जलवायु परिवर्तन

'ग्लोबल वार्मिङ'भन्ने अङ्ग्रेजी पदावलीलाई नेपालीमा भूमण्डलीय ऊष्मीकरणको रूपमा रूपान्तरित गरिएको छ। हिन्दी भाषामा समेत यो पदावलीको नै प्रयोग गरिएको पाइन्छ। भूमण्डलीय ऊष्मीकरणको अर्थ हुन आउँछ पृथ्वीको तापक्रममा हुन आइरहेको क्रमिक वृद्दि र यसका कारणले हुन जाने प्रभावहरू। वातावरणविद एवँ वैज्ञानिकहरूका अनुसार हामी बसोवास गरिरहेको पृथ्वी क्रमश: तातिरहेको छ तर यसको कारण पृथ्वीलाई ताप र शक्ति प्रदान गर्ने सूर्यको तापक्रम बढेको कारणले नभई, पृ्थ्वी भित्रैबाट सिर्जित मानवीय कारणले गर्दा हुन गएको हो। यो कुराको सिधा सम्बन्ध मानव जातिले आँफू बाँचेको संसारलाई प्रदूषित पार्न खेलेको भूमिकासँग गाँसिएको छ। ईसाको १८ औँ शताव्दिको अन्त्यतिर शुरू भएको औद्योगिक क्रान्ति अनि कलकारखानाहरूको स्थापना र १९औँ तथा बीसौँ शताव्दिमा यातायात , कलकारखाना र मेशिनहरू जस्ता प्रसाधनहरूको अत्यधिक प्रयोगमा लाग्ने पेट्रोल, डिजेल, मट्टितेल जस्ता ईन्धनहरू तथा मिथेन जस्ता ग्यासहरू बालेर वातावरणमा उत्सर्जन हुन पुग्ने कार्बन, कार्बन मोनोअक्साइड आदि जस्ता विषालु र हानिकारक ग्यासहरूको मात्रा बढ्दै जानाले नै वातावरणीय प्रदूषण र भूमण्डलीय ऊष्मीकरणको डरलाग्दो स्थिति पैदा हुने स्थिति आएको हो।

वैश्‍विक माध्‍य सतहको ताप 1961-1990को सापेक्ष देखि भिन्‍न है

1995 देखि 2004को समयमा औसत धरातलीय तापमान 1940 देखि 1980 सम्मको औसत तापमान देखि भिन्‍न है

भूमंडलीय ऊष्मीकरण (ग्‍लोबल वर्मिंग)को अर्थ पृथ्‍वीको निकटस्‍थ-सतह वायु र महासागरको औसत तापमान (average measured temperature)मा 20औं शताब्‍दी देखि हो रही वृद्धि र उनको अनुमानित निरंतरता छ।

पृथ्‍वीको सतहको निकट विश्वको वायुको औसत तापमानमा 2005 सम्म 100 वर्षको समयमा 0.74 ± (±) 0.18 °C (1.33 ± 0.32 °F)को वृद्धि भएको छ। जलवायु परिवर्तनमा बैठे अंतरसरकार पैनल (Intergovernmental Panel on Climate Change)(IPCC)ले निष्कर्ष निकला छ कि "२० औं शताब्दीको मध्य देखि संसारको औसतन तापमानमा जो वृद्धि भएको छ उनको मुख्य (due to) कारण एंथ्‍रोपोजेनिक (anthropogenic) ( मनुष्य द्वारा निर्मित ) ग्रीनहाउस ग्याँसहरू (greenhouse gas)को अधिक मात्राको कारण भयो" ग्रीनहाउसको असर हैI ज्वालामुखी संग मिलेर सौर परिवर्तन (solar variation) जस्तो प्राकृतिक घटनाहरू 1950 भन्दा पहिले वाला औद्योगिक समय सम्म कम गर्मीको प्रभाव दिखाई दिथे तथा 1950 पछि यसको चिसो भएको अल्प प्रभाव दिखाई दिथे।

इन निष्कर्षोंको पुष्टि प्रमुख औद्योगिक देशहरू (scientific societies and academies of science) को सबै राष्ट्रिय वैज्ञानिक अकादमियों सहित कम से कम 30 वैज्ञानिक समितिहरू र विज्ञान अकादमियों लेको छ। जहाँ एक ओर केहि निजी वैज्ञानिकहरू (individual scientists)ले आईपीसीसीको केहि खोजहरूको प्रति असहमति व्यक्त गरे छ, वहीं दोश्रो ओर जलवायु परिवर्तन पर कार्य गरेर रहे अधिकांश वैज्ञानिकहरूले आईपीसीसीको प्रमुख निष्कर्षोंमा सहमति जताई छ। जस्तो कि नामले नै साफ छ, ग्लोबल वार्मिंग धरतीको वातावरणको तापमानमा लगातार हो रही बढोतरी छ। हाम्रो धरती प्राकृतिक तरिकामा सूर्यको किरणों देखि उष्मा ( हीट, गर्मी ) प्राप्त गर्छ। यो किरणें वायुमंडल ( एटमास्पिफयर) देखि गुजरती भए धरतीको सतह (जमीन, बेस) देखि टगराउँछं र फेरि वहीं देखि परावर्तित ( रिफलेक्शन) भएर पुन: लौट जान्छ। धरतीको वायुमंडल धेरै ग्याँसबाट मिलेर बना छ जसमा केहि ग्रीनहाउस ग्याँसहरू पनि शामिल छन्। यिनीहरू मध्ये अधिकांश ( मोस्ट आफ देम, धेरै अधिक ) धरतीको माथि एक प्रकार भन्दा एक प्राकृतिक आवरण ( लेयर, कवर ) बना लिन्छं। यो आवरण लौटती किरणोंको एक भागको रोक लिन्छ र यस प्रकार धरतीको वातावरण लाई गर्म बनाए राखिन्छ। गौरतलब ( इट यस रिकाल्ड, मालूम हुनु ) छ कि मनुष्यहरू, प्राणिहरू र बिरुवाहरूको जीवित रहनको लागि कम से कम 16 डिग्री सेल्शियस तापमान आवश्यक हुन्छ। वैज्ञानिकहरूको मानन छ कि ग्रीनहाउस ग्याँसहरूमा बढोतरी भए पछि यो आवरण र पनि सघन ( अधिक मोटा होना) या मोटा होता जान्छ। यस्तोमा यो आवरण सूर्यको अधिक किरणहरूलाई रोकन लाग्इन्छ र फेरि यहीं देखि शुरू हो जान्छन् ग्लोबल वार्मिंगको दुष्प्रभाव ( साइड इफेक्ट) । आईपीसीसी द्वारा सारगर्भित जलवायु प्रतिमान के (Climate model)प्रतिरूपण इंगित गर्छन कि धरातलको औसत ग्लोबल तापमान 21औं शताब्दी को समयमा बढी अधिक बढ सक्छ।परिणामोमा यति भिन्ता (scenarios)का कारन छ ग्रीन्हौसे ग्याँसहरू (greenhouse gas)के उत्सर्जनको अलग-अलग मापदण्ड प्रयोग गरे जाँदैछन् र जलवायु संवेदनशीलता (climate sensitivity)के पनि अलग-अलग मात्रा बनाये गए हो हुनत अधिकतर अध्‍ययन 2100 सम्मको अवधिमा केद्रित छन्, फेरि पनि जति नै ग्रीनहाउस ग्याँसको स्‍तर स्थिर हो जाहरू तब पनि वार्मिंग तथा समुद्रको स्‍तरमा वृद्वि भएको लगातार आशा गरिन्छ।ेमहासागरोंको विशाल गर्मीको परिणामको कारण नै संतुलन सम्म पुगनमा विलंब हुन्छ

