अब्दुल कलाम

एपीजे अब्दुल कलाम
भारतको ११ औँ राष्ट्रपति
कार्यकाल २५ जुलाई २००२ – २५ जुलाई २००७
पूर्वाधिकारी	केआर० नारायण
उतराधिकारी	प्रतिभा पाटिल
व्यक्तिगत विवरण
जन्म	१९ अक्टोबर १९३१ रामेश्वरम् तमिलनाडु ब्रिटिस भारत
मृत्यु	२७ जुलाई २०१५(2015-07-27) (उमेर ८३)

अब्दुल कलाम

अवुल पकिर जैनुलाअबदीन अब्दुल कलाम (तमिल: அவுல் பகீர் ஜைனுலாப்தீன் அப்துல் கலாம்; उनको एक मध्यम वर्गीय मुस्लिम परिवारमा १५ अक्टोबर, १९३१, रामेश्वरम धनुषकोटि, तमिलनाडु, भारत), मा जन्म भएको थियो जसलाई सामान्यतया डाक्टर ए पी जे अब्दुल कलामका नामले जानिन्छ । डाक्टर ए.पी.जे. अब्दुल कलाम भारतीय गणतन्त्रका ११ औँ निर्वाचित राष्ट्रपतिका रूपमा चिनिन्छन्। उनी भारतका पूर्व राष्ट्रपति, प्रसिद्ध वैज्ञानिक र अभियन्ता हुनाका साथै उनी अविवाहित थिए। डा. आरजे आब्दुल कलाम भारतको मिसायल कार्यक्रमको प्रमुख वास्तुकार हुन्।।

प्रारम्भिक जीवन

अब्दुल कलामको पिता जैनुलाब्दीन न त धेरै पढेलेखेका थिए, न त धेरै धनी नै थिए। उनी एक नाविक थिए र नियमका पक्क थिए। यिनको पिता मछुआराहरूलाई नाऊ भाडामा दिने गर्थे । अब्दुल कलाम सयुंक्त परिवारमा रहन्थे। परिवारको सदस्य संख्याको अनुमान यस प्रकार लगाउन सकिन्छ कि घर आफू सहित पाँच भाइ एवं पाँच बहिनी थिए र घरमा तीन परिवार रहने गर्थो । अब्दुल कलामका जीवनमा यिनको पिताको धेरै प्रभाव रह्यो। उनका पिता पढ़े लेखेका न भए पनि उनले दिएको संस्कार अब्दुल कलामको जीवनमा धेरै काम आयो।

विद्यार्थी जीवन

पाँच वर्षको अवस्थामा रामेश्वरमका पंचायत प्राथमिक स्कूलमा तिनको दीक्षा-संस्कार भएको थियो । अब्दुल कलामले आफ्नो आरम्भिक शिक्षा नियमित राख्न लागि अखबार बेच्ने कार्य पनि गरेका थिए। कलामले सन् १९५८ मा मद्रास इन्स्टिच्यूट आफ टेकनालजीबाट अन्तरिक्ष विज्ञानमा स्नातकको उपाधि प्राप्त गरेका थिए । स्नातक गरिसके पछि उनले हावरक्राफ्ट परियोजनामा काम गर्नका लागि भारतीय रक्षा अनुसन्धान एवं विकास संस्थानमा प्रवेश गरे। १९६२ मा उनी भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठनमा आये जहाँ उनले सफलतापूर्वक धेरै उपग्रह प्रक्षेपण परियोजनाहरूमा आफ्नो भूमिका निभाए । परियोजना निर्देशकका रूपमा भारतका पहिला स्वदेशी उपग्रह प्रक्षेपण यान एसलवी३का निर्माणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाए जहाँबाट जुलाई १९८० मा रोहिणी उपग्रह सफलतापूर्वक अन्तरिक्षमा प्रक्षेपित गरिएको थियो।

