एल्मुनियम

एल्युमिनियम, ₀₀Al
	ढाँचा:Infobox element/symbol-to-top-image/caption
एल्युमिनियम
Pronunciation	aluminium: /ˌæl(j)ʊˈmɪniəm/ ( सुन्नुहोस्); (AL-(y)uu-MIN-ee-əm); aluminum: /əˈluːmənəm/ ( सुन्नुहोस्); (ə-LOO-mə-nəm);
Appearance	चाँदी रङ्गको खैरो धातु
एल्युमिनियम in the periodic table
	म्याग्नेसियम ← एल्युमिनियम → सिलिकन
Group	group 13 (boron group)
Period	period 3
Block	p-block
Electron configuration	[Ne] 3s2 3p1
Electrons per shell	२, ८, ३
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	९३३.४७ K (६६०.३२ °C, १२२०.५८ °F)
Boiling point	२७९२ K (२५१९ °C, ४५६६ °F)
Heat of fusion	१०.७१ kJ/mol
Heat of vaporization	२९४.० kJ/mol
Molar heat capacity	२४.२०० J/(mol·K)
Atomic properties
Oxidation states	−2, −1, 0, +1, +2, +3 ढाँचा:Infobox element/symbol-to-oxidation-state/comment
Electronegativity	Pauling scale: १.६१
Ionization energies	अभिव्यक्ति त्रुटि: अज्ञात विराम चिन्ह चरित्र "४"।;
Atomic radius	empirical: १४३ pm
Covalent radius	१२१±४ pm
Van der Waals radius	१८४ pm
	Spectral lines of एल्युमिनियम
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	face-centered cubic (fcc)
Thermal conductivity	२३७ W/(m⋅K)
Magnetic ordering	paramagnetic
Young's modulus	७० GPa
Shear modulus	२६ GPa
Bulk modulus	७६ GPa
Speed of sound thin rod	(rolled) ५,००० m/s (at r.t.)
Poisson ratio	०.३५
Mohs hardness	२.७५
Vickers hardness	१६७ MPa
Brinell hardness	२४५ MPa
CAS Number	७४२९-९०-५
Isotopes of एल्युमिनियमv · [{{fullurl:Template:{{{template}}}\|action=edit}} e]
	Template:infobox एल्युमिनियम isotopes does not exist
	ढाँचा:Category-inline; हेर्ने; वार्ता; सम्पादन; \| references

'एल्युमिनियम' (हलुङ्गो) एक हलुको र चम्किलो धातु हो। यसलाई Al ले जनाइन्छ। यसलाई विभिन्न भाडावर्तन र हवाईजहाज लगायतका सवारीसाधनका पाटपुर्जा निर्माण गर्न उपयोगमा ल्याइन्छ।

रसानिक गुणहरू

भौतिक गुणहरू

एल्युमिनियम धातुको रंग चाँदीको समान सेतो देखि हल्के खैरो सम्म हुन्छ। सबै धातु ऐनाहरूमा मध्य एल्युमिनियम मिररहरू पराबैंगनी र टाढा इन्फ्रारेड प्रकाशको लागि सबैभन्दा प्रतिबिम्बित हुन्छन्।

इलेक्ट्रोन शेल

एल्युमिनियम एटममा 13 इलेक्ट्रोनहरू छन्, ढाँचा:Bracket 3s² 3p¹ को इलेक्ट्रोन कन्फिगरेसन^[८] मा तीनवटा इलेक्ट्रोनहरू स्थिर नोबल ग्याँस कन्फिगरेसनभन्दा बाहिर छन्। तदनुसार, एल्युमिनियमको संयुक्त पहिलो तीन आयनीकरण ऊर्जाहरू मात्र चौथो आयनीकरण ऊर्जा भन्दा धेरै कम छन्।^[९]

प्राकृतिक उपलब्धता

अन्तरिक्ष

पृथ्वी

समग्रमा, पृथ्वीको १.५९% द्रव्यमान एल्युमिनियमको छ। द्रव्यमानको हिसाबद्वारा प्रचुर मात्रामा सातौं हो।^[१०]