सारे संसारको तापमानमा वृद्धि देखि समुद्रको स्तर (sea level to rise)से वृद्धि, मौसमको तीव्रता (extreme weather)में वृद्धि र अवक्षेपण (precipitation)की मात्रा र रचनामा महत्वपूर्ण बदलाव आउन सक्छ ग्लोबल वार्मिंगको अन्य प्रभावों (effects of global warming)में कृषि उपज (agricultural yield)में परिवर्तन , व्यापार मार्गहरूमा संशोधन , ग्लेशियरको पछि हटना (glacier retreat), प्रजातिये विलोपन (extinctions)और बिमारिहरूमा वृद्धि (disease vectors)शामिल हो

शेष वैज्ञानिक अनिश्चितताओं (uncertainties)मा भविष्‍यको गर्म तापमान बढी पुरा विश्वको अलग-अलग भागहरूमा गर्मी र सम्बन्धित परिवर्तनहरूको भिन्‍नता शामिल छ।ज्यादातर राष्ट्रिय सरकारहरू (Most national governments)ने क्योटो प्रोटोकल (Kyoto Protocol)पर हस्ताक्षर गरेर दिए हो र उनको तस्दीक पनि गरेर दिएको छ। क्योटो प्रोटोकलको उद्देश्य ग्रीनहाउस ग्याँसहरू ओ कम गर्न छ ,पर सारा संसारमा राजनितिक (political)और लोक बहस (public debate)छिडी भएको छको कुनै कदम उठाना चाहिएको नही ताकि भविष्यमा वार्मिंगको कम गरे जा सके या उलटाया (reduce or reverse)जा सके या उनको असरको ढाला (adapt)जा सके

शब्दावली

"ग्लोबल वर्मिंग" देखि आशय हाल नैको दशकहरूमा भयो वार्मिंग र यसको निरंतर बने रहनको अनुमान र यसको अप्रत्‍यक्ष रूपले मानवमा पडने वाला प्रभावले छ। जलवायु परिवर्तनमा संयुक्त राष्ट्र समझौतेको रूपरेखामा "मानव द्वारा गरियो परिवर्तनहरूको लागि "जलवायु परिवर्तन र अन्‍य परिवर्तनोको लागि "जलवायु परिवर्तनशीलता" शब्‍दको प्रयोग गरेको छ। यो शब्द " जलवायु परिवर्तन " मानिन्छ कि बढ्दो तापमान नै एकमात्र प्रभाव छैनन् यो शब्द " एन्थ्‍रोपोजेनिक ग्लोबल वर्मिंग " धेरै पल्ट प्रयोग उन समय प्रयोग गरिन्छ जब मानव प्रेरित परिवर्तनमा ध्यान केंद्रित हुन्छ।

कारण

आईपीसीसीको चतुर्थ मूल्यांकन रिर्पोट द्वारा (radiative forcing)अनुमानित वर्तमान विकिरणशील बाध्यताको घटक (IPCC Fourth Assessment Report).

पृथ्वीको जलवायु बाहिरी दबाव के (orbital forcing),, चलते परिवर्तित होती रहन्छ जसमा सूर्यको चारै ओर यसको आफ्नो कक्षामा हुने परिवर्तनभी शामिल छन्। कक्षामा पड्ने वाला दबाव सौर चमक (solar luminosity), ज्वालामुखी उदगार, तथा वायुमंडलीसय ग्रीनहाउस ग्याँसहरूको अभिकेंद्रण (greenhouse gas)को पनि परिवर्तित गर्दछ। वैज्ञानिक साधारण सहमति (scientific consensus) होने पछि पनि हाल नैमा भयो गर्मीमा वृद्धिको विस्तृत कारण (causes of the recent warming) अनुसन्धानको विषय हुन्छन् यो हो कि मानवीय गतिविधिहरूको कारण वातावरणको ग्रीनहाउस ग्याँसहरूमा वृद्धि देखि हुने अधिकांश गर्मीको औद्योगिक युगको शुरुवात पछि देखि देखिएको.हाल नैको 50 वर्षोको यो श्रेय स्पष्‍ट तरिकामा जान्छ जसको लागि आंकडा उपलब्ध छन्। साधारण सहमतिको विचार भन्दा अलग केहि अन्य संकल्पनाओं (hypotheses)को सुझाव अधिकांश तापमान वृद्धिको व्याख्‍या गर्नको लागि दिइन्छ।यस्तो नै एक परिकल्पनाको प्रस्ताव छ कि गर्मी अलग अलग रूपहरूमा सौर गातिविधिको परिणाम हुन सक्छ।

