विश्वकर्मा जाति
 | यो लेख वा लेखको भागले विकिपिडियाको लेखन शैली मापदण्ड पार गर्दैन र यस पृष्ठलाई विकिकरण गर्न आवश्यक छ। लेख राम्रो पार्न, कृपया विशेष गरी यसको सामग्री, शैली, सान्दर्भिकता, वाह्य सूत्र सुधार गर्न सहयोग गर्नुहोला । (सहयोग) |
 |
विश्वकर्मा सोयम श्री विश्वकर्मा भगवान, श्री विष्णु भगवान नारायण, श्रीकृष्ण अवतार मान्ने जाति (सिन्धु धर्म देखि हिन्दु सनातन धर्म) आस्थिक विश्वकर्मा समुदाय नेपाली तथा भारतीय सिन्धु घाटी सभ्यता (ई.पू.) विश्वको प्राचीन सिन्धु- घाटी नदी सभ्यताहरू मध्येको एक प्रमुख सभ्यता हो पुरातन मा जति पनि ४ वेद,शास्त्र श्रीमत भागवत गीता,समस्त पुराण लेखन श्री विश्वकर्मा समुदायले लेखिएको मानिन्छ। किनकि तेती वेला ४ वेदको लिपि तामाको पातामालेख्ने माध्यम थियो अरु कुनै मध्यम थिएन ४ वेदको लिपिबाट उपनिषद आज सम्म पनि जीवित छ उतिर्ण गरिएको मानिछ । तेस पछि हिन्दु धर्म को नाममा नामकरण गरिएको हो भारत नेपलमा बसोबास गर्ने एक जाति हो। पेशागत रूपमा सारा संसारकै महान शिल्प विज्ञान विधाता उध्दगाता सृस्टी गर्ने विश्वकर्मा समुदाय हुन् र सुनको फलामको मात्र काम नभई अनेक अनेक अविस्कार को निर्माण गर्ने नेपलमा बसोबास गर्ने यो समुदायका मानिसहरूलाई जातिय भेदभावका आधारमा सबैभन्दा पछाडी पारिएका समुदाय हुन् भए पनि यिनीहरू निकै सोझा निमुखा मेहनेतिला लगनशिल छन् र केहि बड्दो सूचना प्रविधिको प्रयोगको प्रभावले यो जातिमा पनि प्रत्यक्ष परेको देखिन्छ । शिक्षाको क्षेत्रमा अरु जातिको तुलनामा यो समुदाय केहि अगाडि रहेको छ । अजभोलि यो जातिहरू वैदेशिक् रोजगर् का लागि खाडी र युरोप् तिर जने क्रम् बडेको छ। परम्परागत रूपमा फलामको मात्र काम नभई अनेक अनेक अविस्कार को निर्माण गर्ने हरेक संरचना निर्माणका काम गर्दै आएका विश्वकर्मा जातीले आफ्नो थार 'विश्वकर्मा' लेख्ने गर्छन् । जीवननिर्वाह तथा जिविकोपार्जनको परम्परागत माध्यम फलाम सबै सुन, चादी, ठुला ठुला निर्माणका काम भएता पनि विश्वकर्माले आजभोलि मुख्य पेशा वैदेशिक रोजगारलाई लाई पनि बनाएको छ । २०६८को जनगडना अनुसार विश्वकर्मा हरूको बाक्लो आवादी भएको जिल्ला दैलेख, बाग्लुङ कालिकोट तथा कैलाली हुन । बड्दो सूचना प्रविधिको प्रयोगको प्रभाव यो जातिमा पनि प्रत्यक्ष परेको देखिन्छ । शिक्षाको क्षेत्रमा अरु दलित जातिको तुलनामा यो समुदाय ज्यादै अगाडि रहेको छ । यो समुदायको मुख्य मान्यता 'ईष्ट भनेको लाख धन सम्पत्ति भनेको ७५% मा निउन ' रहेको मानिन्छ ।
