"राजा हरिशचन्द्र" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
पङ्क्ति २०: | पङ्क्ति २०: | ||
=== परिक्षा === |
=== परिक्षा === |
||
राजा हरिशचन्द्र [[त्रेता युग]]का एक प्रजापलक राजा |
राजा हरिशचन्द्र [[त्रेता युग]]का एक प्रजापलक राजा थिए। उनको शैव्या (तारामती) नामकी रानी र रोहित नामको छोरा थिए । एक पटक सिकार खेल्न जाँदा बाटो भुले । उनले [[विश्वामित्र ऋषि]]लाई देखे र सहयोग गर्न याचना गरे । |
||
सहयोग गरे बापत इच्छा गरेको पुरा गरि दिने वचन उनले दिए । ऋषिले उनलाई फिर्ता जाने बाटो देखाईदिए । केहि समय बितेपछी ऋषि उनको दरबारमा गए र उनले दक्षिणा मागे र [[राजसुय यज्ञ]] गर्न लगाए । ऋषिले राजाको सम्पूर्ण राज्य जाय जेथा श्री-सम्पति माग राखे । हरिशचन्द्रले मन्जुर गरे र महल र दरबार छोडेर परिवार सहित हिडे । |
सहयोग गरे बापत इच्छा गरेको पुरा गरि दिने वचन उनले दिए । ऋषिले उनलाई फिर्ता जाने बाटो देखाईदिए । केहि समय बितेपछी ऋषि उनको दरबारमा गए र उनले दक्षिणा मागे र [[राजसुय यज्ञ]] गर्न लगाए । ऋषिले राजाको सम्पूर्ण राज्य जाय जेथा श्री-सम्पति माग राखे । हरिशचन्द्रले मन्जुर गरे र महल र दरबार छोडेर परिवार सहित हिडे । |
१८:२६, ३० मार्च २०२० जस्तै गरी पुनरावलोकन
राजा हरिशचन्द्र | |
---|---|
जीवनसाथी | शैव्या |
सन्तान | रोहित |
परिवार | त्रिशंकु (father) |
राजा हरिशचन्द्र हिन्दु मिथकको एक प्राचीन राजा थिए । ऐतरेय ब्राह्मण, महाभारत , मार्कण्डेय पुराण , देवी भागवतपुराण जस्ता धार्मिक ग्रन्थमा उनको बर्णन पाइन्छ । उनी सत्यव्रत त्रिशंकुका पुत्र थिए ।
सबैभन्दा प्रख्यात कथा मार्कण्डेय पुराणमा पाइन्छ , जुन कथा मा विश्वामित्र ऋषिलाई वचन पुरा गर्न उनले आफ्नो राज्य, रानी र पुत्रलाई बेच्नु पर्ने हुन्छ र आफु चण्डालको दास बन्नुपर्ने हुन्छ ।
ऐतरेय ब्राह्मण
ऐतरेय ब्राह्मणको कथा अनुसार , हरिशचन्द्रको १०० पत्नी थिए तर कुनै सन्तान थिएनन् । नारद मुनिको आज्ञा अनुसार उनले , वरुणको प्राथना गर्छन । वरुणले उनलाई पुत्र प्रदान गर्न मन्जुर भए तर उनले उक्त पुत्रको बलि चडाउनु पर्ने साट्न राखे । बरुणको वरदानले पुत्र पैदा भए र उनको नाम रोहित राखियो । तब वरुण आए र पुत्रको बलि मागे । राजाले बिभिन्न बहाना बनाउदै धेरै पातक टार्दै गए । रोहित जब ठुलो भए र यो कुरा थाहा पाए तब उनी भागे र जंगलमा लुक्न गए । वरुणले रिसाएर उनलाई पेट सम्बन्धि बिमारीको श्राप दिए । रोहितको बदलामा अन्य कोहिको बलि दिने उपाय कसैले देखाए । अजिगर्त नामक एक गरिब र दरिद्र ब्राह्मणको तीन पुत्र थिए । उनले यदि सय गाई पाए आफ्नो एक छोरा बलिको लागि दिने कुरा बताए । जेठ छोरा बाबुको तिर लागे भने कान्छा छिरा आमाको तिर लागे र महिला छोरा शुनःशेपलाई ब्राह्मणले बेची दिए । शुन:शेपले विश्वामित्र ऋषिको सुझावमा ऋग वेदका मन्त्रोच्चारण गरे र बलि हुनबाट जोगिए । उनको प्राथनाबाट हरिशचन्द्रको बिमारी समेत निको भयो ; शुन:शेपलाई विश्वामित्र ऋषिले धर्म पुत्र पाले।