बाध्‍यताको कुनै पनि प्रभाव तात्कालिक छैन।धरतीको महासागरहरूको ताप जडत्व (thermal inertia) र धेरै अप्रत्यक्ष प्रभावहरूको मधुरो प्रतिक्रियाको मतलब छ धरतीको वर्तमान तापमान उसपर हालियो दबाव संग संतुलनमा छैन जलवायु वचनबद्धता (Climate commitment)को अध्‍ययनों देखि प्रदर्शित्‍ हुन्छ कि यदि ग्रीनहाउस ग्याँसहरू लाई 2000 स्‍तरमा स्थिर गर्‍यो जाए त यसले अगाडी पनि केहि सीमा तक। गर्मी दिखाई देगी

वायुमंडलमा ग्रीनहाउस ग्याँसहरू

ग्रीनहाउस प्रभावको खोज 1824मा जोसेफ फोरियर द्वारा गरिएको थियो तथा 1896मा पहिलो पल्ट स्वेन्‍टी आरहेनेस (Svante Arrhenius) द्वारा यसको मात्रात्मक जांच गरिएको थियो। यो प्रक्रिया द्वारा जो अवशोषण (absorption) र उत्सर्जनको अवरक्त विकिरण द्वारा वातावरणमा गर्म गैसें वातावरणमा एउटा अझै अर्को ग्रह गर्यो सतह कम छ .

वातावरणमा कार्बन डाइओक्साइडमा हाल नैमा हुने बढोतरी ( CO2 ) .मासिक CO₂ मापन यो दर्शाउछन कि यदि सारा वर्षको देख्यो जाए त छोटे-छोटे मौसमी परिवर्तन देखनेको मिलछन ; हरेक साल यो परिवर्तन उत्तरी गोलार्ध (Northern Hemisphere)मा वसव्त मौसमको आखिरमा अधिक हो जान्छन् र जब उत्तरी गोलार्धमा खेतिहरू बीजनेको समय हुन्छ त यो परिवर्तन कम हो जान्छन् क्यूंकि पौधे वातावरणमा भन्दा केहि CO₂ हटा लिन्छन्I

ग्रीनहाउस प्रभावको रूपमा अस्तित्व यस प्रकार विवादित छैन .स्वाभाविक रूपले ग्रीन हाउस ग्याँसहरूको नजीकै भएको मतलब छ एक गर्मीको प्रभावको बारेमा 33 डिग्री सेल्सियस ( 59 °F ) , जो पृथ्वीमा रहन योग्य हुँदैन। .पृथ्वीमा महत्वपूर्ण ग्रीन्हौसे ग्याँसहरू हो , जल-वाष्प (water vapor), जो कि 36–७० प्रतिशत सम्म greenhouse प्रभाव पैदा गर्दछ ( बादल इसमे शामिल नही हैं (not including clouds)) ; carbon dioxide (CO₂) जो ९-२६ प्रतिशत सम्म greenhouse प्रभाव पैदा गर्दछ; methane (methane) (CH₄) ४-९ प्रतिशत सम्म र ozone, जो ३-७ प्रतिशत सम्म प्रभाव पैदा गर्छ I मुद्दा यो हो कि मानवीय गतिविधिहरू संग जब केहि ग्रीनहाउस ग्याँसहरूको वायुमंडलीय सांद्रता बढती छ तब ग्रीनहाउस प्रभावको शक्ति कसरि परिवर्तित हुन्छ।

औद्योगिक क्रांति पछि देखि मानवी गतिविधिमा वृद्धि भएको छ जसको कारन ग्रीन हाउस ग्याँसहरू कि मात्रामा धेरै जियादा वृद्धि भएको छ , यसको कारन विकरणशील बाध्य (radiative forcing) CO से₂, मीथेन (methane), tropospheric ओजोन, सीएफसी (CFC)और s nitrous पनि धेरै बढए हैं (nitrous oxide)Iयदि अणु (Molecule) कि दृष्टिले हेर्नुहोस त मीथेन ग्रीनहाउस गैसcarbon dioxideको तुलनामा अधिक प्रभावी छ , तर उनको सांद्रता यति कम छ कि उनको विकरणशील जोर (radiative forcing) कार्बन डाइओक्‍साइड कि तुलनामा केवल एक चौथाई छ प्राकतिक रूपले उत्पन्न हुने केहि दोश्रो गैसे ग्रीनहाउस प्रभावमा योगदान दिछ। इन्‍में भन्दा एक नाइट्रस ओक्साइड (nitrous oxide) (N₂O) कृषि जस्तो मानवीय गतिविधिहरूको कारण आफ्नो विकास गरदैछ!CO₂ र CH₄को वातावरण सांद्रता (atmospheric concentrations) 1700 औं सताब्दीको मध्‍यमा औद्योगिक क्रांतिको शुरुवात पछि देखि क्रमशः 31% र 149% बढ गई छ।पछिल्लो 650,000 वर्षको समयमा कुनै पनि समय देखि यिनी स्तरहरू लाई एकदम अधिक मानयो जा रहेको छ । यो त्यो अवधि छ जसको लागि विश्वसनीय आंकडे आइस कोर् (ice core)s. देखि निकालियो हैं।कम प्रत्यक्ष भूवैज्ञानिक प्रमाणले यो मानिन्छ कि CO₂को यति ज्यादा मात्रा पछिल्लो पल्ट २० करोड वर्ष पहिले भएको थियो। जीवाश्‍म ईंन्धन (Fossil fuel)को बल्न देखि पछिल्लो 20 वर्षमा मानवीय गतिविधिहरू संग CO₂मा भयो बढोतरीमा कम से कम एक तिहाई वृद्धि छ।शेष कार्य भूमिको उपयोगमा परिवर्तनको कारण बाट हुन्छ विशेषगरेर वनोंको कटाई देखि यस्तो हुन्छ। (deforestation)

वातावरणको CO_{2मा वार्षिक वृद्धि}: १९६०मा औसत वार्षिक वृद्धि २००० देखि २००७को बीच भयो वृद्धिको ३७% नै थियो।