पेशागत जीवन

सन् १९६२ मा उनी 'भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन'मा आये। डॉ.अब्दुल कलामलाई प्रोजेक्ट डायरेक्टरका रूपमा भारतको पहिलो स्वदेशी उपग्रह (एस.एल.वी. तृतीय) प्रक्षेनजीक्त्र बनाउने श्रेय हासिल छ। जुलाई १९८० मा उनले रोहिणी उपग्रहलाई पृथ्वीको कक्षाका निकट स्थापित गरेका थिए । यस प्रकार भारत पनि अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष क्लबको सदस्य बनेको थियो । यस रो लन्च व्यहीकल प्रोग्रामलाई परवान चढाउने श्रेय पनि उनलाई प्रदान गरियो । डॉ. कलामले स्वदेशी लक्ष्य भेदी (गाइडेड मिसाइल्स)लाई डिजाइन गरे। उनले अग्नि एवं पृथ्वी जस्ता मिसाइल्सलाई स्वदेशी प्रविधीबाट बनाए का थिए । डाक्टर कलाम जुलाई १९९२ देखि डिसेम्बर १९९९ सम्म रक्षा मन्त्रीका विज्ञान सलाहकार तथा सुरक्षा शोध र विकास विभागका सचिव थिए। उनले स्ट्रेटेजिक मिसाइल्स सिस्टमको उपयोग आग्नेयास्त्रहरूका रूपमा गरे। यस्तै प्रकारले पोखरणमा अर्को पल्ट न्यूक्लियर विस्फोट पनि परमाणु ऊर्जाका साथ मिलाए । यस्तो प्रकारले भारतले परमाणु हथियारको निर्माणको क्षमता प्राप्त गर्नमा सफलता आर्जित गर्यो डाक्टर कलामले भारतको विकास स्तरलाई सन् २०२० सम्म विज्ञानका क्षेत्रमा अत्याधुनिक गर्नका लागि एक विशिष्ट सोच प्रदान गरे । उनी भारत सरकारको मुख्य वैज्ञानिक सल्लाहकार पनि रहे। १९८२ मा उनी भारतीय रक्षा अनुसन्धान एवं विकास संस्थानमा निर्देशकका रूपमा उनको पुनरागमन भयो र उनले आफ्नो सारा ध्यान "गाइडेड मिसाइल" को विकासमा केन्द्रित गरे। अग्नि मिसाइल र पृथ्वी मिसाइलको सफल परीक्षणको श्रेय पनि उनैलाई छ। जुलाई १९९२ मा ती भारतीय रक्षा मन्त्रालयमा वैज्ञानिक सलाहकार नियुक्त भए । तिनको रेखदेखमा भारतले सन् १९९८ मा पोखरणमा आफ्नो अर्को सफल परमाणु परीक्षण गर्यो र परमाणु शक्तिदेखि सम्पन्न राष्ट्रहरूको सूचीमा सामेल भयो ।

राजनीतिक जीवन

डाक्टर अब्दुल कलाम भारतका ११ औ राष्ट्रपति निर्वाचित भएका थिए। उनलाई भारतीय जनता पार्टी समर्थित एन॰ डी॰ ए॰ घटक दलहरूले आफ्नो आशावार बनाएका थिए जसलाई वामदलहरूका अतिरिक्त समस्त दलहरूले समर्थन गरेका थिए। १८ जुलाई, २००२ मा डाक्टर कलामलाई नब्बे प्रतिशत बहुमत द्वारा 'भारतको राष्ट्रपति' चुनिएको थियो र उनले २५ जुलाई २००२ मा संसद भवनका अशोक कक्षमा राष्ट्रपति पदको शपथ लिएका थिए । यस संक्षिप्त समारोहमा प्रधानमन्त्री अटल बिहारी वाजपेयी, र उनको मन्त्रीमण्डलका सदस्य तथा अधिकारीगण उपस्थित थिए। अब्दुल कलामको कार्यकाल २५ जुलाई २००७ मा समाप्त भयो । डाक्टर अब्दुल कलाम व्यक्तिगत जिन्दगीमा अत्यंत अनुशासनप्रिय थिए। उनी शाकाहारी र मद्यत्यागी थिए। उनले आफ्नो जीवनी 'विंग्स अफ फायद' भारतीय युवाहरूलाई मार्गदर्शन प्रदान गर्ने तरिकाले लेखेका थिए । यिनको अर्को पुस्तक 'गाइडिंग सोल्स- डायलग्स अफ द पर्पज अफ लाईफ' आत्मिक विचारहरूलाई उद्घाटित गर्दछ उनले तमिल भाषामा कविताहरु पनि लिखेका थिए। यो पनि ज्ञान भएकोछ कि दक्षिणी कोरियामा यिनका पुस्तकहरूको निकै माँग छ र वहा उनलाई अधिक चाहना गर्छन हुनत डाक्टर अब्दुल कलाम राजनीतिक क्षेत्रका व्यक्ति होइनन् तर राष्ट्रवादी सोच र राष्ट्रपति बन्नुका पछि भारतको कल्याण सम्बन्धी नीतिहरूका कारण उनलाई केही हदसम्म राजनीतिक दृष्टिले सम्पन्न मान्न सकिन्छ। उनले आफ्नो पुस्तक 'इण्डिया २०२० 'मा आफ्नो दृष्टिकोण स्पष्ट गरेकाथिए । यो भारतलाई अन्तरिक्ष विज्ञानका क्षेत्रमा संसारको सिरमौर राष्ट्र बन्दै गरेको हेर्न चाहन्थिए र यसका लागि यिनको समक्ष एक कार्य योजना पनि थियो। परमाणु हथियारहरूका क्षेत्रमा भारतलाई सुपर पावर बनाउने कुरा सोचेका थिए। यो विज्ञानका अन्य क्षेत्रहरूमा पनि प्राविधिक विकास चाहन्थिए। डाक्टर कलामको भनाई छ कि 'सफ्टवेयर'को क्षेत्र सबै वर्जनाहरूदेखि मुक्त हुनुपर्दछ भनें ाकि अधिकाधिक मानिस यसको उपयोगितादेखि लाभांवित हुन सकुन्। यस्तोमा सूचना प्रविधीको तीव्र गतिदेखि विकास हुन सक्नेछ । त्यस्तो यिनको विचार शान्ति र हथियारहरूलाई लिएर विवादास्पद छन्। यस सम्बन्धमा उनले भनेका थिए- "२००० वर्षहरूका इतिहासमा भारतमा ६०० वर्षहरूसम्म अन्य मानिसहरूले शासन गरेका थिए, यदि तपाईँ विकास चाहनुहुन्छ भने देशमा शान्तिको स्थिति हुनु आवश्यक छ र शान्तिको स्थापना शक्तिदेखि हुन्छ। यसै कारण मिसाइलहरूलाई विकसित गरिएको कारण यही हो ताकि देश शक्ति सम्पन्न होस्।"

