नेपालको राष्ट्रपति

सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको राष्ट्रपति
नेपालको निशान छाप
नेपालको झण्डा
बहालवाला रामचन्द्र पौडेल वि.सं. २०७९ फागुन २९ देखि
नेपाल सरकार नेपाली सेना
सम्बोधन	सम्माननीय
निवास	राष्ट्रपति भवन
नियुक्तिकर्ता	अप्रत्यक्ष निर्वाचन
अवधि	पाँच वर्ष नवीकरणीय एक पटक
प्रथम पदाधिकारी	रामवरण यादव
गठन	वि.सं. २०६५ जेठ १५
उप	नेपालको उपराष्ट्रपति
वेबसाइट	www.presidentofnepal.gov.np

नेपालको राष्ट्रपति नेपाल अधिराज्यको प्रमुख र नेपाली सेनाको परमाधिपती हुन्छन्। राष्ट्रपति अप्रत्यक्ष रूपमा नेपालको सङ्घीय संसद र नेपालका प्रत्येक सात प्रदेशका प्रदेश सभाहरू सम्मिलित निर्वाचक मण्डलबाट निर्वाचित हुन्छन्। नेपालमा गणतन्त्रको स्थापना भएपश्चात् वि.सं. २०६५ जेठ १५ मा यो पद सिर्जना भएको थियो। नेपालको वर्तमान राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल हुन् उनले वि.सं. २०७९ फागुन २९ गते पद तथा गोपनीयताको सपथ लिएका थिए।

सुरुवात

नेपालको एकीकरण र नेपाल अधिराज्यको स्थापना वि.सं १८२५ मा भएपछि वि.सं. २०६५ सम्म गणतन्त्रको स्थापना नभएसम्म देशको राष्ट्र प्रमुख नेपालका राजाहरू थिए। वि.सं. २०६५ मा राजतन्त्रको उन्मूलन र गणतन्त्रको स्थापनापछि नेपालको राष्ट्रपतिनै राष्ट्रप्रमुख भएका छन्।

सङ्क्रमणकालीन अवधि (नेपाल राज्य, वि.सं. २०६३-२०६५)

वि.सं. २०६३ माघ १ गते पारित भएको अन्तरिम संविधान अन्तर्गत शासनका सबै अधिकार राजाबाट हटाइएको थियो र वि.सं. २०६५ मा निर्वाचित संविधानसभाले आफ्नो पहिलो बैठकमा राजतन्त्र जारी राख्ने वा गणतन्त्र घोषणा गर्ने निर्णय गर्ने रहेको थियो। राजतन्त्र निलम्बन हुँदा नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले राज्य प्रमुखको भूमिका निर्वाह गरेका थिए। वि.सं. २०६५ जेठ १५ मा सभाले राजतन्त्र उन्मूलन गर्ने पक्षमा मतदान गरेको थियो। वि.सं. २०६५ साउन ८ गते रामवरण यादव राष्ट्रको पहिलो राष्ट्रपतिको रूपमा शपथ लिएका थिए।

चयन प्रक्रिया

योग्यता

नेपालको संविधान २०७२ को भाग ६, धारा ६४ ले राष्ट्रपति पदका लागि निम्न योग्यताहरू तोकेको छ:

1. कुनै व्यक्तिले देहायका योग्यताहरू पुरा गरेमा राष्ट्रपति हुन योग्य हुनेछ:
   • उनी सङ्घीय संसदको सदस्य हुन योग्य छन् ।
   • उ/उनी कम्तिमा ४५ वर्ष पुगेका छन्, र
   • कुनै पनि कानूनद्वारा अयोग्य छैन।
2. उपधारा (१) मा जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापनि दुई कार्यकालका लागि राष्ट्रपति निर्वाचित भइसकेको व्यक्ति राष्ट्रपतिको निर्वाचनमा राष्ट्रपतिको उम्मेदवार हुन योग्य हुने छैन।

निर्वाचन

नेपालको संविधान २०७२ को भाग ६, धारा ६२ अनुसार नेपालको राष्ट्रपतिको निर्वाचन प्रक्रिया देहाय बमोजिम रहेको छ।

1. राष्ट्रपतिको निर्वाचन सङ्घीय संसदका सदस्य र प्रदेश सभाका सदस्य मतदाता रहेको निर्वाचक मण्डलबाट हुनेछ। सङ्घीय संसदका सदस्य र प्रदेश सभाका सदस्यको मतभार सङ्घीय कानून बमोजिम फरक हुनेछ।
2. उपधारा (१) मा जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापनि कुनै प्रदेशमा प्रदेश सभाको निर्वाचन नभएका कारणले मात्र राष्ट्रपतिको निर्वाचन प्रयोजनका लागि निर्वाचक मण्डल गठन गर्न बाधा परेको मानिने छैन।
3. उपधारा (१) बमोजिमको निर्वाचक मण्डलको तत्काल कायम रहेको कुल मतको बहुमत प्राप्त गर्ने व्यक्ति राष्ट्रपति निर्वाचित हुनेछ।
4. उपधारा (३) बमोजिम कुनै उम्मेदवारले बहुमत प्राप्त गर्न नसकेमा सबैभन्दा बढी मत प्राप्त गर्ने दुई उम्मेदवारहरू बीच मतदान हुनेछ र त्यस्तो मतदानमा कुल मतको पचास प्रतिशतभन्दा बढी मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवार राष्ट्रपति निर्वाचित हुनेछ।
5. उपधारा (४) बमोजिमको मतदानबाट समेत कुनै उम्मेदवारले कुल मतको पचास प्रतिशतभन्दा बढी मत प्राप्त गर्न नसकेमा पुनः मतदान हुनेछ । त्यस्तो मतदानमा खसेको कुल सदर मतको बढी मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवार राष्ट्रपति निर्वाचित हुनेछ।
6. निर्वाचन, मनोनयन वा नियुक्ति हुने राजनीतिक पदमा बहाल रहेकोे व्यक्ति यस धारा बमोजिम राष्ट्रपति निर्वाचित भएमा निजको त्यस्तो पद स्वतः रिक्त हुनेछ।
7. राष्ट्रपतिको निर्वाचन र तत्सम्बन्धी अन्य व्यवस्था सङ्घीय कानून बमोजिम हुनेछ।