CO2को वर्तमान वासयुमंडलीय सांद्रता आयतन[२९] को दृष्टिले लगभग 385 प्रति दस लाख ( (ppm)पीपीएम ) छ। भविष्यमा CO₂को स्तर ज्यादा हुने आशंका छ क्यूंकि जीवाश्म ईंन्धन र भूमिको उपयोगमा धेरै परिवर्तन आ रहे हो वृद्धि क दर अनिश्चित आर्थिक , सामाजिक (sociological), प्रौद्योगिकी, र प्राकृतिक घटनाहरूमा निर्भर गर्ने छमा शायद आखिरकार जीवाश्म ईंन्धनको उपलब्धता नै निर्णायक साबित हो आईपीसीसीको उत्सर्जन परिदृश्‍योंमा विशेष रिपोर्ट (Special Report on Emissions Scenarios) भविष्यको धेरै CO₂ परिदृश्‍योको बारेमा बताती छ जो २१००को आखिर सम्म ५४१ देखि लिएर ९७० पीपीएम सम्म हुन सक्छन्. यस स्तर सम्म पुगनको लागि तथा 2100 पछि पनि उत्सर्जन जारी राखनको लागि जीवाश्म ईंन्धनको पर्याप्त भंडार छन्, यदि कोइला (coal) , बालू बालुवा (tar sands) या मीथेन क्लेथ्‍रेट (methane clathrate)को व्यापक प्रयोग गरिन्छ .

पुननिर्वेशन

जलवायुमा बाध्‍क घटकहरूको प्रभाव विभिन्न प्रक्रियाहरू द्वारा जटिल हो जान्छन्।

सर्वाधिक स्पश्‍ट प्रत्युत्तरहरूमा भन्दा एकको संबंध्‍ जलको वाष्पीकरण देखि छ।कार्बन डाई ओक्साइड जस्तो दीर्घकालीन ग्रीनहाउस प्रभाव वाला ग्याँसहरूको मिलन देखि पैदा हुने गर्मी वायुमंडलमा जलको अधिक मात्रामा वाष्‍पीकरणको कारण बनता छ। क्यूंकि जल-वाष्प खुद एक ग्रीनहाउस ग्याँस हो , यसैले यसले वातावरण र पनि ज्यादा गर्म हुन्छ , र यसले र बी ज्यादा पानी वाष्पमा बदलइन्छ ( क सकारात्मक पुननिर्वेशन (positive feedback)) , र यो प्रतिक्रिया चलती रहन्छ जबतक कि पुननिर्वेशन चक्रमा रोक न लग जाए.अकेले कार्बन डाई आक्साइड देखि हुने यसको प्रभाव धेरै विशाल हुनेछ।यद्यपि प्रत्युत्तरको यो प्रक्रिया वायुको चिस्यानको कणहरूमा बढोतरी गर्छ, तब पनि सापेक्ष आर्द्रता (relative humidity) या त स्थिर रहन्छ या थोरै घट जान्छ किनकी वायु गर्म हुन्छ। प्रत्युत्तरको यो प्रभाव केवल धीरे धीरे नै उल्टा हुन सक्छ किनकी कार्बन डाई आक्साइडमा दीर्घकालीन वायुमंडलीय जीवनावधि (atmospheric lifetime) हुन्छ।

बादलों देखि प्रभावित हुने प्रत्युत्तर एक निरंतर चलने वाला प्रक्रिया हो।नीचे देखि देखेको छ , बादलको फिर्ता उत्सर्जन अवरक्त विकिरणको सतह , बढी एक यति गर्मी प्रभाव डालती छ , माथि देखि देखेको छ , बादल र सूर्यको प्रकाश उत्सर्जन अवरक्त विकिरण प्रतिबिंबित गर्नको लागि ठाँउ हो , र यसैले एक शीतलन प्रभाव डालती छ .शुद्ध प्रभाव के गर्म अथवा चिसो छ यो बादलको किसिम (type) र उंचाई जस्तै विवरणोंमा निर्भर गर्दछ। जलवायुको प्रतिमानोंमा यिनी विवरणहरूलाई प्रदर्शित गर्न कठिन हुन्छ किनकी जलवायु प्रतिमानों को संगणक खानोंमा रिक्त स्थानहरूको बिंदुहरूको बीचको तुलनामा बादल धेरै साना हुन्छन्।

जस्तै जस्तै वायुमंडल गर्म होता जान्छ वैसे वैसे परामर्शी प्रत्युत्तरको प्रक्रिया चूक दर (lapse rate)मा परिवर्तनले सम्बन्धित हुन्छ।क्षोभमंडल (troposphere) उंचाईमा बढोतरी होने संग-साथ वायुमंडलको तापमान घटता जान्छ। अवरक्त विकिरणको उत्सर्जन तापमान गर्‍यो चौथी शक्तिमा निर्भर गर्दछ , वातावरणको उपरी तह भन्दा ज्यादा लम्बी विकिरण (longwave radiation)उत्सर्जित हुन्छ र तल्लो तह देखि यो कम हुन्छ .ज्यादातर विकिरण जो उपरी वातावरणले उत्सर्जित हुन्छ खलामा जान्छ , जबकि तल्लो वातावरणले उत्सर्जित हुने विकिरण दोबारा वतावारव द्वारा सोख ली जान्छ .इस प्रकार , ग्रीन हाउस प्रभाव वातावरणमा तापमानको ऊंचाई संग कम भएको रफ्तार पे निर्भर गर्दछ , यदि तापमान गर्‍यो दर कम छ त ग्रीन हाउस असर ज्यादा हुनेछ र यदि तापमान गिरनेको दर कम छ त ग्रीन हाउस असर कम हुनेछ .सिद्धांत र मोडेल दुवै यो संकेत गर्छनको वार्मिंग भन्दा अग्लोई संग तापमानको गिरना कम हुनेछ , जसबाट एक नकारात्मक lapse rate feedback पैदा हुनेछ र यसले ग्रीन हाउस असर कमजोर हुनेछ .ऊंचाई संग तापमान परिवर्तनको दरको मापन सानो-सानो त्रुटिहरूको प्रति धेरै सवेंदेंशील हुन्छ , यसले यो ठेगाना गर्न धेरै मुश्किल हुन्छ कि मोडेल हकीकत देखि मेल खाता होको नही .

