व्यवस्थापन
| कम्पनी |
|---|
 |
व्यावसाय तथा सङ्गठनमा व्यवस्थापन (अङ्ग्रेजी: Management) भन्नाले जनशक्तिलाई उपलब्ध भएको श्रोतको प्रयोग गरी संस्थाको उद्देश्य तथा लक्ष्य प्राप्त गर्ने तर्फ समन्वयको कार्यलाई जनाउँदछ । व्यवस्थापनमा सङ्गठनको योजना, सङ्गठनीक, जनशक्ति, नेतृत्व तथा नियन्त्रण कार्यहरु पर्दछन् । कुनै पनि संगठनको पुर्वनिर्धारित लक्ष्य तथा उधेस्या प्राप्तिको लागि आवस्यक पर्ने साधन स्रोत (मानविया,भौतिक,आर्थिक) को सङ्कलन गर्ने , तिनीहरूको समन्वय गर्ने र व्याबस्थित तरिकाले परिचालन गर्ने प्रकृयालाई व्यावस्थापन भनिन्छ। निश्चित वातावरणमा निर्धारीत उदेश्य पुर्तिकालागि मानवीय, भौतिक र बित्तिय साधनहरूको परिचालन गर्ने प्रकृया नै व्यवस्थापन हो ।
आफुसंग उपलब्ध रहेका सिमीत स्रोतसाधनहरुको व्यवस्थीत प्रयोगद्वारा पूर्वनिधारित उद्येश्य प्राप्तीका लागि आवश्यक व्यवस्था मिलाउने प्रक्रीया नै व्यवस्थापन हो ।
परिभाषा अवधारणा
[सम्पादन गर्नुहोस्]- हेनरी फोयल (1841-1925) परिभाषा : "व्यवस्थापनको अर्थ पूर्वानुमान गर्नु, तथा योजना बनाउनु, सङ्गठित गर्नु, आदेश दिनु, समन्वय गर्नु र नियन्त्रण गर्नु हो।"[१]
व्यवस्थापनका सिद्धान्तहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]- कामको विभाजन
- नीतिनिर्माणको सिद्धान्त
- सन्तुलनको सिद्धान्त
- योजनाको सिद्धान्त
- सहयोगको सिद्धान्त
- नेतृत्वको सिद्धान्त
- उत्तदायित्व तथा अधिकारको सिद्धान्त
- अपवादको सिद्धान्त
- वित्तीय प्रोत्साहनको सिद्धान्त
- सरलताको सिद्धान्त
- व्यक्तिगत प्रभावकारिताको सिद्धान्त
- सुधारको सिद्धान्त
- सही ठाउँमा सही मानिसको सिद्धान्त
- नियन्त्रणको सिद्धान्त ..
व्यवस्थापकीय शृङ्खला
[सम्पादन गर्नुहोस्]उच्च स्तरीय व्यवस्थापन
[सम्पादन गर्नुहोस्]उच्च व्यवस्थापन संस्थाको सर्वोच्च निकाय हो। यसभित्र अध्यक्ष, प्रबन्ध निर्देशक अथवा महप्रबन्धक अधवा कार्यकारी प्रमुख पर्दछन्।यो ब्याबस्थापन को सम्बंध नीतिनिर्माण गर्ने कार्य संग हूनछ।
मध्यम स्थरीय व्यवस्थापन
[सम्पादन गर्नुहोस्]मध्य-स्तर व्यवस्थापन, उच्च र निम्न स्तरीय व्यवस्थापन पदानुक्रम बीचमा मध्यस्थको भूमिका खेल्दछ। शीर्ष व्यवस्थापनले उसको अधिकार र मध्यम व्यवस्थापनलाई उत्तरदायित्वको एक प्रमुख भाग प्रतिनिधित्व गर्दछ। मध्य व्यवस्थापनले शीर्ष व्यवस्थापनबाट व्यापक रणनीतिक योजनाहरू प्राप्त गर्दछ र तिनीहरूलाई फ्रन्ट-लाइन प्रबन्धकहरूको लागि विशिष्ट उद्देश्यहरू र कार्यक्रमहरूको साथ परिचालन ब्लूप्रिन्टहरूमा बदल्छ।
निम्न स्तरीय व्यवस्थापन
[सम्पादन गर्नुहोस्]निम्न स्तरीय व्यवस्थापन भनेको व्यवस्थापनको प्रविष्टि-स्तर हो। यसलाई सुपरिवेसरी व्यवस्थापन पनि भनिन्छ। तिनीहरू "लाइनमा" छन् र कामदारहरूसँग नजिकको सम्पर्कमा छन्। तिनीहरू व्यक्तिगत स्टाफ सदस्यहरूको दैनिक कामको निरीक्षण गर्न र उनीहरूको कामको दिशा निर्देशन प्रदान गर्न जिम्मेवार छन्।[२]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ SS Gulshan, Management Principles and Practices by Lallan Prasad and SS Gulshan, Excel Books India, पृ: 6–, आइएसबिएन 978-93-5062-099-1।
- ↑ व्यवस्थापन को स्तर, Edukedar Project
व्यवस्थापन एउटा सांगठनिक उद्देश्य प्राप्तिको निम्ति सीमित साधन र स्रोतको प्रयोगबाट संगठनका सदस्यहरूसंग समन्वय गर्ने,सञ्चार गर्ने,नियन्त्रण गर्ने,नेतृत्व गर्ने,योजना बनाउने, Reporting गर्ने इत्यादी कुराहरू नै व्यवस्थापन(Management) हो।