विश्वव्यापी महामारी

स्वतन्त्र विश्वकोश, नेपाली विकिपिडियाबाट
Jump to navigation Jump to search
सन् १९१८-१९ को स्पेनिश फ्लू एक विश्वमारी थियो जसबाट संसारको सबै भागमा अनपेक्षित संख्यामा मानिस मरे।

ती संक्रामक महामारीलाई विश्वमारी (अंग्रेजी-pandemic) भनिन्छ जुन धेरै क्षेत्रमा (जस्तै धेरै महादेशहरूमा ) फैलिएको हुन्छ। यदि कुनै रोग विस्तृत क्षेत्रमा फैलिएको छ तर यसले प्रभावित व्यक्तिहरूको संख्यामा वृद्धि भएको छैन भने त्यस लाई विश्वमारी भनिदैन। थप रूपमा, फ्लू विश्वमारी अन्तर्गत पर्दैन जुन मौसमी कारणले बारम्बार भइरहेको हुन्छ। इतिहासमा असंख्य महामारीहरू जस्तै बिफर र क्षयरोग जस्ता यो। एच आई भी र २००९ को फ्लु हालसालका महामारीको उदाहरण हो। हालसालै, मार्च १२, २०२० मा, विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले कोरोनाभाइससलाई विश्वमारी घोषणा गरेको छ। [१] १४ औँ शताब्दीमा फैलिएको 'ब्ल्याक डेथ' भनेर चिनिने महामारी अहिलेसम्मको सबैभन्दा ठूलो महामारी हो, जसमा अनुमान गरिए अनुसार साढे सात करोड देखि २० करोड मानिसहरू मारिए।

परिभाषा र चरण[सम्पादन गर्ने]

वर्तमान महामारी[सम्पादन गर्ने]

२००९ इन्फ्लूएन्जा A / H1N1 (A / H1N1)[सम्पादन गर्ने]

एचआईभी र एड्स[सम्पादन गर्ने]

इतिहासको माध्यमबाट विश्वमारी र उल्लेखनीय महामारी[सम्पादन गर्ने]

  • एथेन्सको प्लेग, ४३० ईसापूर्व। एथेन्सका सैनिकहरूको एक चौथाई र जनसंख्याको एक चौथाई चार वर्षको अवधिमा टाइफाइड ज्वरोबाट मरे। यो रोगले एथेन्सको प्रभुत्वलाई घातक रूपमा कमजोर बनायो र विषाणुको डरलाग्दो बिरामीले यसको व्यापक फैलिनमा बाधा पुर्‍यायो; त्यो हो, यसले आफ्नो होस्टलाई तिनीहरूको प्रकोप भन्दा छिटो वेगमा मार्यो। प्लेगको वास्तविक कारण धेरै वर्षसम्म अज्ञात रह्यो। जनवरी २००६ मा , एथेन्स विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूले शहरको तल गाडेको एउटा सामूहिक चिहानबाट बरामद गरे र दाँतको विश्लेषण गरे र टाइफाइडको लागि जिम्मेवार ब्याक्टेरियाहरूको उपस्थिति पुष्टि गरे। [२]