एउटा अझै अर्को महत्वपूर्ण प्रक्रिया हो आइस'अल्बेडो प्रत्युत्तर जब वैश्विक तापमानमा वृद्धि हुन्छ , तब ध्रुवोंको नजीकै बरफ छिटो दर देखि पिघलने लाग्छ।जस्तै जस्तै बरफ पिघलती छ वैसे वैसे भूमि अथवा खुला जल उनको स्‍थ्‍स्थानले लिन्छ।भूमि र जल दुवै नै बरफको तुलनामा कम परावर्तक हुन्छन् र यसैको लागि सौर विकिरणको अधिक मात्रामा सोख लिन्छन्।यसले अधिक गर्मी हुन्छ जसको कारण बढी अधिक बरफ पिघलने लाग्छ तथा यो चक्र चलता रहन्छ।

सकरामातक पुननिर्वेशन (Positive feedback) जोको CO₂ र CH₄को उत्सर्जनको कारन हुन्छ एक अन्य कारण हो जो वार्मिंगको बढाइन्छ . यो ग्याँसहरू जमते भएका पेर्मफ्रोस्त (permafrost)जस्तैको जमा भयो काठ (peat) ,siberia (bog)में दलदल (Siberia)से पैदा हुन्छ . त्यहि तरिका मीथेन clathrate (methane clathrate), जोको महासागरहरूमा पाइन्छ , देखि जो भारी मात्रामा CH₄ निकलती छ , वार्मिंगको एक मुख्य कारण हुन सक्छ , जस्तोको clathrate gun hypothesis (clathrate gun hypothesis) भन्इन्छ .

जस्तै जस्तै समुद्र गर्म होता जान्छ वैसे वैसे कार्बनको अलग गर्ने क्षमता घटती जान्छ।ऐसा यसैले छ क्यूंकि mesopelagic क्षेत्र (mesopelagic zone) ( लगभग 200 देखि 1000 मीटरको गहिराई सम्म )मा पोषकहरूको गिरता भयो स्तर डायटम (diatom)को विकासमा भादक हुन्छ र साना phytoplankton (phytoplankton)को हकमा हुन्छ जोको कार्बन को biological pump (biological pump)स हो

सौर परिवर्तन

पछिल्लो 30 वर्षले

सौर परिवर्तन

केहि कागजाज सुझाव दिछन कि सूर्यको योगदानको कम आकलन गरिएको छ। Duke University (Duke University)को दुइ शोधकर्ताओं, Bruce West र Nicola Scafettaले यो अनुमान लगाएको छको सूर्यले १९००-२००० सम्म शायद ४५-५० प्रतिशत सम्म तापमान बढानेमा योगदान दिए छ र १९८० र २००० को बीचमा लगभग २५-३५ प्रतिशत सम्म तापमान बढाएको छ।पीटर स्कट र अन्य शोधकर्ताहरू द्वारा थाहा भएको छ जलवायु मोडेल ग्रीन हाउस ग्याँसहरूको प्रभाव लाई जिआदा आंकते हो र सोलर फोर्सिंगको जिअदा महत्व नही देते , उनि यो पनि सुझाव दिछन ज्वालामुखी धूल र सुल्फाते एरोसोल्स ओ पनि कम आँका गएको छ फिर पनि उनि मानछनको सोलर फोर्सिंग भएको बावजूद , जिअदातर वार्मिंग ग्रीन हाउस ग्याँसहरूको कारन भएको संभावना छ , खास गरेरको 20 औं सताब्दीको मध्य देखि लिएर .

एक अनुमान यो हो कि अलग अलग अलग रूपहरूमा सौर निर्गम (solar output), जोको बादलोंको बंनने देखि , जोको गालाक्टिक ब्रह्मांडीय किरणों (galactic cosmic ray)द्वारा बनते हो ,ले पनि हालको वार्मिंग मा हिस्सेदारीको छ .यो पनि सुझाव दिइएको छ ki सूर्यमा जो चुम्बकीय गतिविधि हो त्यो पनि ब्रह्मांडीय किरणहरूलाई प्रवर्तित गर्छ जसबाट बादलोंको संघनन नाभिक प्रभावित हुन्छन् र जलवायु पनि प्रभावित हुन्छ .

सूर्यको गतिविधिको एक असर यो पनि हुनेछको यसले स्ट्रैटोस्फियर (stratosphere) गर्म हो जायेगी , जबकी ग्रीन हाउस ग्याँस सिद्धान्त (greenhouse gas theory) वहां मा शीतलनको भविष्यवाणी गर्दछ .यो रुझान देख्यो गएको छ 1960 पछि देखि लिएर स्ट्रैटोस्फियर चिसो नै भएको छ .स्त्रतोस्फेरिक ओजोनको कटौती (Reduction of stratospheric ozone)के कारण शीतलता पनि पैदा हुन्छ , तर ओजोन रिक्तीकरण 1970 को दशकको अन्त सम्म नही भयो .सौर विभिन्नता र ज्वालामुखी गतिविधि०को कारण औद्योगिक युगले लेकर १९५० सम्म गर्मी नही बढी बल्कि शीतलन नै भएको छ . 2006मा पीटर फौकल र संयुक्त राज्य अमेरिका , जर्मनी, र स्विट्जरलैंडको अन्य शोधकर्ताहरूले पायाको सूर्यको चमकमा पछिल्लो १००० सालों देखि कुनै (net increase)परिवर्तन नही आएको छ .सौर चक्र (Solar cycle)को कारण पछिल्लो ३० सालहरूमा केवल ०.०७ प्रतिशतको नै वृद्धि भएको छ . ग्लोबल वार्मिंगको लागि यो धेरै सानो तथा महत्वपूर्ण योगदान दिन वाला प्रभाव हो। माइक लोक्क्वूद र क्लाउस फ्रोहलीचको एक अनुसन्धानले पायाको १९८५ देखि लिएर अब सम्म ग्लोबल वार्मिंग र सौर विकिरणमा कुनै सम्बन्ध छैन , चाहे त्यो सौर उर्जाको कुरा हो या ब्रह्मांडीय किरणों (cosmic ray)की .Henrik Svensmark (Henrik Svensmark) र Eigil Friis - Christensen (Eigil Friis-Christensen), जोको बादलहरूलाई पैदा गर्ने (cloud seeding)के संस्थापक हो ,ले आफ्नो यस अनुमान को आलोचनाको छ २००७मा एक अनुसन्धानले पाउयाइयोको पछिल्लो बीस सालहरूमा धरतीमा आने वाला ब्रह्मांडीय किरणों बढी पछिलों र तापमान मा कुनै संभंध नही नही .