प्राचीन ग्ग्रन्थ उपनिषद एवं पुराण आदि का अवलोकनको समय पछि पाइन्छ त्यसैले कारण आफ्नो विशेष ज्ञान र विज्ञान मानिसहरूले तर पनि सम्मानित देवगण र वन्दित छैन केवल आदि आदि उपनिषद् र पुराण पुरातन पदहरू पालन। प्रभु विश्वकर्मा सोयमबाट आविष्कार र निर्माण कार्य इन्द्रप्रस्थ, निलकन्ठ,पशुपति नाथ ,मुक्तिनाथ ,केदार नाथ ,बद्रीनाथ इ मुर्ति र मन्दिर समस्त पुराना संरचना विश्वकर्मा बर्ग बाटै निर्मित भएको पौराणिक ग्रन्थ अनुसार मानिन्छ इन्द्रपुरी , यमपुरी , वरुणपुरी , कुबेरपुरी , पाण्डवपुरी , सुदामापुरी , सन्दर्भ मा शिवमण्डलपुरी आदि द्वारा छ। पुष्पक विमान र एउटै द्वारा आयोजित देवताहरू, र उपयोगी दैनिक वस्तुहरु को मन्दिर निर्माण गरिएको छ। हेलिक्स कर्ण, प्रभु विष्णु जी लाई सुदर्शन चक्र, भगवान शिव र प्रभु को त्रिशूल, प्रभु विश्वकर्मा कालदंड आदि निर्मित सामान उत्पादन गर्ने।
प्रभु विश्वकर्मा ब्रम्हाजी जनावरहरूको सृष्टिको मूल र तिनीहरूलाई आशीर्वाद दिए, र तिनीहरू ८४ लाख प्रजाति उत्पन्न। पोषण को काम हस्तान्तरण - श्री विष्णु परमेश्वरले तिनीहरूलाई र बगन रक्षा गर्न ब्रह्माण्डको मूल मा सबै जन्तुहरू सृष्टि। सुचारू पालन र अत्यन्तै शक्तिशाली तीव्रगामी सुदर्शन चक्र हुन जनताको अधिकारलाई हावी। परमेश्वरले सबैभन्दा दयालु, बाबा श्री शंकर भोले नाथ को मूल संसारको न्याय। उहाँले डमरू , कमण्डल , प्रदान गरेर आफ्नो निधारमा त्रिशूल आदि उद्दाम तीसरा आँखा प्रलय को शक्ति बलियो। को वीणावादिनी देवी सरस्वती र आमा गौरी रागिनी देंवों को द्वारा आयोजित - आफ्ना आमा प्रभु यथानुसार धन, कामवासनाले लक्ष्मी गुणगान। हाम्रो धर्मशास्त्रों र पाँच प्रकारका र ग्रथों माँ वर्णन विश्वकर्मा को अवतार विराट विश्वकर्मा - सृष्टि के रचेता धर्मवंशी विश्वकर्मा - महान शिल्प विज्ञान विधाता प्रभात पुत्र अङ्गिरावंशी विश्वकर्मा - आदि विज्ञान विधाता वसु पुत्र सुधन्वा विश्वकर्म - महान शिल्पाचार्य विज्ञान जन्मदाता ऋशि अथवीका पात्र भृंगुवंशी विश्वकर्मा - उत्कृष्ट शिल्प विज्ञानाचार्य (शुक्राचार्यका पौत्र ) देवगुरु बृहस्पति का भगिनी भुवना का पुत्र भौवन विश्वकर्मा कै वंश परम्परा अत्यंत वृध्द हो ।सृष्टि को रचना वृध्दि गर्ने हेतु भगवान पंचमुख विष्वकर्माका सघोजात नामवाले पूर्व मुख देखि सामना दोस्रो वामदेव नामक दक्षिण मुख देखि सनातन, अघोर नामक पश्चिम मुख देखि अहिंमून, चौथा तत्पुरुष नामवाले उत्तर मुख देखि प्रत्न और पाचौँ ईशान नामक मध्य भागवाले मुख देखि सुपर्णा की उत्पत्ति शास्त्रो मा वर्णित छ। इनि सानग, सनातन, अहमन, प्रत्न और सुपर्ण नामक पाँच गोत्र प्रवर्तक ऋषियोंबाट प्रत्येक का पच्चीस-पच्चीस सन्तान उत्पन्न भयो जस कारण विशाल विश्वकर्मा समाज का विस्तार हुनु पुग्यो।
