पक्ष
पक्ष, थवा र गा (𑐠𑑂𑐰𑑅 / 𑐐𑐵𑑅, थ्वः / गाः) नेपाल भाषामा, [१] ले हिन्दू चन्द्र पात्रोको एक महिनामा पन्ध्र दिन वा चन्द्र चरणलाई बुझाउँछ। [२] [३]
शाब्दिक अर्थ "पक्ष", [४] एक पक्ष पूर्णिमा दिन ( पूर्णिमा ) को दुवै पक्षको अवधि हो । हिन्दू क्यालेन्डरमा चन्द्र महिनामा दुई पन्ध्र दिनहरु हुन्छन्, र नयाँ चन्द्रमा ( अमावस्या ) बाट सुरु हुन्छ। चन्द्र दिनहरु लाई तिथी भनिन्छ र प्रत्येक महिनामा ३० तिथीहरु हुन्छन्, जुन २०-२७ घण्टामा फरक हुन सक्छ। एक पक्षमा १५ तिथीहरु हुन्छन्, जसलाई चन्द्रमाको १२ डिग्री गतिले गणना गरिन्छ। नयाँ चन्द्रमा र पूर्णिमाको बीचको पहिलो पन्ध्र दिनलाई "गौरा पक्ष" वा शुक्ल पक्ष भनिन्छ अनु. 'सेतो/उज्यालो / सुनको पक्ष' ) उज्यालो हुने चन्द्रमाको अवधि (वैक्सिङ मुन), र महिनाको दोस्रो पन्ध्रलाई "वद्य पक्ष" वा कृष्ण पक्ष भनिन्छ अनु. 'अँध्यारो/कालो पक्ष' ), लुप्त हुने चन्द्रमाको अवधि (क्षीण चन्द्रमा)। [२] [५] नीमच पञ्चाङ कृष्ण पक्षको पहिलो दिनबाट नयाँ चन्द्रमास सुरु हुन्छ भने गुजरात पञ्चाङ शुक्ल पक्षको पहिलो दिनबाट नयाँ चन्द्र महिना सुरु हुन्छ। [६]
शुक्ल पक्ष र कृष्ण पक्षका दिनहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]| शुक्ल पक्ष | कृष्ण पक्ष |
|---|---|
| १. प्रथमा | १. प्रथमा |
| २. द्वितिया | २. द्वितिया |
| ३. तृतीया | ३. तृतीया |
| ४. चतुर्थी | ४. चतुर्थी |
| ५. पञ्चमी | ५. पञ्चमी |
| ६. षष्ठी | ६. षष्ठी |
| ७. सप्तमी | ७. सप्तमी |
| ८. अष्टमी | ८. अष्टमी |
| ९. नवमी | ९. नवमी |
| १०. दशमी | १०. दशमी |
| ११. एकादशी | ११. एकादशी |
| १२. द्वादशी | १२. द्वादशी |
| १३. त्रयोदशी | १३. त्रयोदशी |
| १४. चतुर्दशी | १४. चतुर्दशी |
| १५. पूर्णिमा | १५. अमावस्या, औंसी |
शुक्ल पक्ष
[सम्पादन गर्नुहोस्]नेपाल भाषामा शुक्ल पक्ष, ठवा (𑐠𑑂𑐰𑑅, थ्वः) ले हिन्दू पात्रोमा उज्यालो चन्द्र पन्ध्रवा वा चन्द्रमालाई बुझाउँछ। शुक्ल ( संस्कृत: शुक्ल ) "सेतो" वा "उज्ज्वल" को लागी संस्कृत शब्द हो।
शुक्ल पक्ष [७] वैक्सिङ मुन पिरियड) १५ दिनको अवधि हो, जुन शुक्ल अमावस्या ( अमावस्या ) दिनबाट सुरु हुन्छ र पूर्णिमा ( पूर्णिमा ) दिनको समापन हुन्छ र हरेक दिन वृद्धि वा विस्तारको लागि अनुकूल हुने भएकाले यसलाई शुभ मानिन्छ। अस्तित्वको विमान अर्थात् मानसिक, शारीरिक र आध्यात्मिक विमान।
यस अवधिमा धेरै चाडपर्वहरु मनाइन्छ, नवरात्रि पर्वहरु , सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चैत्र नवरात्रि र अश्विन नवरात्रि सहित।
| दिन | तिथी | महोत्सव | महिना |
|---|---|---|---|
| पहिलो दिन | प्रतिपदा | गुढीपाडवा, उगादी | चैत्र |
| पहिलो दिन | प्रतिपदा | बलि प्रतिपदा, गोवर्धन पूजा | कार्तिक |
| दोस्रो दिन | द्वितिया | भाइबीज | कार्तिक |
| तेस्रो दिन | तृतीया | तीज | भाद्रपद |
| तेस्रो दिन | तृतीया | अक्षय तृतीया | वैशाख |
| चौथो दिन | चतुर्थी | गणेश चतुर्थी | भाद्रपद |