तापमानमा परिवर्तन

दो सहस्राब्दियोंको तापमान अलग-अलग तरीकाबाट देखे गए , प्रत्येक तरिकामा दशकको पैमाना बनाइयो .२००४को वर्षेनी गणना सन्दर्भको लागि अन्क्बध गरिएको छ

हालमा

वाद्य तापमान रेकर्ड (instrumental temperature record)को अनुसार पृथ्वीको तापमान ,चाहे त्यो जमीनमा हो या समुद्रमा , १८६०-१९००को मुकाबले बढेको छ यो तापमानमा वृद्धि शहरी गर्मी द्वीप (urban heat island) प्रभाव देखि प्रभावित नही होता १०७९ देखि , जमीनको तापमान समुद्रको तापमानको मुकाबले लगभग दुगना बडा छ (0.25 °C प्रति दशक बनिस्पत 0.13 °क प्रति दशक ) तल्लो त्रोपोस्फेरे (troposphere)में तापमान 0.12 र 0.22 °C ( (0.22 र 0.4 °F)को बीचमा प्रति दशक बडा छ , जस्तोको उपग्रहको आंकडा बताछन . (satellite temperature measurements)यो मानिन्छ कि १८५० भन्दा पहिले पछिल्लो एक या दुइ हजार सालों (one or two thousand years)से तापमान अपेक्षाकृत स्थिर रहेको छ , केहि क्षेत्रीये उतार -चडाव जस्तैको मध्यकालीन गर्म समय (Medieval Warm Period) या अल्प बर्फीला युग (Little Ice Age)

समुद्रमा तापमान जमीनको मुकाबले धीरे बडते हो क्यूंकि महासागरोंको अधिक heat कैपसिटी अधिक हुन्छ र उनि वाष्पीकरण देखि जिआदा गर्मी खो सकते हो उतरी गोलार्ध (Northern Hemisphere)में जमीन जिआदा छ यसैले त्यो दक्षिणी गोलार्ध (Southern Hemisphere)को तुलनामा चाडै गर्म हुन्छ उतरी गोलार्धमा मौसमी बरफ र समुद्री बरफको व्यापक इलाके हो जोको ice-albedo फीडबैकमा निर्भर गर्छन उतरी गोलार्धमा दक्षिणी गोलार्धको मुकाबले अधिक ग्रीन हाउस ग्याँसहरू उत्सर्जित गरिन्छं , तर यो गर्मीमा अन्तरको लागि जिम्मेदार छैन क्यूंकि प्रमुख ग्रीन हाउस ग्याँसहरू धेरै समय सम्म रहछ बढी दुइनों गोलार्धोमा राम्रो तरिका घुल-मिल जान्छं

NASA's गोद्दर्द अन्तरिक्ष अध्ययन संस्थान (Goddard Institute for Space Studies),को अनुमानहरूमा आधारित , २००५ सबै भन्दा गर्म साल थियो , जबसे मापनको साधन १८००को अन्तमा उपलब्ध भएका तब देखि , १९९८को रेकर्ड लाई यसले एक डिग्रीको केहि सौवें भागले तोडयो विश्व मौसम विज्ञान संगठन (World Meteorological Organization) र जलवायु अनुसन्धान एकक (Climatic Research Unit) द्वारा तैयार गरियो अंदाजों देखि निष्कर्ष निकालेइयोको २००५ , १९९८ पछि दोश्रो सबै भन्दा जिआदा गर्म साल थियो १९९८मा तापमान असामान्य रूपले जिआदा यसैले थियो क्यूंकि उन साल अल Niñoको दक्षिणी दोलन (El Niño-Southern Oscillation)घटित भएका थिए

Anthropogenic उत्सर्जनको अन्य प्रदूषक -विशेषगरेर सल्फेट एरोसोल (aerosol)स-ठंडा गर्ने प्रभाव हालछन क्यूंकि यो आती भयो सूर्यको रौशनीको प्रतिबिंबित गरेर दिछन यो एक आंशिक कारण हो उन शीतलनको जो बीसवी सताब्दीको मध्यमा पाउयाइयो हुनत प्रा‍कृतिक परिवर्तनशीलताको कारण पनि ठंडापन हुन सक्छ।जेम्स Hansen (James Hansen) र उनको सहयोगिहरूले प्रस्ताव राखएको छको जीवाश्म ईंन्धनको बल्न देखि जो पदार्थ निकलते हो -CO₂ र एरोसोल्सले एक दोश्रो प्रभावको खत्म गरेको छ , यसैले गर्मी जिआदातर गैर CO₂ ग्रीनहाउस ग्याँसहरूको कारण नै छ।

Paleoclimatologist विलियम रूडीमेन (William Ruddiman) मानवले तर्क दिए कि दुनिया भरमा जलवायुमा मानवी प्रभाव लगभग 8000 साल पहिले शुरू भयो जब मान्छेहरूले कृषिको लागि वन साफ गर्न शुरू गरेर दिए र ५००० साल पहिले शुरू भयो एशियाको चावलको सिंचाईले पनि इसमे योगदान दिए Ruddimanको ऐतिहासिक रेकर्डको व्याख्याको मिथेनको आंकडोंको तुलनामा विवादित भनिएको छ

मानव पूर्व जलवायुको भिन्‍नता

अंटार्कटिकामा दुइ स्थानहरूमा लागि गए तापमानको आंकडोंको कर्वे र सारा विश्वको ग्लासिअल बरफको विभिन्ताओंको रेकर्ड आजको तिथि बाईं ओरको ग्राफ .पर छ।

पृथ्वीले पहिले पनि धेरै पल्ट गर्मी र सर्दी महसूसको छ। हाल नैको अंटार्कटिक EPICA (EPICA) आइस कोर ८००००० सालको लेखा-जोखा राखिन्छ , जसमा आठ ग्लासिअल (interglacial)चक्र परिक्रमण भिन्नरूप (orbital variations) संग दिए गए हो जो वर्तमान तापमानों संग तुलना गर्छन