शिल्पशास्त्रो का प्रणेता बने स्वयम भगवान विश्वकर्मा जो ऋषशि रूप मै उपरोक्त सबै ज्ञान का भण्डार हुन् , शिल्पो का आचार्य शिल्पी प्रजापति ले पदार्थका आधार पर शिल्प विज्ञान को पाँच प्रमुख धाराओं ले विभाजित गर्दै तथा मानव समाज मा उहाँको ज्ञानबाट लाभान्वित गरेर निर्मित पाणच प्रमुख शिल्पायार्च पुत्र को उत्पन्न गरे जो अयस ,काष्ट, ताम्र, शिला एंव हिरण्य शिल्प के अधिषश्ठाता मनु, मय, त्वष्ठा, शिल्पी एंव दैवज्ञा का रूप मा परिचित हुनुहन्थ्यो। यी सबै ऋषि वेंद मा पारङ्ग त थिए । कन्दपुराण नागर खण्ड मा भगवान विश्वकर्मा का वशंजों हरूको चर्चा गरिएको छ । ब्रम्ह स्वरूप विराट श्री.विश्वकर्मा पंचमुख हुन् । उनका पाँच मुख छन् जो पूर्व , पश्चिम, उत्तर, दक्षिण और ऋषि हरुका मत्रों व्दारा उत्पन्न गरिएको हो । उनको नाम पनि – मनु, मय, त्वष्टा, शिल्पी और देवज्ञ । हो
ऋषि मनु विष्वकर्मा - यी "सानग गोत्र" भानिन्छां । यी फलामको कर्ममा उध्दगाता हुन् । इनका वशंज लोहकार को रूपमा परिचित छन्। सनातन ऋषि मय - यी सनातन गोत्र मानिन्छन । यी बढईका कर्ममा उद्धगाता हुन् । उहाँका वंशंज काष्टकार चिनिन्छन । अहभून ऋषि त्वष्ठा - इनका दोस्रो नाम त्वष्ठा हो जिनका गोत्र अहंभन हो। इनका वंशज ताम्रक का रूपमा चिनिन्छन । प्रयत्न ऋषि शिल्पी - इनका दूसरा नाम शिल्पी हो जिनका गोत्र प्रयत्न हो । इनको वशंज शिल्पकलाका अधिष्ठाता हुन् और इनका वंशज संगतराश पनि कहलिन्छन उनलाई मुर्तिकार पनि भनिन्छ । देवज्ञ ऋषि - इनका गोत्र हुन् सुर्पण । इनका वशंज स्वर्णकारको रूप मा चिनिन्छन । यी रजत, स्वर्ण धातु का शिल्पकर्म गर्दछन, । परमेश्वर विश्वकर्मा का यी पाँच पुत्रं, मनु, मय, त्वष्ठा, शिल्पी और देवज्ञ शस्त्रादिक निर्माण गरेर संसारको रचना गर्नु भएको हो । लोकहित का लागि अनेकानेक पदार्थ को उत्पन्न गरेर तथा घर ,मन्दिर एवं भवन, मुर्तिया आदि को बनाउने तथा अलङ्कारहरू की रचना गरेर । यी सबै रचना लोकहितकारणी हो। एस कारण यी पाँचो एवं वन्दनीय ब्राम्हण हुन् और यज्ञ कर्म गर्ने हरूलाई । इनि बिना कोई पनि यज्ञ सम्पन्न गर्न मिल्दैन।
