यौन अभिमुखिकरण, लैङ्गिक पहिचान र यौन विशेषता

यौन अभिमुखिकरण, लैङ्गिक पहिचान तथा यौन विशेषता (सांक्षेप: यौभिकयौता) यी तीन अवधारणाहरूलाई एकमुष्ठ रूपमा जनाउन प्रयोग गरिने शब्दावली हो ।

विविधता

यौभिकयौता विविधता देहाय प्रकारका छन् :-

यौन विशेषता

1. पुलिङ्गी
2. स्त्रीलिङ्गी
3. अन्तरलिङ्गी

लैङ्गिक पहिचान

1. त्याचलैङ्गिक व्यक्ति
2. पारलैङ्गिक व्यक्ति
3. अलैङ्गिक व्यक्ति
4. दुईलैङ्गिक व्यक्ति
5. मिश्रितलैङ्गिक व्यक्ति
6. द्रवलैङ्गिक व्यक्ति
7. लैङ्गिक गैर-अनुरूपी व्यक्ति
8. गैर-द्वयसांख्यिक लैङ्गिक पहिचान
9. अर्धलैङ्गिक व्यक्ति
10. सांस्कृतिक लैङ्गिक पहिचान
11. तेस्रोलिङ्गी
12. विषुलिङ्गी

लैङ्गिक अभिव्यक्ति

1. पुरुषत्व
2. नारीत्व
3. विषुपहिरणी
4. फेम् पुरुष
5. माएस्क महिला

यौन अभिमुखिकरण

1. विषमयौनिक
2. समयौनिक
3. द्वियौनिक
4. अयौनिक
5. सर्वयौनिक
6. द्रवयौनिक
7. बहुयौनिक
8. खैर्याउनिक

समाज

यौभिकयौताको आधारमा कुनै निश्चित वर्गहरू सिमान्तकृत रहेका छन् जस अर्थात् उनीहरू आफ्नो यौभिकयौताकै आधारमा समाजबाट विभेद, लाञ्छना र हिंसा महसुस गर्छन् । यौन विशेषताका आधारमा पुलिङ्गी र स्त्रीलिङ्गी व्यक्तिहरू, लैङ्गिक पहिचानका आधारमा त्याचलैङ्गिक व्यक्तिहरू र यौन अभिमुखिकरणका आधारमा विषमयौनिक व्यक्तिहरूको समाजमा विशेषाधिकार छ वा आफ्नो उक्त यौभिकयौता पहिचानकै आधारमा विभेद, हिंसा र लाञ्छना भोग्दैनन् । आफ्नो यौभिकयौताको आधारमा सिमातकृत रहेका जनसंख्यालाई सिमान्तकृत यौन अभिमुखिकरण, लैङ्गिक पहिचान र यौन विशेषताका व्यक्ति भनिन्छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय सिद्धान्त

मुख्य लेख: योग्याकार्ता सिद्धान्त

यौभिकयौता सम्बन्धीको प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय सिद्धान्त भनी योग्याकार्ता सिद्धान्तलाई मानिन्छ । सन् २००६मा लैङ्गिक पहिचान र यौन अभिमुखिकरण सम्बन्धीका अधिकारलाई दस्तावेजिकरण गर्दै योग्याकार्ता सिद्धान्त दस्तावेज जारी भएको थियो । सन् २०१७मा यस सिद्धान्तको पुनरवालोकन भई लैङ्गिक अभिव्यक्ति र यौन विशेषतालाई पनि यस सिद्धान्तमा समावेश गरिएको थियो ।

संयुक्त राष्ट्र संघ

सन् २०१६मा संयुक्त राष्ट्र संघको मानव अधिकार परिषदद्वारा यौभिकयौता सम्बन्धी स्वतन्त्र विज्ञ स्थापना गरिएको थियो । यौभिकयौता पहिचानको आधारमा हुने विभेद विरुद्ध, संयुक्त राष्ट्र संघको मानव अधिकार प्रतिबद्धता र कार्यन्वयन हेर्ने उक्त विज्ञको प्रमुख कार्य हो ।