धनगढी उपमहानगरपालिका

धनगढी
उपमहानगरपालिका
बेहडाबाबा मन्दिर
धनगढी नक्सामा धनगढीको अवस्थिति धनगढी धनगढी (नेपाल)
निर्देशाङ्क: २८°४२′४९″उ॰ ८०°३४′०९″पू॰
देश	नेपाल
प्रदेश	सुदूरपश्चिम प्रदेश
जिल्ला	कैलाली
नगर पञ्चायत	वि.सं. २०३३ असार २२
समावेश क्षेत्र	धनगढी बजार
उपमहानगरपालिका	वि.सं. २०७२ पुष २१
समावेश (गाविस)	फूलबारी र उर्मा
थप सम्मिलित क्षेत्रहरू	साविक अत्तरिया (९-११)
समावेश मिति	वि.सं. २०७३ फागुन २७
सरकार
• नगरप्रमुख	गोपाल हमाल (स्वतन्त्र)
• उपप्रमुख	कन्दकलाकुमारी राना (नेकपा (एमाले) )
क्षेत्रफल
• जम्मा	२६१.७५ किमी२ (१०१.०६ वर्ग माइल)
उन्नतांश	१०९ मिटर (३५८ फिट)
जनसङ्ख्या  (राष्ट्रिय जनगणना २०७८)
• जम्मा	१९८,७९२
• घनत्व	७६०/किमी२ (२०००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
क्षेत्रीय सङ्केत	+९७७-९१
वेबसाइट	dhangadhimun.gov.np

धनगढी नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेशको कैलाली जिल्लाको सदरमुकाम तथा एक उपमहानगरपालिका हो। पूर्व पश्चिम राजमार्ग छेउमै रहेको यो नगरपालिका नेपालको राजधानी काठमाडौँबाट करिब ७५० किलोमिटर पश्चिममा रहेको छ। यो कैलाली जिल्लाको पहिलो नगरपालिका हो। कैलाली जिल्लाको तत्कालिन धनगढी बजार क्षेत्रलाई वि.सं. २०३३ असार २२ गते मिलाएर धनगढी नगर पञ्चायत घोषणा गरिएको थियो।

वि.सं. २०७२ असोज १ मा नेपाल सरकारको निर्णय र वि.सं. २०७२ पुष २१ गते नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचना अनुसार तत्कालिन फूलबारी र उर्मा गाउँ विकास समितिहरूलाई यसमा गाभेर यो नगरपालिकालाई उपमहानगरपालिकामा स्तरोन्नति गरिएको थियो।यसै प्रकार सङ्घीय शासन व्यवस्था लागु भएपछि देशमा स्थानीय तहको गठन भएसँगै वि.सं. २०७३ फागुन २२ गते नेपाल सरकारको निर्णय तथा वि.सं. २०७३ फागुन २७ गते नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचना अनुसार तत्कालिन अत्तरिया नगरपालिकाको वडा नं. ९ र ११ लाई यस उपमहानगरपालिकामा गाभेर यो उपमहानगरपालिकाको क्षेत्र विस्तार गरिएको थियो।

यसको दक्षिणमा भारतको उत्तर प्रदेश राज्य, उत्तरमा गोदावरी नगरपालिका र गौरीगङ्गा नगरपालिका, पूर्वमा कैलारी गाउँपालिका र पश्चिममा कञ्चनपुर जिल्ला र भारतसँग सिमाना जोडिएको छ। हाल यो उपमहानगरपालिकालाई १९ वटा वडामा विभाजित गरिएको छ भने वि.सं. २०७८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार यस उपमहानगरको जनसङ्ख्या १,९८,७९२ रहेको छ। २७१.७४ वर्ग किलोमिटरको क्षेत्रफलमा फैलिएको यो उपमहानगरपालिका नेपालको सुदूरपश्चिम प्रदेशको भीमदत्त नगरपालिकासँगै प्रमुख सहरहरू मध्ये एक हो।

इतिहास

जङ्गबहादुरले दिएको फौजी सहायताबाट खुशी भएको अङ्ग्रेज सरकारले नेपाललाई बाँके, बर्दिया, कैलाली र कञ्‍‍चनपुर ‘नयाँ मुलुक’का नाममा फिर्ता गर्‍यो। अङ्ग्रेजले सुदूरपश्चिमको जोगबुडासम्म रेलको लिक पु¥याएका थिए। त्यहाँको सालको काठ ओसार्न रेलको लिक बिछ्याईएको थियो। धनगढीमा पनि रेलको लिक थियो। भारतबाट अङ्ग्रेजीहरू लखेटिएपछि यहाँको रेलको लिक हटाईएको थियो।

राणा शासन कालमा कैलाली र कञ्चनपुर एउटा गोश्वारा थियो। जिल्ला भईसकेका थिएनन। कैलाली कञ्चनपुर गोश्वाराको सदरमुकाम बेलौरी थियो। त्यही कारण त्यतिबेलाको प्रशासनिक केन्द्र बेलौरी थियो। वि.स.१९९७ मा सदरमुकाम धनगढी सारियो र धनगढीमा बेलौरीबाट सरकारी कार्यालयहरू पनि सार्नेक्रम त्यही बेला शुरु भयो।

