पाकिस्तानको भूगोल

पाकिस्तानको नक्सा

पाकिस्तानको भूगोल दक्षिणमा हिन्द महासागरको तटीय क्षेत्रहरूदेखि लिएर उत्तरमा काराकोरम, हिन्दुकुश, हिमालय शृङ्खलाहरू सम्मका मैदानदेखि मरुभूमि, जङ्गल र पठारहरूसम्मका विभिन्न परिदृश्यहरूको गहिरो मिश्रण हो। पाकिस्तान भूवैज्ञानिक रूपमा भारतीय र यूरेशियन टेक्टोनिक प्लेटहरूसँग ओभरल्याप गर्दछ जहाँ यसको सिन्ध र पन्जाब प्रान्तहरू भारतीय प्लेटको उत्तर-पश्चिमी कुनामा अवस्थित छन् जबकि बलुचिस्तान र खैबर पख्तुनख्वाको अधिकांश भाग यूरेशियन प्लेट भित्र पर्दछ जुन मुख्य रूपमा इरानी पठार समावेश गर्दछ।

पाकिस्तानको पूर्वमा भारत, उत्तरपश्चिममा अफगानिस्तान र पश्चिममा इरानसँग सीमा जोडिएको छ भने उत्तरपूर्वमा चीनको सिमाना छ। यो राष्ट्र भूराजनीतिक रूपमा केही सबैभन्दा शत्रुतापूर्ण क्षेत्रीय सीमाहरू भित्र अवस्थित छ जसले विवादहरू साझा गर्दछ र राष्ट्रहरू बीच धेरै पटक बढेको सैन्य तनाव जस्तै कश्मीरको भारतसँग। यसको पश्चिमी सिमानाहरूमा खैबर दर्रा र बोलान दर्राहरू समावेश छन् जुन मध्य युरेसिया र दक्षिण एसिया बीचको परम्परागत बसाई मार्गको रूपमा सेवा गरिएको छ।

क्षेत्रफल र सिमाना

क्षेत्रफल

• कुल: ८,८२,३६३ किमी^२ (३,४०,६८२ वर्ग माइल)
  • विश्वमा देशको स्थान: ३३औँ
• जमिन: ८,५७,१४३ किमी^२ (३,३०,९४५ वर्ग माइल)
• पानी: २५,२२० किमी^२ (९,७४० वर्ग माइल)

क्षेत्रफल—तुलनात्मक

• अस्ट्रेलिया तुलनात्मक: क्वीन्सल्यान्ड को लगभग आधा आकार
• क्यानडा तुलनात्मक: अल्बर्टा को आकारको लगभग 1 1/3 गुणा
• संयुक्त अधिराज्य तुलनात्मक: संयुक्त अधिराज्यको आकारको लगभग 3 3/5 गुणा
• संयुक्त राज्य अमेरिका तुलनात्मक: युटा को आकारको लगभग चार गुणा
• EU तुलनात्मक: इटाली को आकारको तीन गुणा भन्दा अलि कम

अन्तर्राष्ट्रिय सीमाना

पाकिस्तानले चार छिमेकी देशहरू - जनवादी गणतन्त्र चीन, अफगानिस्तान, भारत, र इरान - सँग आफ्नो सिमाना साझा गर्दछ जबकि ताजिकिस्तान साँघुरो वाखान करिडोर द्वारा अलग गरिएको छ। थप रूपमा, पाकिस्तानले भारत र इरानसँग समुद्री सीमा साझा गर्दछ र अरब सागर पारि ओमान सँग नजिकको समुद्री निकटता छ, जसले यसको व्यापार र समुद्री जडानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। कुल मिलाएर, पाकिस्तानको भूमि सीमाहरू लगभग ७,३०७ किलोमिटर (४,५४०.४ माइल) फैलिएका छन्, अरब सागरको किनारमा यसको तटरेखा बाहेक।

