पक्ष

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट

पक्ष, थवागा (𑐠𑑂𑐰𑑅 / 𑐐𑐵𑑅, थ्वः / गाः) नेपाल भाषामा, [१] ले हिन्दू चन्द्र पात्रोको एक महिनामा पन्ध्र दिन वा चन्द्र चरणलाई बुझाउँछ। [२] [३]

शाब्दिक अर्थ "पक्ष", [४] एक पक्ष पूर्णिमा दिन ( पूर्णिमा ) को दुवै पक्षको अवधि हो । हिन्दू क्यालेन्डरमा चन्द्र महिनामा दुई पन्ध्र दिनहरु हुन्छन्, र नयाँ चन्द्रमा ( अमावस्या ) बाट सुरु हुन्छ। चन्द्र दिनहरु लाई तिथी भनिन्छ र प्रत्येक महिनामा ३० तिथीहरु हुन्छन्, जुन २०-२७ घण्टामा फरक हुन सक्छ। एक पक्षमा १५ तिथीहरु हुन्छन्, जसलाई चन्द्रमाको १२ डिग्री गतिले गणना गरिन्छ। नयाँ चन्द्रमा र पूर्णिमाको बीचको पहिलो पन्ध्र दिनलाई "गौरा पक्ष" वा शुक्ल पक्ष भनिन्छ अनु. 'सेतो/उज्यालो / सुनको पक्ष' ) उज्यालो हुने चन्द्रमाको अवधि (वैक्सिङ मुन), र महिनाको दोस्रो पन्ध्रलाई "वद्य पक्ष" वा कृष्ण पक्ष भनिन्छ अनु. 'अँध्यारो/कालो पक्ष' ), लुप्त हुने चन्द्रमाको अवधि (क्षीण चन्द्रमा)। [२] [५] नीमच पञ्चाङ कृष्ण पक्षको पहिलो दिनबाट नयाँ चन्द्रमास सुरु हुन्छ भने गुजरात पञ्चाङ शुक्ल पक्षको पहिलो दिनबाट नयाँ चन्द्र महिना सुरु हुन्छ। [६]

शुक्ल पक्ष र कृष्ण पक्षका दिनहरु[सम्पादन गर्नुहोस्]

शुक्ल पक्ष कृष्ण पक्ष
१. प्रथमा १. प्रथमा
२. द्वितिया २. द्वितिया
३. तृतीया ३. तृतीया
४. चतुर्थी ४. चतुर्थी
५. पञ्चमी ५. पञ्चमी
६. षष्ठी ६. षष्ठी
७. सप्तमी ७. सप्तमी
८. अष्टमी ८. अष्टमी
९. नवमी ९. नवमी
१०. दशमी १०. दशमी
११. एकादशी ११. एकादशी
१२. द्वादशी १२. द्वादशी
१३. त्रयोदशी १३. त्रयोदशी
१४. चतुर्दशी १४. चतुर्दशी
१५. पूर्णिमा १५. अमावस्या, औंसी

शुक्ल पक्ष[सम्पादन गर्नुहोस्]

नेपाल भाषामा शुक्ल पक्ष, ठवा (𑐠𑑂𑐰𑑅, थ्वः) ले हिन्दू पात्रोमा उज्यालो चन्द्र पन्ध्रवा वा चन्द्रमालाई बुझाउँछ। शुक्ल ( संस्कृत: शुक्ल ) "सेतो" वा "उज्ज्वल" को लागी संस्कृत शब्द हो।

शुक्ल पक्ष [७] वैक्सिङ मुन पिरियड) १५ दिनको अवधि हो, जुन शुक्ल अमावस्या ( अमावस्या ) दिनबाट सुरु हुन्छ र पूर्णिमा ( पूर्णिमा ) दिनको समापन हुन्छ र हरेक दिन वृद्धि वा विस्तारको लागि अनुकूल हुने भएकाले यसलाई शुभ मानिन्छ। अस्तित्वको विमान अर्थात् मानसिक, शारीरिक र आध्यात्मिक विमान।

यस अवधिमा धेरै चाडपर्वहरु मनाइन्छ, नवरात्रि पर्वहरु , सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चैत्र नवरात्रि र अश्विन नवरात्रि सहित।