कैलाली र कञ्चनपुर गोश्वाराको जनसङ्ख्या ५० हजार जति थियो। २०१५ सालको निर्वाचनमा यहाँबाट लोकेन्द्र बहादुर शाहले चुनाव जिते। अभिलेखअनुसार ०१९ सालमा कैलाली र कञ्चनपुर अलग भएका हुन् । तर, मुख्य मुकाम धनगढी नै भयो । व्यापारिक केन्द्र पनि । आठ दशकअघिको कुरा हो । त्यति बेलाको धनगढीमा पाँचवटा मात्र घर पक्की थिए। जताततै जङ्गल थियो। अहिलेको सेती प्रादेशिक अस्पतालका दुई वटा साना पक्की भवन थिए। गोश्वारा, अञ्चलाधीशको आवास, कारागार, वन बिभागको एउटा घर र माल अड्डा(मालपोत कार्यालय) का गरी जम्मा पाँच वटा पक्की घर थिए। धनगढीको पुरानो बजार हालको मस्जिद र शिवमन्दिर क्षेत्र हो। पछि त्यहाँबाट बजार विस्तार हुँदै गयो।२००७ सालअघि हाल मस्जिद रहेको क्षेत्रमा केही पसलहरु थिए। २०३६ सालतिर पहाडमा भोकमरी भयो। धमाधाम मान्छेहरू तराई झर्न थाले। पूर्वबाट पनि आए। आसाम र बर्माबाट लखेटिएर नेपालीहरू आए। त्यसपछि जङ्गल फाड्ने क्रम तिब्र भयो। पुनर्वास गरिएका जनतालाई सरकारले दुई वर्षसम्म पुष्टिक आहार दिएर पाल्यो।

नामकरण

मध्यकालीन समयमा महाराणा प्रतापका वंशज मानिने राना थारू समुदायले आफ्नो धन (मुद्रा) जमिनमा गाडी सुरक्षित भएर बसेकोले उक्त क्षेत्रको नाम 'धनगढी' रहन गएको किंवदन्ती छ। त्यस समयमा भारतमा मुसलमानहरूको दवदवा सहन नसकी त्यहाँका राना थारूहरू यहाँ आएर बसेका हुन्।

नगर प्रशासन इतिहास

वि.सं. २०३३ मा नगर पञ्चायत बनेको धनगढीको पहिलो प्रधानपञ्च यज्ञराज पन्त थिए भने उपप्रधानपञ्च रत्नभक्त श्रेष्ठ थिए। उनीहरू दुबै जनालाई तत्कालीन श्री ५ को सरकारले प्रधानपञ्च तथा उपप्रधानपञ्चमा मनोनित गरेको थियो। वि.सं. २०३९ मा सम्पन्न चुनावबाट प्रमुखमा छेदालाल चौधरी र उपप्रमुखमा जुद्धलाल राना निर्वाचित भएका थिए भने वि.सं. २०४३ सालमा सम्पन्न चुनावबाट पनि दुवै जना सोही पदमा निर्वाचित भएका थिए। वि.सं. २०४६ सालमा प्रजातन्त्र पुनर्स्थापना पश्चात् वि.सं. २०४९ को नगर चुनावबाट प्रमुखमा नेपाली काङ्ग्रेसका किशोरकुमार बम र उपप्रमुखमा पनि सोही पार्टीकै उजागर राना निर्वाचित भएका थिए। यसै प्रकार वि.सं. २०५४ मा नेकपा एमालेका खेमराज पाण्डेय प्रमुख र नारदमुनि राना उप-प्रमुखमा निर्वाचित भएका थिए। निर्वाचिन जनप्रतिनिधिहरूको कार्यकालको समाप्तिसँगै तत्कालिन सरकारद्वारा नगर प्रमुखमा धनबहादुर बम र उप-प्रमुखमा श्रीमती जनक कुँवरलाई मनोनीत गरेको थियो। वि.सं. २०७४ मा सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनमा नेपाली काङ्ग्रेसका नृप बहादुर वड नगर प्रमुख पदमा निर्वाचित भएका छन् भने सोही दलकी सुशीला मिश्र भट्ट नगर उप-प्रमुख पदमा निर्वाचित भएकी छिन्।

जनसङ्ख्या

राष्ट्रिय जनगणना २०७८को जनगणना अनुसार धनगढी उपमहानगरपालिकाको कुल जनसङ्ख्या १,९८,७९२ रहेको छ भने यहाँ ४४,७७९ घरधुरी रहेका छन्। यस उपमहानगरपालिमा बाहुन, क्षेत्री, चौधरी, डगौरा, राना थारु, ठकुरी र दलित समुदायको बाहुल्य रहेको छ।

पर्यटकीय तथा धार्मिक स्थलहरू

वनदेवी मन्दिरको प्रवेश द्वार

यस उपमहानगरपालिकाभित्र जाखोर ताल, धनगढी पार्क र एअरक्राफ्ट म्युजियम रहेको छ। यसका साथै यहाँ नैनादेवी मन्दिर, लक्ष्मीनारायण मन्दिर, वनदेवी मन्दिर, बेहडाबाबा मन्दिर र शिवपुरीधाम समेत रहेको छ।

