उत्तरपूर्वी भारत

उत्तर पूर्वी भारत
समय क्षेत्र	IST (यु टी सी+5:30)
क्षेत्र	262,230 km²
राज्यहरु	अरुणाचल प्रदेश, असम, मणिपुर, मेघालय, मिज़ोरम, नागाल्यान्ड, सिक्किम, त्रिपुरा
पूर्वोत्तर भारतका ठूला शहरहरु (2008)	गुवाहाटी, अगरतला, शिलोंग, आइजोल, इम्फाल, गान्तोक
आधिकारिक भाषाहरु	आसामी, बङ्गाली, बोडो, मणिपुरी
जन संख्या	38,857,769
जन संख्या घनत्व	148 /km²
जन्म दर
मृत्यु दर
शिशु मृत्यु दर

पूर्वोत्तर भारत , भारतको सुदुर पूर्वीय क्षेत्रहरूको तर्फ सङ्केत गर्दछ जसमा एक साथ जोडिएको सात दिदि-बहिनीहरुको नामबाट प्रसिद्ध राज्य, सिक्किम र उत्तरी बङ्गालको केही भाग (दार्जीलिंग, जलपाईगुडी र कूच बिहार जिल्ला) शामिल छं। पूर्वोत्तर भारत सांस्कृतिक दृष्टिबाट भारतको अन्य राज्यहरू भन्दा भिन्न छ। भाषाको दृष्टिबाट यो क्षेत्र तिब्बती-बर्मी भाषाहरूको धेरै प्रचलनको कारण अलगबाट पहचानिन्छ। यस क्षेत्रमा उ दृढ जातीय संस्कृति व्याप्त छ जुन संस्कृतिकरणको प्रभावबाट बची रह गई थियो। यसमा विशिष्ट श्रेणीको मान्यता प्राप्त आठ राज्य पनि छं । यी आठ राज्यहरूको आर्थिक र सामाजिक विकासको लागि १९७१ मा नर्थ ईस्टर्न काउन्सिल (NEC) को गठन एक केन्द्रीय संस्थाको रूपमा गरिएको थियो, नर्थ ईस्टर्न डेवेलपमाट फाइनहरूस कारपोरेशन लिमिटेड (NEDFi) को गठन ९ अगस्ट १९९५ लाई गरिएको थियो र उत्तरपूर्वीय क्षेत्र विकास मन्त्रालय (DoNER) को गठन सेप्टेम्बर २००१ मा गरिएको थियो।

उत्तरपूर्वीय राज्यहरूमा सिक्किम १९४७ मा एक भारतीय संरक्षित राज्य र १९७५ मा एक पूर्ण राज्य बन्यो । पश्चिम बङ्गालमा स्थित सिलीगुडी करिडोर जसको औसत चौडाई २१ किलोमीटर देखी ४० किलोमीटरको बीच छ, उत्तरपूर्वीय क्षेत्रलाई मुख्य भारतीय भू-भागबाट जोड्दछ। यसको सीमानाको २००० किलोमीटर भन्दा पनि धेरै क्षेत्र अन्य देशहरू : नेपाल, चीन, भुटान, बर्मा र बङ्गलादेशसँग जोडिएको छ।

इतिहास

असममा बाइहाटा गरियालीको नजीकै मदन कामदेवमा एक क्रूर सिंह उत्खनन भएको छ जुन शक्तिशाली कामरूप-पालसको प्रतिनिधित्व छ (सी. 9 वीं-10 औँ शताब्दी ई.)

१९५०को दशकमा असमरा राज्यको नक्सा

यो पनि हेर्नुहोस्: Political integration of India

भारतको स्वतन्त्रता पछि ब्रिटिश भारतको उत्तरपूर्वीय क्षेत्रलाई असमलाई एकल राज्यको अन्तर्गत वर्गीकृत गरियो। पछि स्वतन्त्र त्रिपुरा कमेटी जस्ता धेरै स्वतन्त्रता आन्दोलन समस्त उत्तरपूर्वीय राज्यहरूलाई असमको अन्तर्गत समूहीकृत गरेको विरोधमा चलाईएको थियो। १९६०-७० को दशकमा नागाल्यान्ड, मेघालय र मिजोरम राज्यहरूको गठन गरिएयो। असमको राजधानी शिलंगबाट दिसपुर विस्थापित गररियो, जुन अब गुवाहाटीको एक भाग हो। शिलंग मेघालयको राजधानी बन्यो. यी सबै राज्यहरूको साथ यिनको अनौठो संस्कृति र इतिहास जोडिएको छ। यस मध्ये अधिकांश क्षेत्र ब्रिटिश राजको समयमा भारतको मुख्यधारामा शामिल गरिएको थियो जब ब्रिटिश औपनिवेशिक अधिकारिहरूले पारंपरिक अलग अलग सीमानाहरू भएका राज्यहरूलाई आफ्नो क्षेत्र र बाह्य शक्तिहरूको बीच एक मध्यवर्ती क्षेत्र बनाउनको लागि जोड दिए (जस्तै: उत्तरपूर्वमा असम, मणिपुर र त्रिपुरा र उत्तरपश्चिममा बलुचिस्तान तथा उत्तर पश्चिम सीमान्त प्रदेश). १९४७ मा स्वतन्त्रता पछि भारतीय राज्यहरू र राजनीतिक प्रणालिहरूको विस्तार एक चुनौती रहेको छ।

