राजस्थानी भाषा
| राजस्थानी | |
|---|---|
 | |
| मूलभाषी | भारत |
| क्षेत्र | राजस्थान |
| रैथाने(हरू) | राजस्थानी जाति |
| मातृभाषी वक्ता | २.५ करोड |
भारोपेली भाषा परिवार
| |
प्रारम्भिक रूप | |
| भाषा सङ्केतहरू | |
| आइएसओ ६३९-२ | raj |
| आइएसओ ६३९-३ | raj |
राजस्थानी भाषाहरू मुख्यतया राजस्थान राज्य र भारतको हरियाणा, गुजरात र मध्य प्रदेशका छेउछाउका क्षेत्रहरूमा बोलिने आर्य भाषाहरू र बोलीहरूको समूह हो। पाकिस्तानका पन्जाब र सिन्ध प्रान्तहरूमा पनि वक्ताहरू छन्। राजस्थानी नेपालमा पनि थोरै मात्रामा बोलिन्छ जहाँ नेपालको एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना, २०६८ अनुसार २५,३९४ मानिसहरूले बोल्छन्।
राजस्थानी शब्द पनि प्रायः मारवाडीमा आधारित साहित्यिक भाषालाई जनाउन प्रयोग गरिन्छ, जुन राजस्थान राज्यको लागि मानक भाषाको रूपमा प्रचारित भइरहेको छ।
इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]
राजस्थानको साहित्यिक परम्परा लगभग १५०० वर्ष पहिलेको छ। ७औँ शताब्दी सम्मको आधुनिक सिरोहीको वसन्तगढ शिलालेखमा राजस्थानीदित्य शब्द आधिकारिक वा राजस्थानीमा लेख्ने कविको सन्दर्भमा प्रयोग गरिएको छ।[१] लगभग सन् १३०० सम्म यो भाषाको एक पर्याप्त मानकीकृत रूप देखा पर्यो। सामान्यतया पुरानो गुजराती भनेर चिनिने भएतापनि केही विद्वानहरूले पुरानो पश्चिमी राजस्थानीको नाम रुचाउँछन्, जुन तर्कमा आधारित छ कि गुजराती र राजस्थानी त्यतिबेला फरक थिएनन्।[२]
भौगोलिक वितरण[सम्पादन गर्नुहोस्]
अधिकांश राजस्थानी भाषाहरू मुख्यतया राजस्थान राज्यमा बोलिन्छन् तर गुजरात, हरियाणा र पन्जाबमा पनि बोलिन्छन्। राजस्थानी भाषाहरू पनि पाकिस्तानको पन्जाब प्रान्तको बहावलपुर र मुल्तान क्षेत्रहरूमा र सिन्धको थारपार्कर जिल्लामा बोलिन्छन्। यो क्रमशः बहावलपुर र मुल्तान क्षेत्रहरूमा रियास्ती र सराइकीसँग विलय हुन्छ।
आधिकारिक स्थिति[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन् २००३ मा, राजस्थान विधान सभाले भारतीय संविधानको आठौँ अनुसूचीमा राजस्थानको मान्यता सम्मिलित गर्न एक सर्वसम्मति प्रस्ताव पारित गर्यो। मे २०१५ मा, दबाब समूह राजस्थानी भाषा मान्यता समितिका वरिष्ठ सदस्यले नयाँ दिल्लीको पत्रकार सम्मेलनमा भनेका थिए: "बाह्र वर्ष बितिसक्यो, तर कुनै पनि अगाडि बढेको छैन।"[३]
लिपि[सम्पादन गर्नुहोस्]
भारतमा, राजस्थानी देवनागरी लिपिमा लेखिएको छ, एक अक्षरात्मक लिपि जुन बायाँबाट दायाँ लेखिएको छ। पहिले राजस्थानी लेख्नका लागि महाजनी लिपि वा मोडिया प्रयोग गरिन्थ्यो। लिपिलाई केही अभिलेखमा मारु गुर्जरी पनि भनिन्छ। पाकिस्तानमा, जहाँ राजस्थानीलाई सानो भाषा मानिन्छ, राजस्थानी बोलीहरू लेख्नको लागि सिन्धी लिपिको एक संस्करण प्रयोग गरिन्छ।[४]
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
- ↑ Bhandarkar, Devadatta Ramakrishna (१९०८), "Vasantgadh Inscription of Varmalata: (Vikrama) Samvat 682"।
- ↑ Ajay Mitra Shastri; R. K. Sharma; Devendra Handa (२००५), Revealing India's past: recent trends in art and archaeology, Aryan Books International, पृ: २२७, आइएसबिएन 8173052875।
- ↑ Press Trust of India, "Sit-in for constitutional recognition of Rajasthani planned", 4 May 2015, The Economic Times. Accessed 22 April 2016.
- ↑ "Language policy, multilingualism and language vitality in Pakistan", Quaid-i-Azam University, अन्तिम पहुँच ९ अगस्ट २००९।