मनु ऋषि यी भगनान विश्वकर्मा का सबै भन्दा जेष्ठ पुत्र थिए । इनका विवाह अङ्गिरा ऋषि की कन्या कञ्चनासँगविवाह भएको थियो इनिहरूले मानव सृष्टि का निर्माण गरेका हुन्। इन को कुल मा अग्निगर्भ, सर्वतोमुख, ब्रम्ह आदि ऋषि उत्पन्न उत्पन्न भए। भगवान विश्वकर्मा का दोस्रो पुत्र मय महर्षि थिए। इनका विवाह परासर ऋषि की कन्या सौम्या देवी को साथ भएको थियो । इनि इन्द्रजाल सृष्टि र रचना गरेका थिए। उहाँको कुल मा विष्णुवर्धन, सूर्यतन्त्री, तंखपान, ओज, महोज इत्यादि महर्षि पैदा भए । भगवान विश्वकर्मा क तिस्रा पुत्र महर्षि त्वष्ठा थियो । इनका विवाह कौषिक ऋषि की कन्या जयन्ती के साथ भएको थियो । इनका कुल मा लोक त्वष्ठा, तन्तु, वर्धन, हिरण्यगर्भ शुल्पी अमलायन ऋषि उत्पन्न भए । उनी देवताहरूबाट पनि पूजित ऋषि थिए । भगवान विश्वकर्मा का चौथा । महर्षि शिल्पी पुत्र थिए । इनको विवाह भृगु ऋषि की करूणाके साथ भएको थियो। इनके कुल मा बृध्दि, ध्रुन, हरितावश्व, मेधवाह नल, वस्तोष्यति, शवमुन्यु आदि ऋषि थिए। इनकी कलाओं का वर्णन मानव जाति क्या देवगण ले पनि गर्न सक्दैन् ।
भगवान विश्वकर्मा का पाचौँ पुत्र महर्षि दैवज्ञ थिए। इनका विवाह जैमिनी ऋषि की कन्या चन्र्दिका का साथ भएको थियो । इनको कुल मा सहस्त्रातु, हिरण्यम, सूर्यगोविन्द, लोकबान्धव, अर्कषली इत्यादी ऋषि भए । परमेश्वर विश्वकर्मा का यी पाँच पुत्रं, मनु, मय, त्वष्ठा, शिल्पी और देवज्ञ शस्त्रादिक निर्माण गरेर संसारको रचना गर्नु भएको हो । लोकहित का लागि अनेकानेक पदार्थ को उत्पन्न गरेर तथा घर ,मन्दिर एवं भवन, मुर्तिया आदि को बनाउने तथा अलङ्कारहरू की रचना गरेर । यी सबै रचना लोकहितकारणी हो। एस कारण यी पाँचो एवं वन्दनीय ब्राम्हण हुन् और यज्ञ कर्म गर्ने हरूलाई । इनि बिना कोई पनि यज्ञ सम्पन्न गर्न मिल्दैन। मनु ऋषि यी भगनान विश्वकर्मा का सबै भन्दा जेष्ठ पुत्र थिए । इनका विवाह अङ्गिरा ऋषि की कन्या कञ्चनासँगविवाह भएको थियो इनिहरूले मानव सृष्टि का निर्माण गरेका हुन्। इन को कुल मा अग्निगर्भ, सर्वतोमुख, ब्रम्ह आदि ऋषि उत्पन्न उत्पन्न भए। भगवान विश्वकर्मा का दोस्रो पुत्र मय महर्षि थिए। इनका विवाह परासर ऋषि की कन्या सौम्या देवी को साथ भएको थियो । इनि इन्द्रजाल सृष्टि र रचना गरेका थिए। उहाँको कुल मा विष्णुवर्धन, सूर्यतन्त्री, तंखपान, ओज, महोज इत्यादि महर्षि पैदा भए ।
भगवान विश्वकर्मा क तिस्रा पुत्र महर्षि त्वष्ठा थियो । इनका विवाह कौषिक ऋषि की कन्या जयन्ती के साथ भएको थियो । इनका कुल मा लोक त्वष्ठा, तन्तु, वर्धन, हिरण्यगर्भ शुल्पी अमलायन ऋषि उत्पन्न भए । उनी देवताहरूबाट पनि पूजित ऋषि थिए । भगवान विश्वकर्मा का चौथा । महर्षि शिल्पी पुत्र थिए । इनको विवाह भृगु ऋषि की करूणाके साथ भएको थियो। इनके कुल मा