  • एन्टोइन प्लेग, १६५-१८०। सम्भवतः नियर इस्टबाट फर्केका सैनिकहरूद्वारा इटालियन प्रायद्वीपमा बिफर आइपुगे। यसले एक चौथाई मानिसहरु सङ्क्रमित भए र समग्रमा ५० लाख मानिसहरूको मृत्यु भयो। [३] प्लेग अफ साइप्रियन (२५१-२६६) नामक यस्तै रोगको चरम अवस्थामा रोममा एकै दिनमा ५,००० मानिसको मृत्यु भयो ।
  • जस्टिनियनको प्लेग, ५४१-७५०, बुबोनिक प्लेगको पहिलो रेकर्ड थियो। यसको उत्पत्ति इजिप्टमा भएको थियो र वसन्त ऋतु पछि कुस्टन्टुनियामा पुगेको थियो, जुन प्रति दिन १०,००० को मृत्यु भयो (बाइजान्टिन इतिहासकार प्रोसोपियसका अनुसार) शहरमा बसोबास गर्ने ४०% जति हुन सक्छ। यो महामारीले सम्पूर्ण ज्ञात विश्वको एक चौथाई जनसंख्याको आधा जनसंख्या अन्त भयो। [४][५] यसको कारणले ५५० र ७०० बीचमा युरोपको जनसंख्या लगभग ५०% मा सिमित भयो। [६]
  • ब्ल्याक डेथ को सुरुवात १३०० को दशकमा भएको थियो। विश्वव्यापी रूपमा ७.५ करोड मानिस मारिएको अनुमान गरिएको छ। [७] अन्तिम प्रकोपको आठ सय वर्ष पछि, प्लेग युरोप फर्कियो। एसियामा शुरू भएको यो रोग भूमध्यसागर र पश्चिमी यूरोपमा पुगेको थियो (जुन सम्भवतः क्राइमियन युद्धका कारण पलायन भएका इटाली व्यापारीहरूबाट फैलिएको थियो) [८] जसले गर्दा छ वर्षमा अनुमानित २ देखि ३ करोड युरोपियनहरू मरे। जुन कुल जनसंख्याको एक तिहाइ थियो,[९] र सबैभन्दा खराब प्रभावित शहरी क्षेत्रहरूको आधा जनसंख्या भएको थियो। [१०] यो युरोपियन प्लेग महामारीको चक्रको पहिलो प्रकोप थियो जुन १८ औँ शताब्दीसम्म जारी रह्यो। [११] यस अवधिमा, १०० भन्दा बढी प्लेग महामारी युरोपभर फैलियो। [१२] उदाहरणका लागि, इंल्याण्डमा, यी महामारीको प्रकोप १३६१ देखि १४८० सम्म दुई पाँच वर्ष चक्रमा बनि रह्यो। [१३] १३७० को दशकमा, इंल्याण्डको जनसंख्या ५०% ले घट्यो। [१४] १६६५-६६ लन्डनको ग्रेट प्लेग, इल्यान्डमा प्लेगको अन्तिम ठूलो प्रकोप थियो। यो रोगले लगभग १,००,००० मानिसलाई मारे, लन्डनको २०% जनसंख्या बराबर थियो। [१५]
  • थर्ड पेन्डेमिक, जसको सुरुवात १८ औँ शताब्दीको मध्यमा चीनमा भएको थियो, जुन मानव बसोबास भएको सम्पूर्ण महादेशमा फैलियो र भारतमा मात्र १ करोड मानिस मारिए। [१६] यस महामारीको बखत, १९०० मा संयुक्त राज्य अमेरिकाको सान फ्रान्सिस्कोमा प्लेगको पहिलो घटना भयो। [१७] पश्चिमी संयुक्त राज्य अमेरिकामा अझै प्लेगको अलग घटनाहरू छन्। [१८]