प्रयोग

एल्युमिनियमको प्रमुख उपयोगहरू निम्न छन् :^[११]

यातायात (अटोमोबाइल, विमान, ट्रक, रेल ,कार, समुद्री जहाज, साइकल, अन्तरिक्ष यान, आदि)। एल्युमिनियमको कम घनत्वको कारण प्रयोग गरिन्छ;
प्याकेजिङ (क्यान, पन्नी, फ्रेम, आदि)। एल्युमिनियम प्रयोग गरिन्छ किनभने यो विषाक्त रहित र स्प्लिन्टर-प्रूफ हुन्छ;
भवन र निर्माण (झ्याल्, ढोका, साइडिंग, भवन तार, म्यान, छत, आदि)। स्टील भन्दा सस्तो भएकोले, हल्कापन, खिया प्रतिरोध, वा इन्जिनियरिङ कार्यहरूमा महत्त्वपूर्ण हुँदा एल्युमिनियम प्रयोग गरिन्छ;
बिजुली-सम्बन्धित प्रयोग (कंडक्टर मिश्र धातु, मोटरहरू, र जेनेरेटरहरू, ट्रान्सफर्मरहरू, क्यापेसिटरहरू, आदि)। एल्युमिनियम प्रयोग गरिन्छ किनभने यो तुलनात्मक रूपमा सस्तो, अत्यधिक प्रवाहकीय, पर्याप्त मेकानिकल बल र कम घनत्व छ, र क्षरण प्रतिरोध गर्दछ;
खाना पकाउने भाँडादेखि फर्निचरसम्मका घरायसी वस्तुहरू। कम घनत्व, राम्रो टिकाउ, निर्माण गर्न सजिलो, र स्थायित्व एल्युमिनियम उपयोगको मुख्य कारक हो;
मेसिनरी र उपकरण (प्रशोधन उपकरण, पाइप, उपकरण)। एल्युमिनियमको खिया प्रतिरोध, गैर-पाइरोफोरिसिटी, र मेकानिकल बलको कारण प्रयोग गरिन्छ।

रसायनिक तत्व

हाइड्रोजन • हेलियम • लिथियम • बेरिलियम • बोरोन • कार्बन • नाइट्रोजन • अक्सिजन • फ्लोरिन • नियोन • सोडियम • म्याग्नेसियम • एल्युमिनियम • सिलिकन • फोस्फरस • सल्फर • क्लोरिन • आर्गन • पोटासियम • क्याल्सियम • स्क्यान्डियम • टाइटानियम • भेनेडियम • क्रोमियम • म्याङ्गनिज • फलाम • कोबल्ट • निकेल • तामा • जस्ता • ग्यालियम • जर्मेनियम • आर्सेनिक • सेलेनियम • ब्रोमिन • क्रिप्टन • रुबिडियम • स्ट्रन्सियम • इट्रियम • जर्कोनियम • नियोबियम • मलिब्डेनम • टेक्निसियम • रुथेनियम • रोडियम • प्यालेडियम • चाँदी • क्याड्मियम • इन्डियम • राङ • एन्टिमोनी • टेलुरियम • आयोडिन • जेनन • सिजियम • बेरियम • ल्यान्थनम • सिरियम • प्रेजियोडिमियम • नियोडिमियम • प्रोमिथियम • समेरियम • युरोपियम • ग्याडोलिनियम • टर्बियम • डिस्प्रोजियम • होल्मियम • अर्बियम • थुलियम • इटर्बियम • लुटिशियम • ह्याफ्नियम • ट्यान्टलम • टङ्स्टेन • रिनियम • अज्मियम • इरिडियम • प्लेटिनम • सुन • पारो • थ्यालियम • सिसा • बिस्मथ • पलोनियम • एस्टटिन • रेडन • फ्रान्सियम • रेडियम • एक्टिनियम • थोरियम • प्रोट्याक्टिनियम • युरेनियम • नेप्ट्युनियम • प्लुटोनियम • एमरिशियम • क्युरियम • बर्क्लियम • क्यालिफोर्नियम • आइन्स्टाइनियम • फर्मियम • मेन्देलिभियम • नोबेलियम • लरेन्सियम • रदर्फोर्डियम • दुब्नियम • सिबोर्गियम • बोरियम • ह्यासियम • माइट्नेरियम • डार्मश्टाटियम • रेन्टगेनियम • उनुन्बियम • उनुन्ट्रियम • उनुन्क्वाडियम • उनुन्पेन्टियम • उनुन्हेक्सियम • उनुन्सेप्टियम • उनुनक्टियम