बृध्दि, ध्रुन, हरितावश्व, मेधवाह नल, वस्तोष्यति, शवमुन्यु आदि ऋषि थिए। इनकी कलाओं का वर्णन मानव जाति क्या देवगण ले पनि गर्न सक्दैन् । भगवान विश्वकर्मा का पाचौँ पुत्र महर्षि दैवज्ञ थिए। इनका विवाह जैमिनी ऋषि की कन्या चन्र्दिका का साथ भएको थियो । इनको कुल मा सहस्त्रातु, हिरण्यम, सूर्यगोविन्द, लोकबान्धव, अर्कषली इत्यादी ऋषि भए ।
इन पाँच पुत्रो का आफ्नो छीनी, हथौडी और अपनि उँगलीयों से निर्मित कला दर्शको को चकित गर्दिन्छन। उहाँ ले आफ्नो वशं को कार्य सुम्पेर आफ्नो कलाहरूको पुरै संसार मा फैलाए और आदि युगबाट आजलक आफ्नो -आफ्नो कार्य समाल्दै चलि अहिर छ । विश्वकर्मा वैदिक देवता का रूप मा मान्य छन् , किन्तु उनका पौराणिक स्वरूप अलग प्रतीत हुदै छ । आरंभिक कालबाट ही विश्वकर्मा का प्रति सम्मान का भाव रहिरह छ । उनको गृहस्थ जैसी संस्था का लागि आवश्यक सुविधाओं का निर्माता और प्रवर्तक भनेर मानिन्छन । वह सृष्टि का प्रथम सूत्रधार भनिएका छन् - देवौ सौ सूत्रधार: जगदखिल हित: ध्यायते सर्वसत्वै।
वास्तु का १८ उपदेष्टाओं मा विश्वकर्मा को प्रमुख मानिएको छ । उत्तर ही नहीं, दक्षिण भारत र नेपाल मा , जहां मय का ग्ग्रन्थ ों स्वीकृति रहेको छ , विश्वकर्मा का मतों को सहज रूप मा लोकमान्यता प्राप्त छ । वराहमिहिर ले पनि कई स्थान मा विश्वकर्मा का मतों को उद्धृत गरेका छन् । विष्णुपुराण भन्दा पहिलाको अंश मा विश्वकर्मा को देवताहरू का वर्धकी या देव-बढई भनिन्छ तथा शिल्पावतार का रूप मा सम्मान योग्य बताईएको। यही मान्यता अनेक पुराण मा छ , जबकि शिल्प का ग्ग्रन्थ मा वह सृष्टिकर्ता भनिएको छ। स्कंदपुराणमा उहाँलाई देवायतनों का सृष्टा भनिएको छ । भनिन्छ कि उहाँ शिल्प का येति ज्ञाता थिएकि कि जल मा चल सकने योग्य खडाऊ तयार गर्नमा समर्थ थिए।
सूर्य की मानव जीवन संहारक रश्मियों का संहार पनि विश्वकर्मा लेनै गरे । राजवल्लभ वास्तुशास्त्र मा उनका जिक्र मिल्छ । यह जिक्र अन्य ग्ग्रन्थ मा पनि मिल्छ । विश्वकर्मा कंबासूत्र, जलपात्र, पुस्तक और ज्ञानसूत्र धारक हो , हंस वाहन आरूढ, सर्वदृष्टिधारक, शुभ मुकुट और वृद्धकाय हुन् — कंबासूत्राम्बुपात्रं वहति गर्दै पुस्तकं ज्ञानसूत्रम्।