आरंभिक जुरास्सिक (Jurassic)काल (लग-भाग १८० करोड वर्ष पहिले )मा ग्रीन हाउस ग्याँसहरूमा वृद्धि भएको कारण औसत तापमान 5 °C (9 °F).तक बड गए मुक्त विश्वविद्यालय (Open University)को अनुसन्धान देखि संकेत मिले होको वार्मिंगको कारण चट्टानहरूको अपक्षय (weathering)दर् ४०० प्रतिशत सम्म बढ गई यस तरिका देखि अपक्षय कार्बनको कैल्सीटेट (calcite) र डोलोमाइट (dolomite)मा बाँध देती छ , CO₂को स्तर अर्को १५०००० सालहरूमा फिर्ता साधारण स्तर सम्म आयो

मिथेनको clathrate compound (clathrate compound)s (the clathrate gun hypothesis (clathrate gun hypothesis)) देखि अचानक निकास उन कारणहरू मध्ये एक मानिन्छ जसको कारण भूतकालमा वार्मिंग भयो , इसमे Permian–Triassic extinction event (Permian–Triassic extinction event) (लग-भाग २ करोड ५१ लाख साल पहिले ) र the Paleocene–Eocene Thermal Maximum (Paleocene–Eocene Thermal Maximum) (लग-भाग 55 करोड साल पहिले ).

जलवायु प्रतिमान

२००१ या उससे पहिले गरिएको

ग्लोबल वार्मिंगको गणना, जसमा धेरै तरिकाको जलवायु मोडेल (climate model)SRES (SRES) उत्सर्जन परिदृश्यको अंतर्गत , शामिल गरियो हो , यो मानछनको उत्सर्जनको कम गर्नको लागि कार्रवाई नहीको जायेगी

२१ ^वीसदीको समयमा सतहको गर्मीको

भौगोलिक वितरण HadCM3 (HadCM3) क्‍लाइमेट मोडेलको द्वारा नापाइयो जबकि सामान्‍य परिदृश्‍यमा कुनै व्‍यवसाय आर्थिक विकास र ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जनको कारण मानयो जाता हो.इस आंकडामा , विश्व स्तरको वार्मिंग 3.0 °C (5.4 °F). देखि मेल खाती छ

वैज्ञानिकहरूले जलवायुको कम्प्यूटर मोडेल (computer models) सहित ग्‍लोबल वार्मिंगको अध्‍ययन गरेको छ।ये मोडल्स द्रव गतिशीलताको भौतिक सिद्धान्तहरू , विकरणशील हस्तांतरण (radiative transfer) , र अन्य प्रक्रियाहरूमा आधारित हो , कटी जगाहाओंमा सरलीकरण गरिएको छ क्यूंकि कम्प्यूटरको आफ्नो सीमाहरू हुन्छ र जल्यायु प्रणाली धेरै नै जटिल (complexity)है सरे आधुनिक जलवायु मोडेल आफ्नोमा एक वतावार्नेय मोडेल लागि हुन्छन् र यो समुद्रको मोडेल र भूमि तथा समुद्रमा बरफको मोडेल संग जुदा हुन्छ केही मोडेलहरूमा रासायनिक र जैविक प्रक्रियाहरूको उपचार पनि शम्मिल हुन्छन् यो मोडेल ठेगाना लगाछन कि ग्रीनहाउस ग्याँसहरूको प्रभाव यदि जोडा जाए त एक गर्म जलवायु प्राप्त हुन्छ फेरि पनि , जब यो धारणा प्रयोग गरिन्छ त पनि जलवायु संवेदनशीलता (climate sensitivity)को धेरै बडा रोल रहन्छ

ग्रीनहाउस ग्याँसहरूको सांद्रतामा भविष्यको अनिश्चितताहरूको ध्‍यानमा राखदै आईपीसीसी २१ वी सताब्दीको अन्त सम्म अक चेतावनी की परिकल्पना गर्छ , १९८०-१९९९को मुकाबले मोडेलको प्रयोग हालको जलवायु परिवर्तनको कारणों (causes of recent climate change)को जांच गर्नको लागि पनि गरिएको छ , यसको लागि नापएको परिवर्तनहरूको तुलना मोडेलको द्वारा बताये गए परिवर्तनहरू संग गरिन्छ

जलवायुको वर्तमान मोडेल अवलोकन संग राम्रो तरिका मेल खाते होमा जलवायुको सबै पहलुहरूको नकल नही गरेर पाते यो माडल उन वार्मिंग जोको १९१० देखि १९४५ सम्म भएको थियोको राम्रो तरिका बुझयो नही पाते ,को त्यो प्राकृतिक परिवर्तन या मानव प्रभावको कारन भयो ; फेरि पनि , उनि यो सुझाव दिछनको १९७५ पछि देखि हुने वार्मिंग ग्रीन हाउस ग्याँसहरू (greenhouse gas)के उत्सर्जनको कारन नै छ

वैश्विक जलवायु मोडेलको अनुमान उन ग्रीनहाउस ग्याँस परिदृश्यबाट प्रभावित हुन्छन् जसलाई आईपीसीसी ( उत्सर्जन पर विशेष रिपोर्ट (Special Report on Emissions Scenarios)) ( SRES )ले आफ्नो रिपोर्टमा दर्शाउएको छ चाहे सामन्य न होमा मोडेलमा कार्बन चक्र (carbon cycle)का अनुकरण पनि गरिन्छ , यो ज्यादातर सकारात्मक प्रतिक्रिया दर्शाउइन्छ , चाहे यो प्रतिक्रिया ( A2 SRES परिदृश्यको अंतर्गत , प्रतिक्रियाहरूमा 20 र 200 पीपीएम CO₂को अन्तर हुन्छ ) अनिश्चित छ केहि पर्यवेक्षण अध्ययनहरू भन्दा एक सकारात्मक प्रतिक्रिया} देखनेको मिली छ।

मई २००८मा यो भविष्यवाणी गरिएकोको " विशवको तापमान चाहे अर्को दशकमा न ठूलो क्यूंकि उत्तरी अटलांटिक र प्रशांत उष्णकटिबंधीय क्षत्रहरूमा जो जलवायु परिवर्तन हुनेछन् उनि अस्थायी तरिकामा अन्थ्रोपोगेनिक वर्मिंगको कम गरेर देंगे " यो भविष्यवाणी समुद्रको तापमान गर्‍यो गणनामा आधारित थियो

