गोविन्द बल्लभ पन्त

पण्डित गोविन्द बल्लभ पन्त
भारतको ५औँ गृह मन्त्री
कार्यकाल सन् १९५५ जनवरी १० – सन् १९६१ मार्च ७
प्रधानमन्त्री	जवाहरलाल नेहरु
पूर्वाधिकारी	कैलाशनाथ काटजु
उतराधिकारी	लाल बहादुर शास्त्री
उत्तर प्रदेशको पहिलो मुख्यमन्त्री
कार्यकाल सन् १९५० जनवरी २६ – सन् १९५४ डिसेम्बर २७
पूर्वाधिकारी	पद सृजित
उतराधिकारी	सम्पूर्णानन्द
संयुक्त प्रान्तको मुख्यमन्त्री
कार्यकाल सन् १९३७ जुलाई १७ – सन् १९३९ नोभेम्बर २
पूर्वाधिकारी	मुहम्मद अहमद सइद खान
उतराधिकारी	रिक्त
कार्यकाल सन् १९४६ अप्रिल १ – सन् १९५० जनवरी २५
पूर्वाधिकारी	रिक्त
उतराधिकारी	पद समाप्त
व्यक्तिगत विवरण
जन्म	(१८८७-०९-१०)१० सेप्टेम्बर १८८७ खुँट, अल्मोडा जिल्ला, उत्तर-पश्चिमी प्रान्त, ब्रिटिस भारत (वर्तमानमा उत्तराखण्ड, भारत)
मृत्यु	७ मार्च १९६१(1961-03-07) (उमेर ७३) नयाँ दिल्ली, भारत
राजनीतिक दल	भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस
जीवनवृति	वकालत

नैनीतालमा गोविन्द वल्लभ पन्तको प्रतिमा

पण्डित गोविन्द बल्लभ पन्त वा जिबी पन्त (सन् १८८७ सेप्टेम्बर १० - सन् १९६१ मार्च ७) एक लोकप्रिय स्वतन्त्रता सेनानी र वरिष्ठ भारतीय राजनीतिज्ञ थिए। उनी उत्तर प्रदेश राज्यको पहिलो मुख्यमन्त्री र भारतको पाँचौँ गृहमन्त्री थिए। उनी सन् १९५७ मा भारतको सर्वोच्च नागरिक सम्मान भारत रत्नबाट सम्मानित भएका थिए। गृहमन्त्रीको रूपमा उनको मुख्य योगदान भनेको भाषा अनुसार राज्यहरूमा विभाजन गर्नु र हिन्दीलाई भारतको आधिकारिक भाषाको रूपमा स्थापित गर्नु थियो।

जीवनी

उनी सन् १८८७ सेप्टेम्बर १० मा अल्मोडा जिल्लाको श्यामली देवी पहाड क्षेत्रमा खुँट भन्ने गाउँमा जन्मेका थिए। उनको आमाको नाम गोविन्दी बाई र बुबाको नाम मनोरथ पन्त थियो। उनको बुवा सरकारी जागिरे भएको कारणले आवतजावतमा व्यस्त हुन्थे जस कारण गोविन्दलाई उनको मावली बाजे श्री बद्रीदत्त जोशीले हुर्काएका थिए। सन् १९०५ मा उनी उच्च शिक्षाको लागि अल्मोडाबाट इलाहाबाद आएका थिए। इलाहाबाद विश्वविद्यालयबाट उनले कानुन विषयमा अध्ययन गर्नुका साथै काङ्ग्रेसको स्वयंसेवकको रूपमा पनि काम गर्थे। सन् १९०७ मा बिए र सन् १९०९ मा कानुन विषयमा उच्च अङ्कका साथ स्नातोकोत्तर उतीर्ण गरेका थिए। यसको सम्मानमा उनलाई कलेजले 'लम्सडेन अवार्ड' प्रदान गरेको थियो।

सन् १९१० मा उनी अल्मोडा आए र वकालत गर्न थाले। वकालतको क्रममा सबैभन्दा पहिले उनी रानीखेत र त्यसपछि काशीपुर गएका थिए। उनले प्रेम सभा नामको संस्था गठन गरे जसको उद्देश्य जनतामा शिक्षा र साहित्यको बारेमा चेतना जगाउनु थियो।