अरुणांचल प्रदेशको अधिकांश भागमा चीन आफ्नो दावा गर्दछ।^{[स्रोत नखुलेको]} १९६२मा भए भारत-चीन युद्धको कारण चीन-भारत सम्बन्धोंमा तिक्तता आयो। युद्धको कारणलाई लिएर अब पनि भारत र चीन दुइटै पक्षहरूको स्त्रोतहरूमा विवाद छ। १९६२ मा युद्धको दौरान, पीआरसी (PRC)ले १९५४ मा भारतद्वारा बनाईएका एनइएफए (NEFA) (उत्तर-पूर्वीय सीमांत संस्था)को अधिकांश भागमा कब्जा गर्यो। तर पनि, शीघ्र नैं चीनले स्वयं नैं जीतको घोषणा गर्यो र यू.एन. (U.N.)मा सोभियत संघको वीटोको कारण मैकमोहन लाईनसम्म फिर्ता गयो र १९६३ मा युद्धका समयमा बन्दी बनाएको कैदिहरूलाई पनि छोडिदियो।

यो क्षेत्र आफ्नो अनौठो संस्कृति, हस्तकला, मार्शल आर्ट र प्राकृतिक सुन्दरताका लागि जानिन्छ। यस क्षेत्रको समस्याहरूमा विद्रोह, बेरोजगारी, मादक पदार्थहरूको सेवन र आधारभूत सुविधाहरूको अभाव हो। १९९० को दशकमा आर्थिक उदारीकरणको सुरुवातबाट नैं अध्ययनहरूका माध्यमबाट यो प्रकट भएको छ कि विकासका मामिलामा यो क्षेत्र अन्य क्षेत्रहरूको तुलनामा पछाडी परेको छ।

भूगोल

सिक्किमबाट हिमालयको दृश्य.

उत्तरपूर्वीय भारतको जलवायु मुख्यतः नम अर्ध-ऊष्णकटिबंधीय छ र ग्रीष्मकाल गर्म अनि उमस भरा हुन्छ तथा अत्यधिक वर्षा हुन्छ र हल्का ठण्ड पड्दछ। भारतको पश्चिमी तटको साथ साथ, यस क्षेत्रमा पनि भारतीय उपमहाद्वीपको केही बचेको वर्षा वन स्थित छं. अरुणांचल प्रदेश र सिक्किम राज्यहरूको पर्वतीय जलवायु ठण्डी हिमाच्छादित सर्दिहरूको साथ हल्का गर्म छ।

राजनीतिक मुद्दाहरू

नागाल्यान्डको नागा किशोरी

यो पनि हेर्नुहोस्: Insurgency in Northeast India

बेलायती साम्राज्यवादको परिणामस्वरूप उत्तरपूर्वी राज्यहरूको पृथकताबाद त्यसै बेला देखी शुरू भएको थियो जब यस क्षेत्रलाई आफ्नो पारंपरिक व्यवसायिक भागीदारहरू (भुटान, म्यांमार र भारत-चीन)बाट अलग गरिन लागेको थियो। १९४७ मा भारतीय स्वतन्त्रता र विभाजनले यस एकाकी क्षेत्रलाई भंग गर्दै यसलाई एक स्थल सीमाना क्षेत्र बनाई दियो जो ढिलो गरी जनकारी भयो, तर अहिलेसम्म यसमा अध्ययन गर्न सकिएको छैन। शीघ्र नैं यो मुख्याधाराको भारतको लागि एक आबद्ध बजार बन्यो.

उत्तरपूर्वीय राज्यहरूमा मतदाताहरूको तुलनात्मक प्रतिशत कम छ (भारतको कुल जनसङ्ख्याको ३.८ प्रतिशत) यस लागि तिनलाई लोक सभाको कुल ५४३ स्थानहरू मध्येबाट मात्र २५ स्थानहरू (कुल सीटहरूको ४.६ प्रतिशत) नैं बाडिएको छ।