दिन तिथी महोत्सव महिना
पहिलो दिन प्रतिपदा गुढीपाडवा, उगादी चैत्र
पहिलो दिन प्रतिपदा बलि प्रतिपदा, गोवर्धन पूजा कार्तिक
दोस्रो दिन द्वितिया भाइबीज कार्तिक
तेस्रो दिन तृतीया तीज भाद्रपद
तेस्रो दिन तृतीया अक्षय तृतीया वैशाख
चौथो दिन चतुर्थी गणेश चतुर्थी भाद्रपद
चौथो दिन चतुर्थी गणेश जयन्ती माघा
5 औं दिन पञ्चमी नुआखाई भाद्रपद
5 औं दिन पञ्चमी विवाह पञ्चमी मार्गशीर्ष
5 औं दिन पञ्चमी बसन्त पञ्चमी माघा
6 औं दिन षष्ठी सितलसंस्थी ज्येष्ठ
9 औं दिन नवमी राम नवमी चैत्र
10 औं दिन दशमी विजयादशमी अश्विन
11 औं दिन एकादशी शयनी एकादशी आषाढ
11 औं दिन एकादशी वैकुण्ठ एकादशी मार्गशीर्ष
14 औं दिन चतुर्दशी संवत्सरी भाद्रपद
१५ औं दिन (पूर्णिमा) पूर्णिमा गुरु पूर्णिमा आषाढ

कृष्ण पक्ष[सम्पादन गर्नुहोस्]

नेपाल भाषामा कृष्ण पक्ष, गा (𑐐𑐵𑑅, गाः ), हिन्दू क्यालेन्डरमा अँध्यारो चन्द्र पन्ध्रवा वा अस्त हुने चन्द्रमालाई जनाउँछ। कृष्ण ( संस्कृत: कृष्ण ) "गाढा" को लागि संस्कृत हो। कृष्ण पक्ष १५ दिनको अवधि हो, जुन ( पूर्णिमा ) दिन ( पूर्णिमा ) बाट सुरु हुन्छ, ( अमावस्या ) दिनमा परिणत हुन्छ । यस अवधिमा चन्द्रमाको ज्योति गुम्ने भएकाले कृष्ण पक्ष अशुभ मानिन्छ । [५] [८]

कृष्ण पक्षका चाडपर्वहरु यस प्रकार छन्:

दिन तिथी महोत्सव महिना
चौथो दिन चतुर्थी करवा चौथ कार्तिक
8 औं दिन अष्टमी कृष्ण जन्माष्टमी श्रावण
13 औं दिन त्रयोदशी धनतेरस कार्तिक
13 औं दिन त्रयोदशी प्रदोष माघा
14 औं दिन चतुर्दशी महा शिवरात्रि माघा
14 औं दिन चतुर्दशी नरक चतुर्दशी ( दिवाली ) कार्तिक
15 औं (चन्द्रमा छैन) दिन अमावस्या लक्ष्मी पुजन ( दीपावली ) कार्तिक

अन्य प्रयोगहरु[सम्पादन गर्नुहोस्]

वैदिक ज्योतिषमा जब कुनै व्यक्तिले प्रसना (प्रश्न चार्ट) गर्छ र शुक्र ग्रहले समयावधिलाई संकेत गर्दछ, उत्तरमा उल्लेख गरिएको घटना प्रश्न सोधेको समयदेखि पक्ष ( पखवार ) मा हुनेछ।

यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]

सन्दर्भहरु[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. Kapali, Rukshana, "नेपाल संवत् - नेपाल सम्बत", Nepal Sambat, अन्तिम पहुँच ३ नोभेम्बर २०२१ 
  2. २.० २.१ Light on Life: An Introduction to the Astrology of India, २००३, पृ: १८६  उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; name "as" defined multiple times with different content
  3. Vaastu: The Art And Science Of Living, २००५, पृ: ५०। 
  4. Monnier-Williams, M: (1851) Sanskrit Dictionary ISBN (none)
  5. ५.० ५.१ Hindu calendar वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१०-०९-०१ मिति
  6. Moon Calendar
  7. Phases (Paksha) of the Moon from Rocking Baba
  8. "The Lunar Year" 
  • केवी शर्मा (२००८), "पाक्सा", हेलेन सेलिन, स्प्रिंगर, द्वारा सम्पादित गैर-पश्चिमी संस्कृतिमा विज्ञान, प्रविधि र चिकित्साको इतिहासको विश्वकोश (दोस्रो संस्करण)आइएसबिएन ९७८-१-४०२०-४५५९-२

बाह्य लिङ्कहरु[सम्पादन गर्नुहोस्]

ढाँचा:Tithiढाँचा:Time measurement and standards