तुलाराम पाँडे

श्री काजी तुलाराम पाँडे
व्यक्तिगत विवरण
मृत्यु	२५ सेप्टेम्बर, सन् १७६८ इन्द्रजात्राको दिन
सैन्य सेवा
निष्ठा	गोरखा, नेपाल
श्रेणी	काजी
लडाई/युद्धहरू	नेपाल एकीकरणका युद्ध (काठमाडौंको युद्ध, कीर्तिपुरको युद्ध)

तुलाराम पाँडे (नेपाल तिब्बत युद्धका तुलाराम पाँडे अर्कै व्यक्ति हुन्) नेपाल एकीकरणको काठमाडौंको युद्धमा मारिएका सैनिक अधिकारी थिए । उनले कीर्तिपुरको युद्ध पनि लडेका थिए । उनका छोराहरू काजी भोटु पाँडे, काजी रणजीत पाँडे र जगजीत पाँडेका पिता हुन् । उनी काजी वीरुदत्त पाँडेका नाति र काजी भीमराज पाँडेका भतिजा थिए । कालु पाँडेका सन्तानहरू काला पाँडे र तुलाराम पाँडेका सन्तानहरू गोरा पाँडे भनी माथवरसिंह थापाले पाँडे वंशमा सामान्य विभाजन गरेका थिए।

कान्तिपुरमा आक्रमण

वि.स. १८२५ आश्विन १४ गते (इ. १७६८ सेप्टेम्बर २६) का राति पृथ्वीनारायण शाहले राजज्योतिष कुलानन्द ढकालको साइत अनुसार कान्तिपुरमा आक्रमण गरे।काजी वंशराज पाण्डे, तुलाराम पाण्डे, केहरसिंह बस्न्यातसाथ पृथ्वीनारायण शाहले १००० गोर्खाली तालिमे सिपाही लिएर कान्तिपुर किल्लाको ढोका फोरी एक दल नरदेवीतिरबाट, एक दल भीमसेनस्थान तिरबाट र तेश्रो दल टुँडिखेलतिरबाट हनुमानढोका तर्फ अघि बढे। राजा जयप्रकाश मल्ल खुसीसाथ इन्द्रजात्र मनाइरहेको समयमा गोरखाली आक्रमण हुँदा हतप्रद भए। अत: ४ घण्टासम्म अव्यवस्थित युद्ध लडि ३०० अङ्गरक्षक साथ जयप्रकाश मल्ल तलेजुमा सेतो बारुद ओछ्याई पाटनतिर भागे । गोर्खाली सेना तलेजुमा प्रसन्नताका साथ विजयोन्मादमा प्रवेश गर्दा बारुद जल्दा तुलाराम पाण्डे केही सिपाही साथ पिल्सिएर मरे। उता पृथ्वीनारायण शाह कान्तिपुर राजदरबार हनुमानढोका राजगद्दीमा बसे।

सन्तान

तुलारामका पाँच छोरा थिए। तीमध्ये तीन जनाको नाम जगजित पाण्डे, रणजित पाण्डे र भोटु पाण्डे हुन्। जगजित जेठा थिए र रणजित दोस्रो छोरा थिए। दलभञ्जन पाण्डे सरदार जगजितको छोरा र काजी तुलारामका नाति थिए। दलभञ्जनका भाइहरू थिए - जङ्गवीर, वीरभञ्जन र सिंहवीर, जो सबै आफ्नो जीवनकालमा काजीको पदमा पुगेका थिए। जगजितका छोरा सिंहबीर पाण्डेलाई १८८३ विक्रम संवतको १ सुदी मार्गमा श्रीनाथ कम्पनीमा कप्तान नियुक्त गरिएको थियो जसमा ४० खेती धान जमिन र ३,००० रुपैयाँ बराबरको खान्की थियो।

दामोदर पाण्डेलाई मृत्युदण्ड दिएपछि उनका दोस्रो छोरा रणजित पाण्डेलाई नेपालको मुलकाजी नियुक्त गरिएको थियो। मुलकाजी रणजित पाण्डेकी एक छोरी रणकुमारी पाण्डे थिइन्, जसको विवाह काजी नैन सिंह थापासँग भएको थियो, जसबाट उजिर सिंह थापा, माथबरसिंह थापा, ललितत्रिपुरासुन्दरी, गणेश कुमारी (जंग बहादुर राणाकी आमा थिए) को जन्म भएको थियो। यी वैवाहिक सम्बन्धका कारण, पाण्डेको यो खलक/ खानदानभीमसेन थापा र माथबरसिंह थापाको प्रशासनबाट पीडित भएन। उनका छोरा भोटु पाण्डे चीन-नेपाल युद्धको अपराधमा सैन्य अधिकारी थिए उनले दरबारमा कपरदारको रूपमा पनि काम गरेका थिए। दाह्री भएको उनको मूर्ति पशुपतिनाथको दक्षिणमा अवस्थित भवनमा पाउन सकिन्छ। उनका नाति भोटुका छोरा बालभञ्जन पाण्डेलाई ८० खेत धान जग्गाको खाँगी र १,६०० रुपैयाँ खुवा राजस्वसहित सरदार नियुक्त गरिएको थियो। उनलाई २२ फ्युसिलियर र १ तोपको टुक्रा राख्नु पर्यो।