पुरस्कार

अवुल पकीर जैनुलबीदीन अब्दुल कलामलाई भारत सरकार द्वारा १९८१ मा प्रशासकीय सेवाका क्षेत्रमा पद्म भूषणदेखि सम्मानित गरिएको थियो। डाक्टर कलामलाई भारतका सर्वोच्च नागरिक सम्मान भारत रत्नदेखि १९९७मा सम्मानित गरिएको छ। १८ जुलाई, २००२मा डाक्टर कलामलाई नब्बे प्रतिशत बहुमत द्वारा भारतको राष्ट्रपति चुनिएको र उनले २५ जुलाईमा आफ्नो पदभार ग्रहण गरे। त्यस पदका लागि उनको नामांकन त्यस समय सत्ता मा रहेको राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक गठबंधनको सरकारले गरेको थियो जसलाई भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसको समर्थन प्राप्त भएको थियो। उनको विरोध गर्न दलहरूमा त्यस समय सबैभन्दा मुख्य दल भारतीय कम्यूनिस्ट पार्टी र अन्य वामपंथी सहयोगी दल थिए। वामपंथी दलहरूले आफ्नो तरफदेखि ८७ वर्षीया श्रीमती लक्ष्मी सहगलको नामांकन गरेका थिए जो सुभाषचन्द्र बोसका आजाद हिन्द फौजमा र द्वितीय विश्वयुद्धमा आफ्नो योगदानका लागि जानिञ्छिन ।

व्यक्तिगत

डाक्टरले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनमा पूर्ण तया अनुशासन शाकाहार र ब्रह्मचर्यको पालन गर्न अग्रणी देखिञ्छन । यस्तो भनिन्छ कि उनी कुरान र भगवद् गीता द्वयनै अध्यन गर्दछन्। कलामले धेरै स्थानहरूमा उल्लेख गरेका छन उनी तिरुक्कुरालको पनि अनुसरण गर्दछन्, तिनको भाषणहरूमा कमभन्दा कम एक कुरानको उल्लेख अवश्य रहन्छ। राजनीतिक स्तरमा कलामको चाहत छ कि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा भारतको भूमिका विस्तार हो र भारत ज्यादादेखि ज्यादा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाओस । भारतलाई महाशक्ति बन्ने दिशामा पाहिला बढ्दै गरेको हेर्न पाउनु तिनको आतंरिक इच्छा छ। उनले धेरै प्रेरणास्पद पुस्तकहरूको पनि रचना गरेका छन उनले प्रविधीलाई भारतका जनसाधारणसम्म पुर्यौउने सधैं निरंतर आन्दोलन गरिरहेका छन्। बच्चाहरू र युवाहरूको बीच डाक्टर कलाम अत्यधिक लोकप्रिय छन्। अचेल तपाईँ भारतीय अन्तरिक्ष विज्ञान एवं प्रविधि संस्थानका कुलपति छन्|