नेपालको संविधान २०७२ को भाग ६, धारा ७० ले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिको निर्वाचन विभिन्न लिङ्ग र/वा समुदायको प्रतिनिधित्व हुने गरी सञ्चालन गर्नुपर्ने उल्लेख गरेको छ। यसले देशका दुई सर्वोच्च कार्यालयहरूमा महिला र अल्पसङ्ख्यक समुदायको प्रतिनिधित्व गर्न अनुमति दिन्छ।

पदाधिकार

कार्यकाल

राष्ट्रपतिको कार्यकाल पाँच वर्षको हुन्छ। राष्ट्रपति लगातार दुई पटकभन्दा बढी निर्वाचित हुन पाइँदैन तर, पदावधि सकिएको राष्ट्रपतिले आफ्नो उत्तराधिकारी निर्वाचित र सपथ ग्रहण नगरेसम्म अन्तरिम आधारमा पदमा रहन सक्छ।

हटाउने

नेपालको संविधान २०७२ को भाग ६, धारा ६४ बमोजिम राष्ट्रपतिले पद छाड्ने अवस्था देहायबमोजिम रहेको छ।

1. यदि उपराष्ट्रपतिलाई लिखित राजीनामा बुझाएमा।
2. राष्ट्रपति विरुद्धको महाभियोग प्रस्ताव संविधानको धारा १०१ बमोजिम पारित भएमा।
3. कार्यालयको म्याद सकिएमा।
4. यदि व्यक्तिको देहावसान भएमा।

शक्तिहरू

राष्ट्रपतिको शक्तिहरू लगभग पूर्णतया औपचारिक छन्। केही संसदीय गणतन्त्रहरूमा, राष्ट्रपतिलाई कागजमा कार्यकारी शक्तिहरू प्रदान गरिएको छ, तर प्रधानमन्त्री र सरकारको सल्लाहमा कार्य गर्न अधिवेशनद्वारा बाध्य गरिएको छ। तर नेपालमा राष्ट्रपति नाममात्रको प्रमुख कार्यकारी पनि होइनन्, किनकि संविधानको धारा ७५ ले मन्त्रिपरिषदमा कार्यकारिणी अधिकारलाई स्पष्ट रूपमा निहित गरेको छ। संविधानको धारा ६१ उपधारा ४ ले राष्ट्रपतिको संरक्षक हो भनी उल्लेख गरेको छ। संविधान र संविधानको पालना र संरक्षण राष्ट्रपतिको मुख्य कर्तव्य रहेको छ। संविधानको धारा ६६ मा राष्ट्रपतिको आधारभूत काम, कर्तव्य र अधिकारहरू उल्लेख गरिएको छ:

1. राष्ट्रपतिले यस संविधान र सङ्घीय कानूनले व्यवस्था गरेबमोजिम आफ्नो अधिकार र कर्तव्यको प्रयोग गर्नेछ।
2. उपधारा (१) बमोजिमको अधिकार प्रयोग गर्दा कुनै निकाय वा अधिकारीको सिफारिसमा स्पष्ट रूपमा काम गर्नु पर्ने अवस्थामा बाहेक राष्ट्रपतिले मन्त्रिपरिषद्को सहमति र सिफारिसमा सबै काम गर्नु पर्नेछ। यस्तो सहमति र सिफारिस प्रधानमन्त्री मार्फत राष्ट्रपति समक्ष दिइनेछ।
3. उपधारा (२) बमोजिम राष्ट्रपतिको नाममा गरेको निर्णय वा आदेश र त्यस सम्बन्धमा प्रमाणको प्रमाणीकरण सङ्घीय कानूनले तोके बमोजिम हुनेछ।

यात्रा

नेपालको राष्ट्रपतिले अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणको लागि नेपाल वायुसेवा निगमको ए३३०-२०० प्रयोग गर्ने गर्छन्।

राष्ट्रपतिले प्रयोग गर्ने हेलिकप्टरको एक प्रकारको मोडल।

नेपालको राष्ट्रपतिले अन्तर्राष्ट्रिय यात्राका लागि सरकारी वायुसेवा नेपाल वायुसेवा निगमको एयरबस ए३३०-२०० प्रयोग गर्छन् भने नेपाली सेनाको भिआइपी अगस्टा वेस्टल्यान्डको एडब्ल्यु१३९ हेलिकप्टर देशभित्र यात्राका लागि प्रयोग गर्छन्।

नेपालका राष्ट्रपतिहरूको सूची

मुख्य लेख: नेपालका राज्य प्रमुखहरूको सूची

मुख्य लेख: नेपालका राष्ट्रपतिहरूको सूची

यो पनि हेर्नुहोस्

• नेपाली राजाहरूको सूची
• नेपालका प्रधानमन्त्रीहरू
• नेपालका उपराष्ट्रपतिहरू