तनहुँ राज्य

तनहुँ राज्य
विसं १६१०–विसं १८४१
नेपालको नक्शामा तनहुँ जिल्ला (रातो)
वस्तु-स्थिति	तनहुँ जिल्ला
सरकार	राजतन्त्र
राजा
ऐतिहासिक काल	मध्यकाल
• स्थापना	विसं १६१०
• विलयकाल	विसं १८४१
...

तनहुँ प्राचिन नेपालको गण्डकी प्रदेशमा पर्ने एक राज्य थियो । यो राज्य चौबीसी राज्य समूहमा पर्ने एक राज्य हो । हाल यस राज्यको केही भूभागलाई तनहुँ जिल्ला बनाइएको छ । तनहुँ जिल्ला गण्डकी अञ्चलमा पर्ने एउटा पहाडी जिल्ला हो ।

नामाकरण

तनहुँको नाम रहनाको कारण विभिन्न विद्वानहरूले फरक-फरक पशे गरेका छन् यसको नामाकरण बारे सत्यतथ्य प्रमाण प्राप्त गर्न नसकिए पनि प्राप्त जानकारी अनुसार तनहुँको राजधानी तनहुँसुर वरपरका ३ वटा चुचुराहरू जहाबाट तनहुँ राज्यको सुरक्षा व्यवस्था हेरिन्थ्यो सोहि ३ चुचुरालाई आधार मानेर भएर कालान्तरमा तनङ्गु र पछि तनहु हनु गएको हो ।

"वासुदेव रसानन्द" संस्कृत ग्रन्थमा तनहुको तात्पर्य "त्रितङ्गु राजधन्यो" भनेर लखेको पनि पाइन्छ । यस भेगका प्रमखु स्थानको नाउँको पछाडि "हुँ" ("काहुँ, मान्हुँ आदि) भनिने गरेकोले "तनङ्ग"मा "हुँ" थपिएर "तर्नहुङ्ग" हदै तनहुँ भएको पनि उत्तिकै पत्यारिलो दखिन्छ । प्राचीन समयमा तनहुँको दुई ठाउँमा तमारे र तामिन भन्ने गाउँ थिए र ती गाउँको नाउँबाट अपभ्रश भएर पछि तनहुँ रहनकुसाथै तनहुँ राजधानी रहेको तनहुँसुरमा र दनौली माथिको मानङ्गु डाडँमा क्रमशः चिउडो सानो भएका (तनहुनु) र चिउँडो ठूलो भएका (महाहनु) श्रृषिले तपस्या गरको हुनाले आज यस रूपमा तनहुँ र मानहुँ नाम बन्न/रहन गएको भन्ने पनि किंकंबदन्ती छ ।

इतिहास

स्थापना

पाल्पाली राजा मुकुन्द सेनको मृत्यु पछी उनले संगठित बनाएर राखेको पाल्पा राज्य टुक्रन गएको थियो। र तनहुँ भृङ्गी सेन नाम गरेका उनका छोराको भागमा परेको थियो। मुकुन्द सेन एक धार्मिक प्रवृतिका राजा थिए र यिनले आफ्नो अन्तिम समयमा राजनीति बाट अलग भएर देवघाटामा धार्मिक जीएवन बिताएका थिए. आफू द्वारा विजित पाल्पा राज्य अन्तर्गतका क्षेत्रहरूमा उनले आफ्ना छोराहरूलाई प्रशासक बनाएर पठाएका थिए र उनको मृत्यु भएपछि उनका छोराहरूले नै आफू प्रशासक भएको क्षेत्रलाई छुट्टै राज्यको रुपमा स्थापना गरी आफूलाई राजा बनाए र विशाल पाल्पा राज्य टुक्रिन पुगेको थियो। यसरी पाल्पा राज्य टुक्रेर निर्माण भएको एक राज्य तनहुँ राज्य थियो र ई.सं १५७५ देखि भ्रिंगी सेनले शासन चलाउन सुरु गरे। यसरी बनेको तनहूँ राज्यको क्षेत्र बर्तमान तनहूँ, कास्की, स्याङ्जा र चितवन जिल्लाका केही भागसम्म फैलिएको थियो. यसबाहेक भारतको विहार स्थित राम नगर राज्य पनि तनहूँ कै अधिनामा रहेको थियो।

तनहँ राज्यको इतिहास हेर्दा यो राज्य केवल एउटा राज्यको नाम मात्र रहको पाइदैन। नेपाल एकीकरण हुनु पुर्व चौविसे राज्यहरु मध्ये जमिन, धन र जनशक्तिमा सम्पन्न तनहुँ राज्य वर्तमान तनहुँ र चितवन जिल्लाका अतिरिक्त भारतको विहार राज्यको पश्चिमी चम्पारन जिल्ला अन्तर्गत रामनगर तथा वेतियाको भू-भागसम्म फैलिएको थियो।

बिलय

वि.स १६१० देखि १८३९ सम्मको २३० वर्षे अवधिसम्म पृथक अस्तित्वमा रही पाल्पाली राजा मणिमुकुन्दसेनका वंशज ९ जना सेनवंशी राजाहरु द्वारा शासित तनहुँ श्री ५ रणबहादुर शाह र राजमाता राजेन्द्रलक्ष्मीको शासनकालको एकीकरण अभियानमा नेपाल अधिराज्यमा गाभिन गयो।

राजाहरूको वंशावली

सि	राजा	जीवनकाल	शासनकाल	टिप्पणी
१	भृङ्गी सेन
२	हंवीर सेन
३	त्रिविक्रम सेन
४	दामोदर सेन		बि.सं १७१०
५	दिग्विजय सेन
६	कामराज दत्त सेन
७	त्रिविक्रम सेन द्वितीय
८	कामारीदत्त सेन		१८२५	आत्महत्या
९	हरकुमार दत्त सेन			अन्तिम राजा