मृत्यु

‘मिसाइल म्यान’ का रूपमा चिनिने भारतका ११ औँ राष्ट्रपति एपीजे अब्दुल कलामको 27 July, 2015 मा ८३ वर्षको उमेरमा मेघालयको सिलोङमा निधन भएको हो । सिलोङस्थित इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ म्यानेजमेन्टका विद्यार्थीको निम्तोमा प्रवचन दिन उनी सोमबार बिहान सिलोङ पुगेका थिए । साँझ ६ बजेर ३२ मिनटमा इन्स्टिच्युटको समारोहस्थलमै एकाएक बेहोस भएका थिए । तत्काल स्थानीय बेथानी अस्पताल पुर्‍याइएका उनलाई राति पौने ८ बजे चिकित्सकले मृत घोषणा गरेका थिए । उनले अंतिमपल्ट बोलेको वाक्य थियो ,"फनी गाइ! आर यू डुइन वेल?" भनेर आफ्नो सहयोगी श्रीजन पल सिंहलाई भनेका थिए ।

किताबहरू

डाक्टर कलामले साहित्यिक रूपले पनि आफ्नो शोधलाई चार उत्कृष्ट पुस्तकहरूमा समाहित गरेका छन जो यस प्रकार छन्- 'विंग्स अफ फायर', 'इण्डिया २०२०- ए विजन फर द न्यू मिलेनियम', 'माई जर्नी' तथा 'इग्नाटिड माइंड्स- अनलीशिंग द पोवर विदिन इन्डिया'। यी पुस्तकहरूको धेरै भारतीय तथा विदेशी भाषाहरूमा अनुवाद भइसकेको छ। यसरि उनी भारतका एक विशिष्ट वैज्ञानिक हुन्, जसलाई ३० विश्वविद्यालहरू र संस्थानहरूदेखि डाक्टरेटको मानद उपाधि प्राप्त भैसकेको छ ।

• इग्नाइटेड माइंडस: अनलीशिंग थिए पावर विदीन इन्डिया एपीजे अब्दुल कलाम कृत (पहरूग्विन बुक्स, २००३) ISBN ०-१४-३०२९८२-७
• इन्डिया- माय-ड्रीम एपीजे अब्दुल कलाम कृत (एक्सेल बुक्स, २००४) ISBN ८१-७४४६-३५०-X
• एनविजनिंग अन एमपावर्ड नेशन: टेक्नालजी फार सोसायटल ट्रांसफारमेशन एपीजे अब्दुल कलाम कृत (टाटा मैकग्रा हिल पब्लिशिंग कंपनी लिमिटेड, २००४) ISBN ०-०७-०५३१५४-४
• आत्मकथात्मक
  • विंग्स आफ फायर: एन आटोबायोग्राफी आफ एपीजे अब्दुल कलाम एपीजे अब्दुल कलाम कृत , अरुण तिवारी (ओरिहरूट लांगमैन, १९९९) ISBN ८१-७३७१-१४६-१
  • साइंटिस्ट टू प्रेसिडहरूट एपीजे अब्दुल कलाम कृत (ज्ञान पब्लिशिंग हाउस, २००३) ISBN ८१-२१२-०८०७-६
  • इटरनल क्वेस्ट: लाईफ ऐंड टाइम्स आफ डाक्टर अवुल पकिर जैनुलाआबदीन अब्दुल कलाम एस चन्द्रा कृत (पहरूटागन पब्लिशर्स, २००२) ISBN ८१-८६८३०-५५-३
  • प्रेसिडहरूट एपीजे अब्दुल कलाम आरका पूर्ति कृत (अनमोल पब्लिकेशन्स, २००२) ISBN ८१-२६१-१३४४-८
  • ए पी जे अब्दुल कलाम: द विजनरी आफ इन्डिया'का भूषण एवं जी कात्याल कृत (एपीएच पब्लिशिंग कार्पोरेशन, २००२) ISBN ८१-७६४८-३८०-X