हंसारूढस्विनेत्रं शुभमुकुट शिर: सर्वतो वृद्धकाय:॥ उनका अष्टगंधादिबाट पूजन लाभदायक थिए। विश्व मा सबै भन्दा पहिला तकनीकी ग्ग्रन्थ विश्वकर्मीय ग्ग्रन्थ बाटै। विश्वकर्मीयम ग्ग्रन्थ येस्मा बहुत प्राचीन मानिएको छ , जसमा न केवल वास्तुविद्या, बल्कि रथादि वाहन व रत्न पर विमर्श छन् । विश्वकर्माप्रकाश, जस्तै वास्तुतंत्र भनिन्छ, विश्वकर्मा का मतों का जीवंत ग्ग्रन्थ हो । यसमा मानव और देववास्तु विद्या को गणित धेरै सूत्र हरुका साथ बताइएको छ , यी सब प्रामाणिक और प्रासंगिक छ । मेवाड मा लेखिएको अनुसार अपराजितपृच्छा मा अपराजित का प्रश्नों पर विश्वकर्मा द्वारा उत्तर लगभग साढे सात हजार श्लोकों मा दिएका छन् । संयोगबाट यह ग्ग्रन्थ २३९ सूत्रों तक मिलेको छ । एस ग्ग्रन्थबाट यह पनि पता चल्छ कि विश्वकर्मा ले अपने तीन अन्य पुत्रों जय, विजय और सिद्धार्थ लाई पनि ज्ञान दिए ।
श्री विश्वकर्मा वंशावली
जस्तै राम् कृष्णा आदि ईश्वर का अनेक अवतार पुराण मा वर्णन गरिएको छ , जस्तै विश्वकर्मा भगवान को अवतार का वर्णन छ । स्कन्द पुराण का काशी खण्ड मा महादेव जी ले पार्वती भनेका छन् कि हे पार्वती म तपाईँबाट पाप नाशक कथा भन्छु । यो कथा महादेव जी ले पार्वती जी को विश्वकर्मेश्वर लिगं प्रकट हुदा कथा बताउनु हुन्छ त्वष्टा प्रजापति का पुत्र सम्बन्ध मा भनेको हो प्रथम अवतार विश्वकर्माSभवत्पूर्व ब्रह्मण स्त्वपराSतनुः । त्वष्ट्रः प्रजापतेः पुत्रो निपुणः सर्व कर्मस ।। अर्थः प्रत्यक्ष आदि ब्रह्मा विश्वकर्मा त्वष्टा प्रजापति का पुत्र पहिला उत्पन्न भए और उहाँ सब कामों मा निपुण थिए । दूसरा अवतार स्कन्द पुराण प्रभास खण्ड सोमनाथ माहात्म्य सोम पुत्र संवाद मा विश्वकर्मा का दोस्रा अवतार का वर्णन इस भातिं मिल्छ । ईश्वर उचावः शिल्पोत्पत्तिं प्रवक्ष्यामि श्रृणु षण्मुख यत्नतः । विश्वकर्माSभवत्पूर्व शिल्पिनां शिव कर्मणाम् ।। मदंगेषु च सभूंताः पुत्रा पंच जटाधराः । हस्त कौशल संपूर्णाः पंच ब्रह्मरताः सदा ।। एक समय कैलाश पर्वत पर शिवजी, पार्वती, गणपति आदि सब बस्थे उस समय स्कन्दजी ले गणपतिजी का रत्नजडित दाता और पार्वती जी जवाहरातबाट जडें थिए जेवरों को देखेर प्रश्न गरे कि, हे पार्वतीनाथ, तपाईँ यह बताउने की कृपा गर्नुस कि इ हीरे जवाहरात चमकिला पदार्थ कसले निर्मित गर्यो ? इ उत्तर मा भोलानाथ शंकर ले भने कि शिल्पि हरुका अधिपति श्री विश्वकर्माबाट उत्पति हो सुन। शिल्प का प्रवर्त्तक विश्वकर्मा पांच मुखोंबाट पांच जटाधरी पुत्र उत्पन्न भए जसको नाम मनु, मय, शिल्प,त्वष्टा, दैवेज्ञ हुन् । यह पांचों पुत्र ब्रह्मा की उपासना मा सदा लागिरहन्छन इत्यादि।