यातायात

सडक यातायात

धनगढी नगर भारतको उत्तर प्रदेश, सुदूरपश्चिम प्रदेशका पहाडी जिल्लाहरू र काठमाडौँसँग सडक सञ्चालनले जोडिएको छ। सुदूरपश्चिमाञ्चल यातायात, कर्णाली यातायात, मालिका यातायात व्यावसायी सङ्घले बस सेवा सञ्चालन गरेका छन्।

हवाई यातायात

धनगढी विमानस्थल प्रशासनिक केन्द्रबाट १० किलोमिटर र काठमाडौँबाट करिब ६६० किलोमिटर पश्चिममा अवस्थित छ। यो विमानस्थलको धावनमार्गलाई १,५२४ मिटर (५,००० फिट) लम्बाइमा विस्तार गरी फोकर १०० विमान अटाउन कालोपत्रे गरिएको छ।

प्रमुख होटलहरू

नेपाल तथा भारतको सीमाक्षेत्रमा रहेको कारणले गर्दा यस नगरमा भारतीय तथा नेपाली पर्यटकहरूको निरन्तर आगमन भइरहेको हुन्छ। सुदूरपश्चिम प्रदेशको व्यापारिक नगरको उपनामले चिनिने धनगढी उपमहानगरपालिकाभित्र होटल डिभोटी, होटल फ्लोरा, होटल साथी, होटल रुबस, होटल जलसा, होटल जगदम्बा, अमृत प्लाजालगायतका होटलहरू रहेका छन्।

शैक्षिक संस्थाहरू

यस उपमहानगरपालिकामा माध्यमिक तह तथा उच्च शिक्षाका लागि निजी तथा सरकारी विद्यालय तथा कलेजहरू रहेका छन्। यस नगर क्षेत्रभित्र ऐश्वर्य विद्या निकेतन, ग्यालेक्सी उच्च माध्यमिक विद्यालय, पन्चोदय उच्च माध्यमिक विद्यालय, कैलाली मोडल उच्च माध्यमिक विद्यालय, ग्रिनल्यान्ड पब्लिक स्कुल, एरिस्टो इङ्लिस बोर्डिङ, साइपाल शिक्षा सदन, कैलाली विद्या निकेतन, बासुदेवी हायर सेकेन्डरी स्कुल, सिटी स्कुल, रवेस्ट सेकेन्डरी स्कुलर बोर्ड बेस्ड एकेडेमी, कैलाली बहुमुखी क्याम्पस, सुदूरपश्चिमाञ्चल एकेडेमी, ऐश्वर्य बहुमुखी क्याम्पस, वेस्टर्न विजनेस स्कुल, धनगढी इन्जिनियरिङ कलेज रहेका छन्।

बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाहरू

यस उपमहानगरपालिकाभित्र नेपाल राष्ट्र बैङ्कको क्षेत्रिय कार्यालय हुनुका साथै राष्ट्रिय वाणिज्य बैङ्क, कृषि विकास बैङ्क, एभरेष्ट बैङ्क, नबिल बैङ्क, बैङ्क अफ काठमाडौँ, नेपाल क्रेडिट एण्ड कमर्स बैङ्क, सिद्धार्थ बैङ्क, माछापुच्छ्रे बैङ्क, कुमारी बैङ्क, नेपाल बङ्गलादेश बैङ्कको शाखा कार्यालय र कञ्चन विकास बैङ्क रहेको छ।

सञ्चार तथा सूचना क्षेत्र

एफएम स्टेसनहरू

रेडियोको नाम	ठेगाना	मेघाहर्ज	प्रसारण संस्था
दिनेश एफएम	धनगढी-४	९३.८ मेगाहर्ज	दिनेश एफएम प्रा.लि.
धनगढी एफएम	धनगढी-३	९०.५ मेगाहर्ज	धनगढी एफएम प्रा.लि.
पश्चिम टुडे	धनगढी-१	९८.८ मेगाहर्ज	पश्चिम टुडे प्रा.लि.
रेडियो सुदूर सन्देश	धनगढी-४	१०४ मेगाहर्ज	सुदूर सन्देश पब्लिकेशन प्रा. लि
खप्तड एफएम	धनगढी-१३	९८.२ मेगाहर्ज	खप्तड कम्युनिकेशन प्रा.लि.
रेडियो डेली मेल	धनगढी-४	९४.६ मेगाहर्ज	रेडियो डेली मेल प्रा.लि.
रेडियो एक्टिभ एफएम	धनगढी-२	९७.२ मेगाहर्ज	एसटिए मिडिया प्रा.लि

चित्र दिर्घा

• 
  शिवपुरीधाम मन्दिर
• 
  बेहडाबाबा मन्दिर
• 
  बेहडा बाबा ताल
• 
  धनगढी पार्क
• 
  धनगढी विमानस्थल
• 
  जोखर ताल