जय-विजय

हिन्दू धर्ममा, जय र विजय विष्णुको निवास वैकुण्ठका दुई द्वारपाल हुन्। सनतकुमार (चार कुमार) ले ७ पटक विष्णु भक्त वा ३ पटक विष्णुको दुश्मन बनेर नश्वर रुपमा प्रकट हुने श्राप दिएका थिए । उनीहरूले ३ पटक मात्र पृथ्वीमा जन्म लिने र पछि विष्णुका विभिन्न अवतारहरूद्वारा मारिने विकल्प छाने ।   तिनीहरू सत्ययुगमा हिरण्यकशिपु र हिरण्यक्ष, त्रेतायुगमा रावण र कुम्भकर्ण र अन्ततः द्वापर युगमा शिशुपाल र दन्तवक्रको रूपमा अवतार भएका थिए।

उत्पत्ति

ब्रह्माण्ड पुराणका अनुसार, जय-विजय कलि, एक राक्षसका छोरा थिए। कलि , वरुण र उनकी पत्नी, स्तुताको छोराहरू मध्ये एक थिए। कालीका भाइ (र जय र विजयका मामा ) वैद्य थिए।

चार कुमारको श्राप

भागवत पुराणको कथा अनुसार, ब्रह्माका मानसपुत्र (मनबाट जन्मेका सन्तान) चार कुमार, सनक, सनन्दन , सनातन र सनतकुमारले विष्णुको दर्शन गर्न विष्णुको वासस्थान वैकुण्ठ गएका थिए।

आफ्नो तपशक्तिका कारण चारै कुमार ठूला उमेरका भए पनि बच्चा मात्रै देखिन्थे । जय र विजय, वैकुण्ठका द्वारपालहरूले, कुमारहरूलाई बच्चाहरू सम्झेर द्वारमा रोके। उनीहरूले कुमारहरूलाई विष्णु आराम गरिरहनुभएको र अहिले उनलाई भेट्न नमिल्ने कुरा बताए। कुमारहरूले जय्-विजयमा केही दोष भएको ठहर गरे र उनीहरूको काम, क्रोध र लोभका दोषहरू हटाउन र शुद्ध हुन तिनीहरूलाई पृथ्वीमा जन्म लिने श्राम दिए। जब विष्णु त्यहाँअँ आइपुगे जय्-विजयले विष्णुलाई कुमारहरूको श्राप हटाउन अनुरोध गरे। विष्णुले कुमारहरूको श्रापलाई उल्टाउन नसकिने भने। बरु, उनले जय र विजयलाई दुई विकल्प दिन्छ। पहिलो विकल्प भनेको विष्णुको भक्त भएर पृथ्वीमा सात जन्म लिनु, दोस्रो विकल्प उहाँको कट्टर शत्रु भएर तीन जन्म लिनु हो । यी मध्ये कुनै पनि वाक्य पूरा गरेपछि, तिनीहरूले वैकुण्ठमा आफ्नो कद पुन: प्राप्त गर्न र उनीसँग स्थायी रूपमा रहन सक्छन्। जया र विजयाले सात जीवनसम्म विष्णुबाट टाढा बस्ने विचार सहन सक्दैनन्। उहाँका शत्रुहरूको रूपमा, देवताले तिनीहरूलाई परास्त गर्न ३ पटक पृथ्वीमा अवतार लिनु पर्ने थियो। यसरी हरेक जन्ममा उहाँलाई भेट्थे। नतिजाको रूपमा, तिनीहरू पृथ्वीमा तीन पटक जन्म लिन छनौट गर्छन्, यद्यपि यो विष्णुको शत्रुको रूपमा हुनुपर्छ। ।

सत्ययुगको समयमा, उनीहरू दिति (दक्ष प्रजापतिकी छोरी) र कश्यप ऋषि बाट हिरण्यक्ष (विजय) र हिरण्यकशिपु ( जय) को रूपमा जन्मेका थिए। हिरण्यक्षलाई वराह अवतार र हिरण्यकशिपुलाई नरसिंह (मानव-सिंह अवतार) ले मारेको थियो । त्रेतायुगमा, उनीहरू रावण (जय) र कुम्भकर्ण (विजय) को रूपमा जन्मेका थिए र रामद्वारा दुवैको हत्या भएको थियो। द्वापर युगमा तिनीहरूको तेस्रो जीवनमा, उनीहरू शिशुपाल (जय) र दन्तवक्र (विजय) को रूपमा जन्मेका थिए र दुवैलाई कृष्णले मारेको थिए । तिनीहरूको पहिलो दुई जन्ममा तिनीहरू दाजुभाइ थिए, र तिनीहरूको अन्तिम जन्ममा, तिनीहरू चचेरे भाई थिए।

यो पनि हेर्नुहोस्

• भागवत पुराण
• नियो
• शंखा