इश्पस्ट छकि धर्म शास्त्र को आडमा गलत ब्याख्या गरी शास्त्र लाई तोडमोड गरी जातिय भेदभावका आधारमा पछाडी पारिएका समुदाय हो। येस्मा विश्वकर्मा र अन्य जतिको योगदान ठुलो छ। तर नेपालमा बसोबास गर्ने बासिन्दा लाई मानव अधिकार हनन हुने गरी भुमि सुदार ययोग ले बडो अन्य पूर्ण गरेर खेति योग्य जमिनबाट पनि भुमि हिन बनाइयो। बाहुन लाई मात्र हकहित जस्ता राष्ट्र को सेवा सुबिधा दियो तल्लो वर्ग लाई सोसन खुन र पसिना को उचित मूल्यबाट पनि सोसन हुदै आएको केवल बाहुन बाहेक अरु बर्गलाई जिबिका चलाउन हम्मे हम्मे छ केबल बाहुन ले मात्र भोग गरे को अबस्था छ। भने इ तिन चार बर्गमा रज्य को सेबा सुबिधाबाट बन्चित गरियो र उनीहरूलाई निरन्तर हलिया दास को रुम मात्र लियो। पौरणिक काल मा काम गर्ने सबै समुदाय को नाम भन्ने हो भने कामी नै थियो यो बर्ग त्यो बर्ग भन्ने थिएन केबल पुरोहित को मात्र नाम पुरोहित थियो पुरोहित भनेको के केबल आफ्नो बर्ग का लाई मात्र भलो बाहेक अरुको कु भलो चाहने प्रब्र्दी ले रुद्री सुन्नु नहुने धर्म ग्रन्थ पढ्न नहुने येदि सुनेमा बाहिर हुने अन्धा हुने भन्ने भर्म फैलाउने कु कर्म गरे र धर्म को खोल ओडी धर्म अस्थिक लाई धर्म नस्थिक गर्ने कोसिस गरियो यो नै मुर्खता पूर्ण ढङ्ग ले हेरक तवरबाट बंचित गरेका थिए। वास्तबमा इनिहरु कामी होइन् इ भनेका असली ब्राह्मण हुन् जबबाट आर्थिक जमिनबाट बन्चित गरी हेपाह क्षुद्र पन लादेर पछाडी पारिएको बर्ग हुन्
नकारात्मक परिणाम पिछडिएका बर्ग लाई आजसम्म पनि लादिनैरहे को अबस्था नेपाल राष्ट्रमा यो युद्ध प्राचीन भारतका र नेपालका इतिहासको सबैभन्दा विध्वंसकारी र विनाशकारी युद्ध सिद्ध भयो।
यस युद्धका पछि भारतवर्षको भूमि लम्बहरू समयसम्म वीर देखि विहीन रही। यस युद्धमा लाखौं वीर योद्धा मारिए। गांधारीका शापवश यादवहरूका वंशको पनि विनाश भयो। लगभग सबै यादव आपसी युद्धमा मारिए, जसमा पछि श्रीकृष्णले पनि यस धरतीदेखि प्रयाण गरे। यस युद्धका समापन एवं श्रीकृष्णका महाप्रयाणका साथै वैदिक युग एवं सभ्यताका अन्तको आरम्भ भयो, भारतदेखि वैदिक ज्ञान र विज्ञानको लोप हुन लग्यो। जसलाई पौराणिक विद्वानहरूले कलियुगका आगमनदेखि जोडियो। पूरा भारतवर्षमा सम्पूर्ण जनपदहरूको अर्थव्यवस्था धेरै खराब भयो, भारतमा गरीबीका साथ साथ अज्ञानता फैलिन गयो । भविष्य पुराणका अनुसार यस युद्धका पछि भारतमा निरन्तर शक्तिसंम विदेशिहरू(मलेच्छों)का आक्रमण हुँदै गयो , कुरुवंशका अन्तिम राजा क्षेमक पनि मलेच्छहरूदेखि युद्ध गर्दै मार्दै गए, जुन पछि त यो आर्यावर्त देश सबै प्रकारबाट क्षीण भयो, कलियुगको बढ्दै गएको प्रभावलाई देखेर तथा सरस्वती नदी लुप्त भएपछि लगभग ८८००० वैदिक ऋषि-मुनि हिमालय गए र यस प्रकार भारतवर्ष ऋषि-मुनिहरूका ज्ञान एवं विज्ञानदेखि पनि हीन भयो।