हैजा (कोलेरा)[सम्पादन गर्ने]

  • प्रथम हैजा विश्वमारी १८१६-१८२६ पहिले भारतीय उपमहाद्वीपबाट दूर रहने वाली विश्वमारीको सुरुवात बङ्गालमा भएको थियो, यस पछि यो १८२० सम्म सम्पूर्ण भारतवर्षमा फैलियो। यस विश्वमारीको दौरान १०,००० ब्रिटिश सैनिक र अनगिनत भारतीय को मृत्यु भएको थियो।[१९] यसको प्रकोप कम हुनु भन्दा पहिले यसको विस्तार चीन, इन्डोनेसिया (जहां केवल जावा द्वीप मा १,००,००० भन्दा अधिक मानिसहरूको मृत्यु भएको थियो) र क्यास्पियन सागर सम्म भएको थियो। १८६० र १९१७ बीच भारतमा यसबाट मर्नेको संख्या १.५ कोरोड भन्दा अधिक भएको अनुमान गरिन्छ। १८६५ र १९१७ को बीच अन्य २३ लाख मानिसको मृत्यु भएको थियो। यस अवधिको दौरान यस रोगले मर्ने रूसी नागरिकको संख्या २० लाख भन्दा अधिक थियो।[२०]
  • द्वितीय हैजा विश्वमारी १८२९-१८५१. १८३१ मा यो रोग रुस (हैजा दंगा देखें), हङ्गेरी (लगभग १ लाख मृत्यु) र जर्मनी मा, १८३२ मा लण्डन (यूनाइटेड किङडम मा ५५,000 भन्दा धेरैको मृत्यु भयो) मा,[२१] त्यसै वर्ष फ्रान्स, क्यानाडा (ओन्टारियो) र संयुक्त राज्य अमेरिका (न्युयोर्क) मा,[२२] र १८३४ सम्म उत्तरी अमेरिकाको प्यासिफिक कोस्ट सम्म फैलियो । १८४८ मा इङ्ल्यान्ड र वेल्समा एक दुई-वर्षीय प्रकोपको आरम्भ भयो जुनबाट ५२,००० मानिसको ज्यान गयो। [२३] मानिन्छ कि १८४९ र १८३२ को बीचमा हैजाबाट १,५०,००० भन्दा अधिक अमेरिकीको मृत्यु भयो।[२४]
  • तृतीय विश्वमारी १८५२- १८६०. मुख्य रूपमा रूस प्रभावित भयो जहाँ दस लाख भन्दा अधिक मानिसको मृत्यु भयो। १८५२ मा भएको हैजा, पूर्वबाट इन्डोनेसियासम्म फैलियो र पछि १८५४ मा यसले चीन र जापानमा पनि आक्रमण गर्यो। फिलीपीन्स १८५८ मा र कोरिया १८५९ मा यसको चपेटमा आयो। १८५९ मा, बङ्गाल मा भएको यसको प्रकोपले यस रोगलाई ईरान, ईराक, अरब र रूस सम्म पर्यायो। [२५]
  • चतुर्थ विश्वमारी १८६३-१८७५. ज्यादातर अफ्रिका र यूरोपमा फैलिएको थियो। ९०,००० मक्का तीर्थयात्रीहरु मध्ये कम्तीमा पनि ३०,००० जना यश रोगबाट ग्रसित भए। हैजाबाट १८६६ मा रुसमा ९०,००० मानिसको मृत्यु भयो।[२६]
  • १८६६ मा, उत्तरी अमेरिकामा यस रोगको प्रकोप भएको थियो। यसबाट लगभग ५०,००० अमेरिकीको मृत्यु भएको थियो।[२४]
  • पाँचौ विश्वमारी १८८१-१८९६. यस 1881-1896. १८८३-१८८७ को महामारीको कारणले यूरोपमा २,५०,००० र अमेरिकासमा कम्तीमा ५०,००० मानिसको ज्यान गयो। हैजाबाट रूस (1892)मा २,६७,८९०;[२७] स्पेन में 120,000;[२८] जापानमा ९०,००० ; र फारसमा ६०,००० को ज्यान गयो।
  • १८९२ मा हैजाबाट ह्याम्बर्गको पानी को आपूर्ति संदूषित भयो जसकारण ८६०६ मानोसको मृत्यु भयो।[२९]
  • छैटौँ विश्वमारी १८९९-१९२३. सार्वजनिक स्वास्थ्यमा प्रगतिको बाबजुद यूरोपमा यसको प्रभाव पर्यो, तर रुसमा फेरि एक पटक निकै नराम्रो प्रभाव पर्यो (२० औँ शताब्दीको पहिलो एक चौथाई अवधिको दौरान हैजाबाट ५ लाख भन्दा अधिकको ज्यान गयो )। [३०] यस विश्वमारीबाट दक्षिण एसियामा ८ लाख भन्दा अधिकको मृत्यु भयो। १९०२-१९०४ मा हैजा महामारीमा फिलिपिन्स मा २,००,००० भन्दा अधिकको ज्यान गयो।[३१] १९ औँ शताब्दी देखि १९३० सम्म मक्काको तीर्थयात्राको दौरान २७ महामारि को अभिलख छ। १९०७-०८ हज को दौरान २०,००० भन्दा अधिक तिर्थ यात्रीको मृत्यु भएको थियो।[३२]
  • सातौँ विश्वमारी १९६२-६६ .यसको सुरुवात इंडोनेशियामा भएको थियो, यसलाई यसको भयावहताको आधारमा एल टोर (El Tor) नाम दिइयो र यसले १९६३ मा बङ्गलादेश, १९६४ मा भारत र १९६६ मा सोवियत सङ्घ प्रवेश गर्यो।

इन्फ्लुएन्जा[सम्पादन गर्ने]

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनबाट इन्फ्लुएन्जा महामारी चेतावनीको चरण

टाइफस[सम्पादन गर्ने]

नोटहरू[सम्पादन गर्ने]

सन्दर्भ[सम्पादन गर्ने]