मार्कण्डेय पुराण
विश्वामित्र वशिष्ट विवाद
देव राज इन्द्रको सभामा सप्तऋषि हरुको बहस भैरहेको थियो । इन्द्रले कस्तो मानव जिवितै स्वर्गमा स्थान पाउँछ भनेर जिज्ञासा राखेका थिए । विश्वामित्रले सत्यवादी मानिसले स्वर्गमा स्थान पौने तर त्यस्तो कोहि नभएकाले कसैले स्वर्गमा ठाउँ नपाउने कुरा गरे । वशिष्टले आफ्नो शिष्य हरिशचन्द्र सत्यवादी रहेको कुरा बताए । तर विश्वामित्रले उनको कुरा पत्याएनन् । र उनले राजा हरिशचन्द्रको परिक्षा लिने बताए र यदि उनी परिक्षामा सफल भए उनी स्वर्ग आउन पाउने भए ।
परिक्षा
राजा हरिशचन्द्र त्रेता युगका एक प्रजापलक राजा थिए। उनको शैव्या (तारामती) नामकी रानी र रोहित नामको छोरा थिए । एक पटक सिकार खेल्न जाँदा बाटो भुले । उनले विश्वामित्र ऋषिलाई देखे र सहयोग गर्न याचना गरे ।
सहयोग गरे बापत इच्छा गरेको पुरा गरि दिने वचन उनले दिए । ऋषिले उनलाई फिर्ता जाने बाटो देखाईदिए । केहि समय बितेपछी ऋषि उनको दरबारमा गए र उनले दक्षिणा मागे र राजसुय यज्ञ गर्न लगाए । ऋषिले राजाको सम्पूर्ण राज्य जाय जेथा श्री-सम्पति माग राखे । हरिशचन्द्रले मन्जुर गरे र महल र दरबार छोडेर परिवार सहित हिडे ।
राजमहल छोडेपछी हरिशचन्द्र गरिवी र दरिद्रतामा बस्न थाले । उनप्रति बफादार उनका समर्थक तथा शुभचिन्तक हरुले उनलाई पछ्याउन थाले । जब विश्वामित्र ऋषिले यो देखे विश्वामित्रले उनले आफ्नो राज्यको अंगको रुपमा रहेकालाई आफ्नो समर्थक बनाएर हिदाएओ गुनासो गरे र आफ्नो राज्यमा नबस्न भने । राजाले ऋषिलाई दिएको आफ्नो राज्यबाट अन्त जाने निर्णय गरे । ऋषिले उनलाई अपमान गरे । यो देखेर पाँच दिक्पालले विश्वामित्रको निन्दा गरे । विश्वामित्रले दिक्पाललाई अर्को जन्ममा मानव भएर जन्मनु पर्ने श्राप दिए र उनीहरु पाण्डव र द्रौपदीका पुत्र भएर जन्मे ।
आफ्नो राज्यबाट हिंडेको झन्डै एक महिना पछी, हरिशचन्द्र काशी पुगे जहाँ विश्वामित्र पुगिसकेका थिए । उनले राजाले दिएको वचन अनुसर भिक्षा माग गरे । राजाले केहि समय मागे र ऋषिले अर्को सुर्यास्त सम्ममा आफुलाई सो दान चाहिने कुरा राखेर हिँडे । एकातिर भोको छोरो रोहिरहेको छ भने अर्को तिर ऋषिलाई दिएको वचन कसरी पुरा गर्ने भन्ने चिन्ताले राजालाई निकै सतायो । रानीले उनलाई बेचेर केहि पैसा आउने प्रस्ताव गरिन् । केहि संकोच मानेर हरिशचन्द्रले रानी शैव्यालाई बेचे तर छोरा आमा छाड्न तयार थिएनन् र छोरा आमा संगै लग्यो ।
