्धित पालहरूका शाखा सन्तान थिए । सिजा राजाधिराज पृथ्वीमल्लदेवको दुर्लङ्ध्घनगरको कोटिस्तम्भको अभिलेखमा उल्लेख निम्न उल्लेखित पालवंशावली यिनै तल्लो बुङ्गे ठकुरी रजवारका पूर्वजको नाममा आधारित वंशावली हो । जो यस प्रकार छ ।

  • १—आदिपाल[२],
  • २—अमरपाल,
  • ३—जयपाल(प्रथम),
  • ४—विजयपाल,
  • ५—वीरपाल,
  • ६—विक्रमपाल,
  • ७—श्रीपाल,
  • ८—धीरपाल,
  • ९—सोमपाल,
  • १०—सूर्यपाल,
  • ११—समुन्दपाल,
  • १२—शुंखपाल,
  • १३—गृहपाल,
  • १४—महिपाल,वरपाल,गजपाल,
  • १५—विश्वपाल,
  • १६—जीवपाल, (महाराजाधिराज गेला),
  • १७—सरलपाल,
  • १८—जयपाल(द्वितीय)श्रीजाव),
  • १९—पुण्यपाल/मल्ल रानी संजनमाला(शकुनमाला),
  • २०—राजाश्रीमल्ल –पुण्यमल्ल र शकुनमालाका जेठा छोरा आदि ।

यी ठूलीगाडदेखि दक्षिण पूर्वक्षेत्रको रैतीमाथिको शासनसत्ता, जिम्मेवारी र देवताको सम्पूर्ण काम सुम्पीएका कारण तल्लोबुङ्गे रजवार भए । यिनलाई एउटै शब्दमा भन्ने हो, भने बर्छेनी भन्ने गरिन्छ । यस बर्छेनी अन्तरगतकाहरू हाल बर्छेन गाउँ विकास समितिको बर्छेनगाउँ, वेरवाटागाउँ, मोहन्याल गाउँ विकास समितिको वार्ड नं १ धमकोट र डोटी डडेल्धुराक्षेत्रमा बसोबास गर्ने केही मल्ल परिवारहरू हुन् । यस परिवारका अनुसार राजा निरयपालको खान्दानले सुर्खेत फर्कन नदिएपछि यी मध्येको जेठोभाइ धमकोट बस्यो, माईलोभाइ बर्छेन बस्यो र कान्छोभाइ वेरवाटा बस्यो भन्ने छ । गणपतिभन्दा पहिले कश्यप गोत्रका वडु बामन तल्लो बुँगे ठकुरीका कुलगुरु थिए । गणपति आएपछि गणपतिले देवता पूज्ने र जजमानि समालेका हुन् । सुर्खेत सलामबाट भैरौ देवता ल्याएकाहुन । मोहन्यालसँग धितधरम भएपछि, मोहन्यालको स्तरकै भैरौ वेताल भएको हो । रिसड्याल (रिसेडीबसेकाहरू) र निगल्याल(निगालीबसेकाहरू) राजा निरयपालका सन्तानहुन । ज्योतिष गणपति बामन पनि यिनै रिसड्याल, निगल्यालका पूर्खा पाल राजासँग रुपाल क्षेत्रबाट वोगटान आएका हुन् । १२ वोगटान भनेको सुर्खेत देखि कुमाउ, गढवालसम्मको क्षेत्र हो । कुमाउ गढवालबाटै सुर्खेत हुँदै नेपाल (वर्तमान काठमाण्डौ) सम्म आवत जावत हुने गर्दथ्यो ।

वर्छैन ७ रिसेडी गाउँ र यस गाउँका वोहरा क्षेत्री[सम्पादन गर्नुहोस्]