स्वतन्त्रता सङ्ग्राममा भूमिका

सन् १९२१ डिसेम्बरमा गान्धीको आह्वानमा उनले असहयोग आन्दोलनको माध्यमबाट खुला राजनीतिमा प्रवेश गरे। सन् १९२५ अगस्ट ९ मा उत्तर प्रदेशका केही युवाहरूले काकोरी मुद्दामा सरकारी कोष लुटेर लगे, त्यसपछि पन्तले अन्य वकिलहरूसँग मिलेर उनीहरूको मामिलाको पक्षमा वकालत गरेका थिए। त्यसबेला उनी स्वराज पार्टीको टिकटमा नैनीतालबाट व्यवस्थापिका परिषदको सदस्य पनि भएका थिए। सन् १९२७ मा, उनले राम प्रसाद 'बिस्मिल' र उनका अन्य तीन साथीहरूलाई नोजबाट बचाउन पण्डित मदन मोहन मालवीयसँगै भायसरायलाई एउटा चिठी पठाए, तर गान्धीजीको समर्थनको अभावमा तिनीहरू त्यो अभियानमा सफल हुन सकेनन्। उनले सन् १९२८ को साइमन आयोग र सन् १९३० को नुन सत्याग्रहको बहिष्कारमा पनि भाग लिए र सन् १९३० मे महिनामा उनले देहरादुन जेलको हावा पनि खाएका थिए।

मुख्यमन्त्रीको कार्यकाल

सन् १९३७ जुलाई १७ देखि सन् १९३९ नोभेम्बर २ सम्म उनी ब्रिटिस भारतमा संयुक्त प्रान्तको प्रथम मुख्यन्त्री बनेका थिए। यस पछि, उनलाई फेरी सोही जिम्मेवारी दिइयो र उनी सन् १९४६ अप्रिल १ देखि सन् १९४७ अगस्ट १५ सम्म संयुक्त प्रान्त (उत्तर प्रदेश) को मुख्यन्त्री बनेका थिए। जब भारतको आफ्नै संविधान बन्यो र संयुक्त प्रान्तको नाम परिवर्तन गरि उत्तर प्रदेश राखियो, तेस्रो पटक पनि उनी मुख्यमन्त्री पदको लागि सर्वसम्मतिले नियुक्त भएका थिए। यस प्रकार, उनी सन् १९५० जनवरी २६ देखि सन् १९५४ डिसेम्बर २ सम्म स्वतन्त्र भारतको उत्तर प्रदेश राज्यको मुख्यन्त्री रहेका थिए।

गृहमन्त्रीको कार्यकाल

सरदार पटेलको मृत्यु पछि उनलाई भारत सरकारको गृह मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिइयो। भारतको गृहमन्त्रीको रूपमा उनको कार्यकाल सन् १९५५ देखि सन् १९६१ मा उनको मृत्यु नहोउन्जेलसम्म रहेका थिए।

मृत्यु

हार्ट अट्याकको सामना गर्दै ७ मार्च १९६१ मा उनको मृत्यु भयो। त्यसबेला उनी भारत सरकारमा केन्द्रीय गृहमन्त्री थिए।

स्मारक र संस्थानहरू

गोविन्द बल्लभ पन्त सामाजिक विज्ञान प्रयागराज उत्तर प्रदेश

• गोविन्द बल्लभ पन्त कृषि र प्रविधि विश्वविद्यालय, पन्तनगर, उत्तराखण्ड
• गोविन्द बल्लभ पन्त इन्जिनियरिङ कलेज, पौडी गढवाल, उत्तराखण्ड
• गोविन्द बल्लभ पन्त सागर, सोनभद्र, उत्तर प्रदेश

बाह्य कडीहरू

• सफल प्रशासक गोविन्द बल्लभ पन्त (गुगल पुस्तकहरू) ; लेखक भगवान सिंह)
• भारत रत्न पंडित गोविन्द बल्लभ पन्त बहुदलीय व्यक्तित्वमा धनी थिए