उत्तरपूर्वीय राज्य धेरै जातीय समूहहरूको गृहभूमि छन् जुन स्व-रक्षणमा लागेका छन।^{[स्रोत नखुलेको]} हालको समयमा, यसमध्ये केही संघर्षहरूले हिंसक रूपले लियो जसको फलस्वरूप उल्फा (ULFA), एनएलएफटी (NLFT), एनडीएफबी (NDFB) र एनएससीएन (NSCN) जस्ता सशस्त्र विद्रोही समूहहरूको प्रसार हुन थाल्यो। १९६२ को भारत-चीन युद्धको शीघ्र पछि नैं र विशेष रूपबाट क्षेत्रमा विद्रोह उठे पछी, यहाँ नियमहरूमा सुरक्षा प्रभाव बढाईएको।
केहि समयदेखी यस क्षेत्रको नियम निर्माताहरू र अर्थशास्त्रिहरूको बीच यस तथ्यलाई व्यापक स्तरमा मान्यता दिईएको छ कि उत्तरपूर्वीय क्षेत्रको विकासमा अवरोधको प्रमुख कारण यसको भौगोलिक अवस्थिति हो। भूमण्डलीकरण आएको फलस्वरूप विक्षेत्रीकरण र सीमाना रहित विश्वको धारणाको प्रसार भएको छ जसलाई प्रायः आर्थिक एकीकरणको साथ जोडिन्छ। यसको सीमानाको ९८ प्रतिशत भाग चीन, म्यांमार, भुटान, बङ्गलादेश र नेपालको साथ भएको कारण भूमण्डलीकरणको युगमा उत्तरपूर्वीय भारतमा विकासकहरू सम्भावनाहरू धेरै छं। परिणामस्वरूप, बुद्धिजीविहरू र राजनीतिज्ञहरूको बीच एक नयाँ नीति विकसित भयो कि एक मात्र दिशा जसको तर्फ उत्तरपूर्वीय क्षेत्रलाई अभिमुख हुनुपर्दछ, उ यो छ कि शेष भारतको साथ राजनीतिक एकीकरण र शेष एसिया, विशेष गरेर पूर्व र दक्षिणपूर्व एसियाको साथ आर्थिक एकीकरणद्वारा नैं विकासको नयाँ मार्ग खुल्नेछ्न् किनभनें शेष भारतबाट आर्थिक एकीकरणको फलस्वरूप कुनै विशेष लाभ प्राप्त भएको छैन। यस नयाँ नीतिको विकासको साथ भारत सरकारले उत्तरपूर्वीय क्षेत्रको विकासको लागि "हेर पूर्व" नीति घोषित गरेको छ। यस नीतिको उल्लेख बाह्य मामलाको मंत्रालयको २००४ को वर्षांत समीक्षामा छ, जसमा भनिएको छ कि: "भारतको हेर पूर्व नीतिलाई अब यूपीए (UPA) सरकार द्वारा नयाँ आयाम दिइएको छं. विशेष गरेर आफ्नो पूर्वीय तर्फ उत्तरपूर्वीय क्षेत्रको लागि, बीआईएमएसटीयसै (BIMSTEC) मा र भारत-एएसइएएन (ASEAN) शिखर वार्ताद्वारा, दुबैको अर्थव्यवस्था र सुरक्षा हितहरूको लागि अनिवार्य रूपबाट जोडदै, अब भारत एएसइएएन (ASEAN) देशहरूको साथ साझेदारी तर्फ विचार गर्दैछ।"

समुदाय

• असमिया
• बिश्नुप्रिया मणिपुरी
• बोडो
• दिमासा
• गारो
• नेपाली
• कार्बी
• खासी
• कुकी
• मणिपूर्ण
• मिजो
• नागा
• रभा
• राजबोंगशी
• तिवा
• त्रिपुरी
• बङ्गाली

यी पनि हेर्नुहोस्

• उत्तर भारत
• दक्षिण भारत
• पूर्व भारत
• पश्चिम भारत
• सेवेन सिस्टर्स स्टेट्स
• उत्तर पूर्व भारतमा ईसाई मूल्यवर्गको सूची
• पूर्वोत्तर भारतबाट साहित्य
• पूर्वी फेयर म्युजिक फाउण्डेशन

बाह्य कडीहरू

• फेसबुकमा पूर्वोत्तर भारत - एक पूर्वी फेयर पहल
• पूर्वी पैनोरमा - पूर्वोत्तर भारतको प्रथम समाचार पत्रिका
• फेसबुकमा पूर्वोत्तर भारत - टेलीग्राफ
• पूर्वोत्तर भारतमा स्वदेशी हमार (Hmar) मानिसहरूको इन्फोबेस
• सिंलुंग - पूर्वोत्तर भारतको समाचार
• सिंलुंग नेटवर्क - पूर्वोत्तर व्यापार निर्देशिका वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-११-०७ मिति
• पूर्वोत्तर जागरण - पूर्वोत्तरमा इंफर्मेशनको ठूला र सबैभन्दा पुरानो इंफर्मेशन भंडार वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००७-०५-०४ मिति
• पूर्वोत्तरमा जनजातीय समूहहरूको कला
• पूर्वोत्तर भारतको सेवेन सिस्टर्स स्टेट्सबाट तस्वीरहरू वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१०-०४-०३ मिति
• बिश्नुप्रिया मणिपुरी
• पूर्वोत्तर भारत न्यूजलाईन वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०४-१५ मिति