तत्कालै , विश्वामित्र उनको अगाडी देखा परे र दानको माग गरे । रानी र छोरालाई बेचेर प्राप्त भएको सबै पैसा उनले ऋषिलाई दिए ।तर , विश्वामित्र अझै सन्तुष्ट थिएनन् । हरिशचन्द्रले आफैलाई बेच्ने निर्णय गरे । एउटा तल्लो जातिको चण्डाल ले उनलाई किन्ने भने , तर राजा आफु क्षत्रिय भएको नाताले आत्मा-सम्मानको कारण त्यो चाहेनन् । बरु उनले आफु विश्वमित्रको दास हुने प्रस्ताव राखे । विश्वमित्रले मन्जुर गर तर तत्कालै भने " तिमि मेरो दास भएको हुनाले , तिमीले मैले भनेको मान्नु पर्छ । म तिमीलाई यो चण्डालको हातमा बेच्छु । चण्डालले ऋषिलाई सुनको सिक्का दिए र हरिशचन्द्र उनको दास भए ।
चण्डालले हरिशचन्द्रलाई चिहान खन्न काम लगाउथ्यो । उनले त्यहाँ दाहसंस्कार गरिने प्रत्येकको पैसा लिनलाई लगाएको थियो : त्यसको केहि हिस्सा चण्डाललाई जान्थ्यो, केहि स्थानीय प्रशासनलाई पुग्थ्यो र बाँकी हरिशचन्द्रको पारिश्रमिक थियो ।हरिशचन्द्र चिहानमा बस्न र काम गर्न थाले ।
अन्तिम परिक्षा
एक दिन उनले आफ्नो पहिलेको जीवन र अहिलेको अवस्थाको बारेमा सपना देखे र अहिले भोग्नु परेको अवस्थालाई पहिलेको जीवनको पापको रुपमा लिए । सपनामा उनले रानीलाई रोइरहेको देखे । उनी बिउझिए । जब उनी बिउझिए , उनले आफ्नो अगाडी एक महिला रोइरहेको देखे । उनले आफ्नो छोरालाई बोकिरहेकी थिइन् जसको सर्पले डसेर मृत्यु भएको थियो । नजिकै गएर हेर्दा ती महिला उनकै रानी शैव्या थिइन् र छोरा रोहितको सर्पले डसेर मृत्यु भएको थियो । आफ्नो दुर्भाग्य देखेर , हरिशचन्द्रलाई आत्महत्या गर्न मन लाग्यो , तर उनले अर्को जन्ममा पनि यसको फल भोग्नु पर्ने महसुस गरे ।
जब रानीले छोराको दाहसंस्कार गर्ने सुरसार गरिन् , हरिशचन्द्रले यो बताए कि उनले पैसा नदिएसम्म हरिशचन्द्रले उनलाई दाहसंस्कार गर्न दिन सक्दैनन् । त्यो बेला धर्म सहित सबै देवी देवता र विश्वामित्र उपस्थित भए । उनीहरुले हरिशचन्द्रको सत्यबादी गुण र सत्गुणको प्रशंसा गरे र उनलाई स्वर्गमा निम्त्याए ।
ब्रह्म वैवर्त पुराण
हरिशचन्द्रको छोरी, पद्मिनीको विवाह हैहाया राजा क्रितविर्य संग भएको थियो । उनीहरुको कार्तविर्य अर्जुन नामको छोरा थियो , जसको बध परशुरामले गरेका थिए ।
महाभारत
महाभारतमा, नारदले युधिष्ठिरलाई "हरिशचन्द्र राजर्षी रहेको र देवताहरुको सभामा स्थान पाएका एक मात्र संसारिक राजा भएको " कुरा बताएका थिए । नारदका अनुसार , हरिशचन्द्र एक शक्तिशाली सम्राट थिए र उनको अधिपत्यलाइ सबै राजाहरुले स्वीकार गरेका थिए । उनले राजासुय यज्ञ सम्पन्न गरेका थिए र ब्राह्मणहरुलाई उनीहरुले चाहेको दक्षिण र गर गहन दिएका थिए । यसकारण उनलाई इन्द्रको स्थान मिलेको थियो ।