सन्दर्भ

↑ ढाँचा:Cite OED3
↑ Unstable carbonyl of Al(0) has been detected in reaction of Al₂(CH₃)₆ with carbon monoxide; see Sanchez, Ramiro; Arrington, Caleb; Arrington Jr., C. A. (डिसेम्बर १, १९८९), "Reaction of trimethylaluminum with carbon monoxide in low-temperature matrixes", American Chemical Society 111 (25): ९११०-९१११, ओएसटिआई 6973516, डिओआई:10.1021/ja00207a023।
↑ Dohmeier, C.; Loos, D.; Schnöckel, H. (१९९६), "Aluminum(I) and Gallium(I) Compounds: Syntheses, Structures, and Reactions", Angewandte Chemie International Edition 35 (2): 129–149, डिओआई:10.1002/anie.199601291।
↑ Tyte, D. C. (१९६४), "Red (B2Π–A2σ) Band System of Aluminium Monoxide", Nature 202 (4930): ३८३, डिओआई:10.1038/202383a0, बिबकोड:1964Natur.202..383T।
↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics ८१st edition, CRC press.
↑ Aluminium monoxide
↑ Aluminium iodide
↑ Dean 1999, पृष्ठ 4.2.
↑ Dean 1999, पृष्ठ 4.6.
↑ William F McDonough The composition of the Earth. quake.mit.edu, archived by the Internet Archive Wayback Machine.
↑ Davis 1999, पृष्ठ. 17–24.

यो पनि हेर्नुहोस्

Bibliography

Davis, J. R. (१९९९), Corrosion of Aluminum and Aluminum Alloys (अङ्ग्रेजीमा), ASM International, आइएसबिएन 978-1-61503-238-9।

यो लेख अपुरो छ। तपाईं यसलाई बढाएर विकिपिडियालाई सहायता गर्न सक्नुहुन्छ।

[1] ढाँचा:Cite OED3

[2] Unstable carbonyl of Al(0) has been detected in reaction of Al₂(CH₃)₆ with carbon monoxide; see Sanchez, Ramiro; Arrington, Caleb; Arrington Jr., C. A. (डिसेम्बर १, १९८९), "Reaction of trimethylaluminum with carbon monoxide in low-temperature matrixes", American Chemical Society 111 (25): ९११०-९१११, ओएसटिआई 6973516, डिओआई:10.1021/ja00207a023।

[3] Dohmeier, C.; Loos, D.; Schnöckel, H. (१९९६), "Aluminum(I) and Gallium(I) Compounds: Syntheses, Structures, and Reactions", Angewandte Chemie International Edition 35 (2): 129–149, डिओआई:10.1002/anie.199601291।

[4] Tyte, D. C. (१९६४), "Red (B2Π–A2σ) Band System of Aluminium Monoxide", Nature 202 (4930): ३८३, डिओआई:10.1038/202383a0, बिबकोड:1964Natur.202..383T।

[5] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics ८१st edition, CRC press.

[6] Aluminium monoxide

[7] Aluminium iodide

[FOOTNOTEDean19994.2-8] Dean 1999, पृष्ठ 4.2.

[FOOTNOTEDean19994.6-9] Dean 1999, पृष्ठ 4.6.

[mit1-10] William F McDonough The composition of the Earth. quake.mit.edu, archived by the Internet Archive Wayback Machine.

[FOOTNOTEDavis199917–24-11] Davis 1999, पृष्ठ. 17–24.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[८]

[९]

[१०]

[११]