अफगानिस्तान-पाकिस्तान सीमा

अफगानिस्तानसँगको सीमा जसलाई दुरान्ड रेखा, २,६४० किमी (१,६४०.४ माइल) भनेर चिनिन्छ, जुन हिन्दुकुश र पामिर पर्वतहरू बाट फैलिएको छ। वाखान करिडोर भनिने अफगानिस्तान क्षेत्रको एक साँघुरो पट्टी पाकिस्तान र ताजिकिस्तान बीच फैलिएको छ।

चीन-पाकिस्तान सीमा

वाहन करिडोरको पूर्वी छेउले जनवादी गणतन्त्र चीन र पाकिस्तान बीचको चीन-पाकिस्तान सीमा सुरु गर्छ जुन लगभग ५५९ किमी (३४७.३ माइल) मा फैलिएको छ। यो दक्षिण-पूर्वतिर बढ्छ र काराकोरम दर्रा नजिकै समाप्त हुन्छ। यो रेखा १९६१ देखि १९६५ सम्म चीन र पाकिस्तान बीचको सम्झौताको शृङ्खलामा निर्धारण गरिएको थियो र अन्ततः २ मार्च १९६३ मा कराँची र बेइजिङ दुवै सरकारहरू औपचारिक रूपमा सहमत भए। यो बुझिन्छ कि यदि कश्मीरको विवाद समाधान भयो भने, सीमाको बारेमा फेरि छलफल गर्न आवश्यक हुनेछ।