| चौथो दिन | चतुर्थी | गणेश जयन्ती | माघा |
| 5 औं दिन | पञ्चमी | नुआखाई | भाद्रपद |
| 5 औं दिन | पञ्चमी | विवाह पञ्चमी | मार्गशीर्ष |
| 5 औं दिन | पञ्चमी | बसन्त पञ्चमी | माघा |
| 6 औं दिन | षष्ठी | सितलसंस्थी | ज्येष्ठ |
| 9 औं दिन | नवमी | राम नवमी | चैत्र |
| 10 औं दिन | दशमी | विजयादशमी | अश्विन |
| 11 औं दिन | एकादशी | शयनी एकादशी | आषाढ |
| 11 औं दिन | एकादशी | वैकुण्ठ एकादशी | मार्गशीर्ष |
| 14 औं दिन | चतुर्दशी | संवत्सरी | भाद्रपद |
| १५ औं दिन (पूर्णिमा) | पूर्णिमा | गुरु पूर्णिमा | आषाढ |
कृष्ण पक्ष
[सम्पादन गर्नुहोस्]नेपाल भाषामा कृष्ण पक्ष, गा (𑐐𑐵𑑅, गाः ), हिन्दू क्यालेन्डरमा अँध्यारो चन्द्र पन्ध्रवा वा अस्त हुने चन्द्रमालाई जनाउँछ। कृष्ण ( संस्कृत: कृष्ण ) "गाढा" को लागि संस्कृत हो। कृष्ण पक्ष १५ दिनको अवधि हो, जुन ( पूर्णिमा ) दिन ( पूर्णिमा ) बाट सुरु हुन्छ, ( अमावस्या ) दिनमा परिणत हुन्छ । यस अवधिमा चन्द्रमाको ज्योति गुम्ने भएकाले कृष्ण पक्ष अशुभ मानिन्छ । [५] [८]
कृष्ण पक्षका चाडपर्वहरु यस प्रकार छन्:
| दिन | तिथी | महोत्सव | महिना |
|---|---|---|---|
| चौथो दिन | चतुर्थी | करवा चौथ | कार्तिक |
| 8 औं दिन | अष्टमी | कृष्ण जन्माष्टमी | श्रावण |
| 13 औं दिन | त्रयोदशी | धनतेरस | कार्तिक |
| 13 औं दिन | त्रयोदशी | प्रदोष | माघा |
| 14 औं दिन | चतुर्दशी | महा शिवरात्रि | माघा |
| 14 औं दिन | चतुर्दशी | नरक चतुर्दशी ( दिवाली ) | कार्तिक |
| 15 औं (चन्द्रमा छैन) दिन | अमावस्या | लक्ष्मी पुजन ( दीपावली ) | कार्तिक |
अन्य प्रयोगहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]वैदिक ज्योतिषमा जब कुनै व्यक्तिले प्रसना (प्रश्न चार्ट) गर्छ र शुक्र ग्रहले समयावधिलाई संकेत गर्दछ, उत्तरमा उल्लेख गरिएको घटना प्रश्न सोधेको समयदेखि पक्ष ( पखवार ) मा हुनेछ।
यो पनि हेर्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]सन्दर्भहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ Kapali, Rukshana, "नेपाल संवत् - नेपाल सम्बत", Nepal Sambat, अन्तिम पहुँच ३ नोभेम्बर २०२१।
- ↑ २.० २.१ Light on Life: An Introduction to the Astrology of India, २००३, पृ: १८६। उद्दरण त्रुटी: Invalid
<ref>tag; name "as" defined multiple times with different content - ↑ Vaastu: The Art And Science Of Living, २००५, पृ: ५०।
- ↑ Monnier-Williams, M: (1851) Sanskrit Dictionary ISBN (none)
- ↑ ५.० ५.१ Hindu calendar वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१०-०९-०१ मिति
- ↑ Moon Calendar
- ↑ Phases (Paksha) of the Moon from Rocking Baba
- ↑ "The Lunar Year"।
- केवी शर्मा (२००८), "पाक्सा", हेलेन सेलिन, स्प्रिंगर, द्वारा सम्पादित गैर-पश्चिमी संस्कृतिमा विज्ञान, प्रविधि र चिकित्साको इतिहासको विश्वकोश (दोस्रो संस्करण)आइएसबिएन ९७८-१-४०२०-४५५९-२ ।