रिसेडी गाउँमा बसोबास गर्ने वोहरा क्षेत्रीहरूलाई सित्तोला बोहरा भन्ने गरिन्छ । यी वोहराहरूका पहिलेका दिनमा ६० घर भएका कारण ६० मौ सित्तोला “बोरा” भन्ने गरिन्थ्यो । कुमाऊँको चम्फावतबाट आएको वताइने, यी काश्यप गोत्रीय वोहराहरूमा ३ पट्टि रहेकाछन् । जेठो पट्टिमा १३ घर छन् । माईलो पट्टिमा १० घर छन् । कान्छो पट्टिमा ६ घर रहेकाछन् । स्थानीयहरू जेठो पट्टिलाई मुख्यपट्टि माईलोपिट्टलाई ठूलाघरीपट्टि र कान्छोपट्टिलाई माझघरीपट्टि भनेर चिन्दछन् । यी वोहरामा एक थप परिवार रहेको छ । त्यो पनि यसै सित्तोला बोहरा अन्तरगतकै हो । त्यस परिवारलाई पनेरीपट्टि भनेर चिनाईन्छ । बोहरा रिसेडी गाउँको प्रमुखको रूपमा मुख्यपट्टिका जेठो शाखाका प्रेम बहादुर वोहरा हालका दिनमा यहाँ सबै कामकुरोहरू समाल्ने गर्दछन् । निकै ईमान्दार र आफ्नो पूर्खेउली धर्ममा अडिग रहेका यी वोहराहरूलाई यहाँका राजा जगतीपालका वंशज रिसड्याल/निङ्ल्याल रजवार ठकुरीहरूका पूर्वजले ४ राठका (अलडे ,पतले, कलले र वर्छैनी) मान्छेहरूलाई साँक्षी राखी यहाँको जमिन सौप गरेकाहुन् । साँक्षी राखेकाहरूलाई अलडे, पतले, कोलाल र वर्छैनी भनेर चिन्ने गरिन्छ । यस गाउँको सबै जमिन उपभोग गर्ने र यहाँ रहेका कालिका, कोटभैरव, केदार, मोहन्याल, वेताल, अलडो सहितका सम्पूर्ण पञ्चै देवी देवताहरूको पूजाआजा चलाउने आईपरे अन्य कार्यमा सहयोग पु¥याउने भनि यी सित्तोला वोहराहरूलाई यो गाउँ सौप गरेका थिए । यस गाउँका मुख्यका घर अगाडि मोहन्याल देवताको विडी रहेको छ । मुख्यका घर अगाडि तथा पूर्वतर्फ आँगनको किनारमा दुई काला रंगका चाक्ला ढुङ्गाहरूछन् । बीचमा एक सानो ढुङ्गाको चपेरो लगाईएको छ । ती ठूला ढुङ्गाहरूमा दक्षिणको चाक्लो ढुङ्गालाई मोहन्याल वेतालको गादी र उत्तरको चाक्लो ढुङ्गालाई कोटभैरवको गादी । अनि बीचमा सिमाना बनेर रहेको एक सानो ढुङ्गालाई अलडा देवताको साँध सिमाना रहेको गादी भनेर बताउँने गरिन्छ । यस ठाउँमा रहेको दशै, कोटभैरव, कालिका देवी, मोहन्याल, केदार सहित पञ्चै देवताको पूजाआजा चलाउँने मोहन्याल, केदार, वेताल,अलडो देवताको रेखदेख गर्ने शर्तमा बसेका यी वोहराहरू भएका कारण यस गाउँमा मुख्यली तथा तालुकदारी पनि यिनै वोहराहरूको छ । यहाँ कपुरे भुलको पानी खाने न्वालालाई कप न्वालो भनेर चिन्दछन् । यो न्वालोको नाम कपुरे भुलको नामबाट राखिएको हो । यस कपुरे भूलले ठाँटीमर्कालका हातहतियारहरू सफा गर्ने भनि मागी जगतीपालका वंशजलाई ती हतियार दिएर ठाँटीमर्काललाई यस स्थानबाट धपाउनमा सहयोग गरेका थिए भन्ने किवदन्ति छ । राजा जगतीपालको राज्य भन्दा पहिले एक पटक केही अवधि यहाँ राइका राजाले राज्य गरेको मान्यता छ । रिसेडीकोट वरपर केदार अन्तरगतका देवी देवता केदारको नामबाट केदार न्वाला (पानी पिने कुवा) मोहन्याल वेताल अलडो, भैरौ, कोटभैरव, देवी दूर्गा, कालीका भएका कारण