भारत-पाकिस्तान सीमा

उत्तरी क्षेत्रहरू मा विश्वका सत्र अग्ला चुराहरू मध्ये पाँच छन्, साथै काराकोरम र हिमालय हिमशृङ्खलाहरू पनि छन्। यसमा यति विस्तृत हिमनदी पनि छन् कि यसलाई कहिलेकाहीँ "तेस्रो ध्रुव" पनि भनिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय सीमा-रेखा १९४७ देखि पाकिस्तान र भारत बीचको निर्णायक विवादको विषय बनेको छ, र उत्तरी कश्मीरमा रहेको सियाचिन हिमनदी १९८४ देखि दुई पक्षहरू बीचको लडाइँंको लागि एक महत्त्वपूर्ण क्षेत्र भएको छ, यद्यपि एकअर्काको सामना गरिरहेका राष्ट्रिय सेनाहरू बीचको द्वन्द्वमा भएको झडपमा भन्दा धेरै सैनिकहरू चिसोको सम्पर्कमा आएर मरेका छन्। पाकिस्तान-भारत युद्धविराम रेखा काराकोरम दर्राबाट पश्चिम-दक्षिणपश्चिममा लाहोरबाट लगभग १३० किलोमिटर उत्तरपश्चिममा रहेको बिन्दुसम्म फैलिएको छ। लगभग ७४० किलोमिटर लामो यो रेखा १९४७-४८ को भारत-पाकिस्तानी युद्धको अन्त्यमा संयुक्त राष्ट्रसङ्घ (UNO) को सहयोगमा व्यवस्थित गरिएको थियो। भारतीय सेना र पाकिस्तानी सेना बीचको अठार महिनाको लडाइँं पछि, १ जनवरी १९४९ मा युद्धविराम रेखा लागु भयो र अन्तिम पटक २ जुलाई १९७२ मा इन्दिरा गान्धी र जुल्फिकार अली भुट्टो बीच भएको शिमला सम्झौता अनुसार दुई देशहरूद्वारा समायोजन र सहमति भएको थियो। त्यसबेलादेखि, यसलाई सामान्यतया नियन्त्रण रेखा वा (LoC) भनेर चिनिन्छ। १३ अगस्ट १९४७ मा पन्जाब र बङ्गाल] प्रान्तहरूको विभाजन सम्बन्धी ब्रिटिस सीमा आयोगका प्रमुख सर सिरिल र्‍याडक्लिफ को नाममा नामकरण गरिएको र्‍याडक्लिफ रेखा पछि भारत-पाकिस्तान सीमा लगभग १,२८० किलोमिटर दक्षिणतिर अनियमित रूपमा जारी छ। दक्षिणी सिमानाहरू उत्तरी पाकिस्तान (कश्मीर) भन्दा धेरै कम विवादास्पद छन्। सिन्ध प्रान्तको थार मरुभूमि दक्षिणमा कच्छ (कच्छ) को रणको नुनिलो समतलबाट छुट्याइएको छ जुन पहिलो पटक १९२३-१९२४ मा रेखांकित गरिएको थियो। स्वतन्त्रता र साम्राज्यको विघटन पछि, स्वतन्त्र र स्वतन्त्र पाकिस्तानले सिन्धको दक्षिणी सीमामा प्रतिस्पर्धा गर्यो, र सीमा घटनाहरूको एक उत्तराधिकारको परिणामस्वरूप। यद्यपि, तिनीहरू अगस्ट १९६५ को भारत-पाकिस्तानी युद्धमा कश्मीरमा उत्पन्न भएको द्वन्द्व भन्दा कम खतरनाक र कम व्यापक थिए, जुन यस निर्णायक मुद्दाहरूको मूलबाट सुरु भएको थियो। यी दक्षिणी शत्रुताहरू हेरोल्ड विल्सनको युगमा ब्रिटिस मध्यस्थताद्वारा समाप्त भएका थिए, र दुवै पक्षले संयुक्त राष्ट्र महासचिव आफैँले तोकेको भारत-पाकिस्तान पश्चिमी सीमा मुद्दा न्यायाधिकरणको पुरस्कार स्वीकार गरे। न्यायाधिकरणले १९ फेब्रुअरी १९६८ मा आफ्नो पुरस्कार दियो; संयुक्त सर्वेक्षण टोलीहरूले पछि सीमाङ्कन गरेको ४०३ किलोमिटरको रेखालाई सीमाङ्कन गर्दै, लगभग ९,१०० वर्ग किलोमिटरको मूल दाबीमध्ये पाकिस्तानलाई लगभग ७८० वर्ग किलोमिटर मात्र दिइएको थियो। ट्रिब्युनलको अवार्डको पश्चिमी टर्मिनसभन्दा बाहिर, भारतसँगको पाकिस्तानको सीमाको अन्तिम भाग लगभग ८० किलोमिटर लामो छ, जुन सिन्धको पूर्व र दक्षिणपूर्वमा हिन्द महासागर को प्रवेशद्वारसम्म फैलिएको छ। पुंजवारी गाउँ भारत-पाकिस्तानको सीमा नजिकको गाउँहरू मध्ये एक हो।

इरान-पाकिस्तान सीमा

इरानसँगको सीमा, ९५९ किमी (५९५.९ माइल), पहिलो पटक ब्रिटिस आयोगद्वारा डुरान्ड रेखा सीमाङ्कन गरिएको वर्षमा सीमाङ्कन गरिएको थियो, जसले इरान लाई तत्कालीन ब्रिटिस भारतको बलुचिस्तान प्रान्तबाट अलग गरेको थियो। आधुनिक इरानमा सिस्तान वा बलुचिस्तान नामक प्रान्त छ जुन पाकिस्तानसँग सिमानामा छ र बलुचिहरू जातीय बहुमतमा छन्। १९५७ मा पाकिस्तानले रावलपिंडी मा इरानसँग सीमा सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्‍यो जस अनुसार सीमा आधिकारिक रूपमा घोषणा गरिएको थियो र दुई देशहरूले यो सीमालाई गम्भीर विवादको विषय बनाएका छैनन्।

समुद्री सीमा

निकटवर्ती क्षेत्र

१२ समुद्री माइल (२२ किमी; १४ माइल)

महाद्वीपीय शेल्फ

, वा महाद्वीपीय मार्जिन को किनारमा

विशेष आर्थिक क्षेत्र

२,९०,००० किमी२

क्षेत्रीय समुद्र

१२ समुद्री माइल (२२ किमी; १४ माइल)