  1. ↑ "हरियाणा सरकार ने कोरोना वायरस को घोषित किया महामारी", ET Online, १२ मार्च २०२०। 
  2. ↑ "प्राचीन एथेनियन प्लेग, टाइफाइड साबित हुआ है" साइंटिफिक अमेरिकन. 25 जनवरी 2006.
  3. ↑ यूरोप में कहर ढाने वाली पिछली विश्वमारियां. बीबीसी न्यूज़, 7 नवम्बर 2005
  4. ↑ कैम्ब्रिज सूची पृष्ठ "प्लेग एण्ड द एंड ऑफ़ एंटिक्विटी"
  5. ↑ "प्लेग एण्ड द एंड ऑफ़ एंटिक्विटी" पुस्तक के उद्धरण, लेस्टर के. लिटिल, संस्करण, प्लेग एण्ड द एंड ऑफ़ एंटिक्विटी: द पैन्डेमिक ऑफ़ 541-750, कैम्ब्रिज, 2006. ISBN 0-521-84639-0
  6. ↑ "Plague, Plague Information, Black Death Facts, News, Photos[[:ढाँचा:–]] National Geographic", Science.nationalgeographic.com, अन्तिम पहुँच ३ नवंबर २००८।  ইউআরএল শিরোনামে উইকিলিঙ্ক এমবেড করা (सहायता)
  7. ↑ न्यू एमओएल आर्कियोलॉजी मोनोग्राफ: ब्लैक डेथ सीमेट्री. आर्कियोलॉजी ऐट द म्यूज़ियम ऑफ़ लन्दन.
  8. ↑ डेथ ऑन ए ग्रैंड स्केल. मेडहन्टर्स.
  9. ↑ स्टीफन बैरी और नॉर्बर्ट ग्वाल्डे, एल'हिस्टोयर n°310, जून 2006, पीपी. 45–46, कहता है "एक-तिहाई और दो-तिहाई के बीच", रॉबर्ट गॉटफ्राइड (1983). डिक्शनरी ऑफ़ द मिडिल एज्स में "ब्लैक डेथ", खण्ड 2, पीपी. 257–67, कहता है "25 और 45 प्रतिशत के बीच".
  10. ↑ प्लेग - लवटुनो 1911. 1911encyclopedia.org.
  11. ↑ "इंग्लैंड 1348-1665 में राष्ट्रीय प्लेग महामारियों की एक सूची"
  12. ↑ Jo Revill (मई १६, २००४), "Black Death blamed on man, not rats | UK news | The Observer", London: The Observer, अन्तिम पहुँच ३ नवंबर २००८। 
  13. ↑ "Texas Department of State Health Services, History of Plague", Dshs.state.tx.us, अन्तिम पहुँच ३ नवंबर २००८। 
  14. ↑ "BBC[[:ढाँचा:–]] History[[:ढाँचा:–]] Black Death", bbc.co.uk, अन्तिम पहुँच ३ नवंबर २००८।  ইউআরএল শিরোনামে উইকিলিঙ্ক এমবেড করা (सहायता)
  15. ↑ लन्दन का महाप्लेग, 1665. हार्वर्ड विश्वविद्यालय पुस्तकालय, मुक्त सङ्ग्रह कार्यक्रम: छूत.
  16. ↑ प्लेग. विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन.
  17. ↑ सैन फ्रांसिस्को 1900-1909 में बूबोनिक प्लेग का प्रकोप. ए साइंस ओडिसी. पब्लिक ब्रॉडकास्टिंग सर्विस (पीबीएस (PBS)).
  18. ↑ इंसानी प्लेग -- प्लेग संयुक्त राज्य अमेरिका, 1993-1994, सेंटर्स फॉर डिजीज नियन्त्रण एण्ड प्रिवेंशन
  19. ↑ हैजा-जैविक हथियार
  20. ↑ न्यूयॉर्क राज्य में 1832 की हैजा महामारी
  21. ↑ 1826-37 की एसियाई हैजा विश्वमारी
  22. ↑ संयुक्त राज्य अमेरिकामा हैजा विश्वमारी के वर्ष
  23. ↑ हैजे की सात विश्वमारियां, cbc.ca, 2 डिसेम्बर 2008
  24. ↑ २४.० २४.१ न्यूयॉर्क राज्य में 1832 की हैजा विश्वमारी - पृष्ठ 2. जी. विलियम बियर्डस्ली द्वारा
  25. ↑ 1846-63 की एसियाई हैजा विश्वमारी. यूसीएलए स्कूल ऑफ़ पब्लिक हेल्थ.
  26. ↑ पूर्वी यूरोपीय प्लेग और महामारियां 1300-1918
  27. ↑ हैजा - लवटुनो 1911
  28. ↑ "The cholera in Spain", New York Times, २० जून १८९०, अन्तिम पहुँच ८ डिसेम्बर २००८। 
  29. ↑ Barry, John M. (२००४), The Great Influenza: The Epic Story of the Greatest Plague in History, Viking Penguin, आइएसबिएन 0-670-89473-7। 
  30. ↑ हैजा: सात विश्वमारियां, ब्रिटानिका ऑनलाइन इनसाइक्लोपीडिया
  31. ↑ 1990 का दशक: महामारियों के वर्ष, सोसाइटी ऑफ़ फिलीपीन हेल्थ हिस्ट्री
  32. ↑ हैजा (विकृतिविज्ञान). ब्रिटानिका ऑनलाइन इनसाइक्लोपीडिया.

थप पढ्नुहोस्[सम्पादन गर्ने]

  • स्टीवर्ड की "द नेक्स्ट ग्लोबल थ्रेट: पैन्डेमिक इन्फ्लूएंज़ा".
  • अमेरिकन लंग एसोसिएशन. (2007, अप्रैल), बहुऔषध प्रतिरोधक तपेदिक तथ्य पत्र. www.lungusa.org/site/pp.aspx?c=dvLUK9O0E&b=35815 से 29 नवम्बर 2007 को उद्धृत.
  • ।  |title= रितो (सहायता)
  • ।  |title= रितो (सहायता)
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=विश्वव्यापी_महामारी&oldid=967002" बाट अनुप्रेषित