रिसेडीकोट डोटी वोगटानका ठकुरीका पूर्वज मानिने पाल राजाको कोट भएको पुष्टि गर्दछ । यहाँकान्वाला, धारा, देवलहरू वोगटानका ठकुरी रजवारका पूर्वज पालराजाको राज्यकालमा निर्माण भएकाहुन । यो स्थानलाई रैकाले केही समय कज्याएको भएपनि पाल राजाहरूको भूमि र कोट भएको कुरा यहाँका हरेक विषयबाट प्रमाणित हुन्छ । यसैलेगर्दा रिेसेडी गाउँ निरयपालराजाका वंशजले छाड्न नहुने भएका कारण यसगाउँमा पालराजाका प्रमुख शाखाको एक परिवार मानिने जाडु (जड प्रंमुख शाखा) बस्छन् । उनको यस बोहरा रिसेडीको तल्लो र मल्लो गाउँमा धेरै जमिन छ । जाडुको घर नजिक कलार देवताको स्थापना रहेको छ । यसको संरक्षण नभएका कारण लोप हुने अवस्थामा छ । जाट कत्यूरबाट आएका कारण जाडपाल भनिएका हुन । जाटपाल राजाका वंशज जाडुका बाजेले मुख्यली समाल्न नमानेपछि उनकै सल्लाह अनुसार मुख्यली वोहराहरूलाई दिइएको थियो । यस गाउँमा बसोबास गर्ने वोहराहरूको कुण्डे देवता मष्टो, गगरी, कैलापाल हो । रिसेडी गाउँमा रहेको कोटभैरव दशै सहितका अन्य देवी–देवताहरूको पूजा नगरी नहुन् भएका कारण यो ठाउँ छोडेर सुर्खेत गएका यी वोहराहरूलाई पुनः यस स्थानमा ल्याईएको थियो । दैलेख /सुर्खेतबाट फर्केपछि यी वोहराहरू थालापानी नजिकको भकुण्डेमा अडिएररहे देवता बाहेक अन्य काममा लगाउने छैन, भनि कवोल गरेपछिमात्र यी वोहरा रिसेडी गाउँमा फर्केर आएका हुन् । थाला पानीमा चारराठ अलडे, पतले, कोलाल, वर्छेनीलाई साँक्षी राखी (शाखाबाँधी) काला ढुङ्गाकी कसम खाई यी बोहराको पूर्खालाई पुनः फर्काएर यस स्थानका ठकुरीहरूका पूर्खाले ल्याएका थिए । यी बोहरा खान्दानमा हालका दिनमा पढेलेखेका युवाहरूको संख्या तमामौ भई सकेको छ । यस गाउँका नारसिह बोहरा, करविर बोहरा, नरबहादुर बोहरा (दुगड), मान बहादुर बोहरा, डम्मर बहादुर बोहरा यस स्थानको विकासकोलागि सक्रिय रहेका वृद्ध व्यक्तित्व हुन् , भने युवाहरूमा हालका मुख्य प्रेम बहादुर बोहरा, गाउँ विकास समितिका पूर्व अध्यक्ष मोहन बोहरा, केशर सिह बोहरा ,रतन सिह बोहरा ठकुरी रिसेडीका धन बहादुर बम, दान बहादुर बम, भीम बहादुर बम लगायतका तमामौ युवाहरू सक्रिय छन् । यस रिसेडी गाउँको माथि धरमघरमा निर्माण गरिएको श्री लक्ष्मी प्रा.वि (हालको मा.वि.)को स्थापनाकालागि ठकुरी रिसेडीका स्व.चर्तुभुज बम रजवारले उल्लेख्य भूमिका निर्वाह गरेका थिए । श्री लक्ष्मी प्रा.वि.का संस्थापक अध्यक्ष पनि चर्तुभुज हुन् । यस क्षेत्रमा शिक्षा क्षेत्रको विकासकालागि काम गर्ने व्यक्तिको रूपमा उनी चिनिन्छन् ।

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. कत्युरी राजवंश , डोटी बोगटानका राजा /रजवार ठकुरी वंशावली (२०७०)|
  2. दुल्लुस्थित पृथ्वी मल्लको कीर्तिस्तम्भ शिलालेख

यो पनि हेर्नुहोस[सम्पादन गर्नुहोस्]


सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]