ज्योतिर्लिङ्ग
स्वरूप
हिन्दू धर्ममा पुराणहरूका अनुसार शिवजी जहां-जहां स्वयं प्रकट भए उक्त बाह्र स्थानमा अवस्थित शिवलिंगलाई ज्योतिर्लिङ्गको रूपमा पूजा गरिन्छ ।[१] नेपाली बृहत् शब्दकोशमा ज्योतिर्लिङ्गलाई सत्ययुगमा धपधपी बल्थे भनी विश्वास गरिएका शिवजीका बाह्र लिङ्ग भनेर लेखिएको छ ।
- सौराष्ट्र प्रदेशमा, श्रीसोमनाथ,
- श्रीशैलमा श्रीमल्लिकार्जुन,
- उज्जयिनी (उज्जैन)मा श्रीमहाकाल,
- ॐकारेश्वर अथवा अमलेश्वर ,
- परलीमा वैद्यनाथ,
- डाकिनी नामक स्थानमा श्रीभीमशङ्कर,
- सेतुबंधमा श्री रामेश्वर,
- दारुकावनमा श्रीनागेश्वर,
- वाराणसी (काशी)मा श्री विश्वनाथ,
- गौतमी (गोदावरी)को तटमा श्री त्र्यम्बकेश्वर,
- हिमालय केदारखंडमा श्रीकेदारनाथ
- शिवालयमा श्रीघुश्मेश्वर।
हिन्दू मान्यता अनुसार जुन मानिस प्रतिदिन बिहान तथा साँझको समयमा यी बाह्र ज्योतिर्लिङ्गहरूको नाम लिन्छ, उसको सात जन्मको पाप यी लिंगहरूको स्मरण मात्रले पनि मेटिन्छ् ।
स्थलहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]१२ ज्योतिर्लिङ्गको नाम शिव पुराण अनुसार (शतरुद्र संहिता,अध्याय ४२/२-४)।
क्रसं | ज्योतिर्लिङ्ग | चित्र | राज्य | स्थिति | वर्णन |
---|---|---|---|---|---|
१ | सोमनाथ | गुजरात | सौराष्ट्र | श्री सोमनाथ सौराष्ट्र, (गुजरात)मा अवस्थित रहेको छ । | |
२ | मल्लिकार्जुन स्वामी | आंध्र प्रदेश | कर्नुल | आन्ध्र प्रदेश राज्यको कृष्णा जिल्ला कृष्णा नदीको तटमा श्रीशैल पर्वत श्रीमल्लिकार्जुन (दक्षिण कैलाश) अवस्थित रहेको छ । | |
३ | महाकालेश्वर | मध्य प्रदेश | उज्जैन | श्री महाकालेश्वर (मध्यप्रदेश)को मालवा क्षेत्र क्षिप्रा नदीको तटमा पवित्र उज्जैन नगरमा अवस्थित रहेको छ । उज्जैनलाई प्राचीनकालमा अवंतिकापुरी भनिन्थ्यो । | |
४ | ॐकारेश्वर | मध्य प्रदेश | नर्मदा नदी नेर एउटा द्विप माथि | मालवा क्षेत्रमा श्रीॐकारेश्वर स्थान नर्मदा नदीको बीचको द्वीपमा रहेको छ, यहाँ ॐकारेश्वर र ममलेश्वर दुई फरक-फरक लिङ्ग छ्, तर यो एक लिङ्गको दुई स्वरूपको छ । श्रीॐकारेश्वर लिंगलाई स्वयम्भू पनि भनिन्छ । | |
५ | केदारनाथ मन्दिर | उत्तराखंड | केदारनाथ | श्री केदारनाथ हिमालयको केदार नामक श्रृङ्गमा अवस्थित छ । शिखरको पूर्वतर्फ अलकनन्दा तटमा श्री बद्रीनाथ तथा पश्चिममा मन्दाकिनीको किनारमा श्री केदारनाथ रहेको छ । यो स्थान हरिद्वारबाट १५० माइल तथा ऋषिकेशबाट १३२ माइल टाढा उत्तरांचल राज्यमा रहेको छ । | |
६ | भीमाशंकर | महाराष्ट्र | भीमाशंकर | श्री भीमशङ्करको स्थान मुम्बईबाट पूर्व र पुनेबाट उत्तर भीमा नदीको किनार सह्याद्रि पर्वतमा छ । सह्याद्रि पर्वतको एक शिखरको नाम डाकिनी हो । | |
७ | काशी विश्वनाथ | उत्तर प्रदेश | वाराणसी | वाराणसी (उत्तर प्रदेश) स्थित काशीको श्रीविश्वनाथजी प्रमुख ज्योतिर्लिङ् मध्य एक हो । गंगा तटस्थित काशी विश्वनाथ शिवलिंग दर्शन हिन्दूहरूको लागि पवित्र मानिन्छ । | |
८ | त्रयम्बकेश्वर | महाराष्ट्र | त्रयम्बकेश्वर, निकट नासिक | श्री त्र्यम्बकेश्वर ज्योतिर्लिङ्ग महाराष्ट्र राज्यको नासिक नजिक ब्रह्मगिरिको निकट गोदावरीको किनारमा अवस्थित रहेको छ । | |
९ | वैद्यनाथ | झारखंड | देवघर जिल्ला | परम्परा र पौराणिक कथा अनुसार देवघर स्थित श्रीवैद्यनाथ ज्योतिर्लिङ्गलाई प्रमाणिक मानिन्छ । | |
१० | नागेश्वर | गुजरात | द्वारका | श्रीनागेश्वर ज्योतिर्लिङ्ग बडौदा क्षेत्र अन्तर्गत गोमती द्वारका नजिक रहेको छ । | |
११ | रामेश्वरम | तमिलनाडु | रामेश्वरम | श्रीरामेश्वर तीर्थ तमिलनाडु राज्यको रामानाथपुरम मा रहेको छ । यहाँ श्रीलङ्का विजय पश्चात भगवान श्रीराम द्वारा अराध्यदेव शंकरको पूजा गरेकोले यो ज्योतिर्लिङ्गलाई श्रीरामेश्वर या श्रीरामलिंगेश्वर को रूपमा चिनिन्छ । | |
१२ | घृष्णेश्वर मन्दिर | महाराष्ट्र | निकट एल्लोरा गुफा, औरंगाबाद जिल्ला | श्रीघुश्मेश्वर (गिरीश्नेश्वर) ज्योतिर्लिङ्गलाई घुसृणेश्वर वा घृष्णेश्वर पनि भनिन्छ । योमहाराष्ट्र राज्यको दौलताबाद स्टेसनबाट बाह्र माइल टाढा बेरूल गाउँमा रहेको छ । |
बाह् ज्योतिर्लिङ्ग र बाह्र राशिबीचको सम्बन्ध
[सम्पादन गर्नुहोस्]मेष सोमनाथ, वृष श्रीशैल, मिथुन महाकाल, कर्क अमलेश्वर, सिंह वैद्यनाथ, कन्या भीमशंकर, तुला रामेश, वृश्चिक नागेश, धनु विश्वेशं, मकर त्र्यम्बकं, कुम्भ केदार तथा मीन घृष्णेशं
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ "बारह ज्योतिर्लिङ्ग, एक यात्रा", संस्थानको आधिकारिक वेबसाइट।
|accessyear=
प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता);|accessmonthday=
प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००९-०६-०२ मिति
विकिमिडिया कमन्समा ज्योतिर्लिङ्ग सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।