वर्तमान पीढीको मोडेलमा बादलहरूलाई दर्शाया जाना अनिश्चितताको एक बडा कारन छ , यद्यपि यसमा कार्य गरे जा रहेको छ

हालको एक अध्ययन द्वारा दाऊद डगलस (David Douglass), जन क्रिस्टी (John Christy), र बिन्यामीन Pearson र फ्रेड गायक (Fred Singer)ले पायाको यदि हामी वास्तविक जलवायु मोडेलों संग २२ प्रमुख वैश्विक जलवायु मोडेलोंको तुलना गर्नुहोस त यो पाइन्छको यो उष्णकटिबंधीय troposphereमा भएका परिवर्तनहरूमा खरे नही बैठते .लेखक यस कुरामा गौर गर्छनको उनको परिणाम हाल नैमा भएका प्रकाशनहरूको परिणामो देखि मेल नही खाता

अपेक्षित एवं आशातीत प्रभाव

मुख्य लेख: भूमंडलीय ऊष्मीकरणको प्रभाव

विरल रेकर्ड यो पनि दर्शाउछनको हिमनद शुरुआती १८००स देखि पछि हट रहे हो १९५०मा हिमनदको बरफको मापन शुरू भयो र रिपोर्ट WGMS (WGMS) र NSIDCको पेशको गई (NSIDC).

यद्यपि विशेष मौसम घटनाहरूको ग्लोबल वार्मिंग संग जोडना मुश्किल छ , फेरि पनि विश्वको तापमानमा वृद्धि देखि व्यापक परिवर्तन (changes)सहित बर्फ पछि हटना (glacial retreat), आर्कटिक shrinkage (Arctic shrinkage), र दुनिया भरमा समुद्रको स्तर वृद्धि (sea level rise) हुन सक्छ .अवक्षेपण (precipitation)की मात्रमा परिवर्तन बाढी र सूखे (drought)को जनम दिन सक्छ . चरम मौसमको घटनाहरूको आवृत्ति एवं त्रीवतामा पनि परिवर्तन हो सकते (extreme weather) छ।अन्य प्रभावहरूमा कृषि पैदावारमा कमी , वाहेक व्यापारको नयाँ मार्गहरू को जुडना , सानो गर्मिहरू , streamflow (streamflow) , प्रजातिहरूको खतम (extinctions)होना र रोगहरूको वेक्टर (disease vectors)में वृद्धि शामिल हो

प्राकृतिक वातावरण (natural environment) र मानव जीवन (human life)मा केहि असर केहि हद सम्म ग्लोबल वार्मिंगको कारण देखि माने जाँदैछन् IPCCको एक रिपोर्टको अनुसार glacierको पछि हटना (glacier retreat), ice shelfको खतम होना (ice shelf disruption) जस्तोको Larsen Ice Shelf (Larsen Ice Shelf),मा भयो समुद्रको स्टारको बडना (sea level rise), वर्षामा परिवर्तन , र बहुत नै खराब मौसम (extreme weather events), ग्लोबल वार्मिंग को कारन माने जाँदैछन् समग्र पैटर्न, तीव्रता , र आवृत्तिको लागि परिवर्तन संभावित हो , यो भन्न मुश्किल छको यो सबै ग्लोबल वार्मिंगको कारण हो .अन्य प्रभावहरूमा शामिल हो केही क्षेत्रहरूमा पानीको कमी , केहिमा अवक्षेपणको बडना , पर्वत snowpackमा परिवर्तन र गरम मौसमको कारण र स्वास्थ्यको प्रतिकूल प्रभाव

बढती भयो मृत्युहरू , displacements , र आर्थिक नोकसान , जोको अतिवादी मौसम (extreme weather)के कारण संभावित हो , बढती भयो जनसँख्या (growing population)के कारण र पनि बदतर हुन सक्छन् . हुनत शीतोष्ण क्षेत्रमा यसको केहि फैदे पनि हुन सक्छन् जस्तैको ठंड को कारण भन्दा कम मृत्युहरू हुनु . आईपीसीसी तेश्रो मूल्यांकन रिपोर्ट (IPCC Third Assessment Report)को लागि द्वितीय कार्यकारी समूह द्वारा . बनाईएको रिपोर्टमा संभावित प्रभावको समझ र यिनीहरूका सारांश पाया जान सक्छ .नयाँ IPCC Fourth Assessment Report (IPCC Fourth Assessment Report)को अनुसार , यस्तो प्रमाण भेटिन्छको उतरी प्रशांत महासागरमा १९७० देखि tropical cyclone (tropical cyclone)को तेज गतिविधि पाउईएको छ Atlantic Multidecadal Oscillation (Atlantic Multidecadal Oscillation)),को संध्र्बमा , तर लामो दूरीको प्रभावहरूको ठेगाना लाग्न , खास गरेरको उपग्रह गणनाओं भन्दा पहिले , धेरै मुश्किल छ सारांश यो पनि स्पष्ट गर्दैनको उष्णकटिबंधीय चक्रवातोंको दुनिया भरमा वार्षिक संख्यामा कुनै सम्बन्ध हो या नही

केहि र संभावित असर हो समुद्रको १९९० देखि २१०० को बीच बढन , खेतीमा असर (repercussions to agriculture), thermohaline सिर्कुलेशनको धीमा होना (possible slowing of the thermohaline circulation), ओजोन परत (ozone layer)में कमी चक्रवातों र खराब मौसम की (hurricanes and extreme weather events)तीव्रतामा इजाफा (मा यो अबेर पछि आएँगे ) , महासागर pH (lowering)का नीचा होना (pH)और मलेरिया र dengue ज्वरो जैसी बिमारियहरूको फैलन . एक अध्ययनको भविष्यवाणीको अनुसार २०५० सम्म १८% देखि ३५% पशु र बिरुवाहरूको प्रजातिहरू विलुप्त (extinct)हो जाएँगी , यो कुरा ११०३ पशु र बिरुवाहरूको एक नमूनेमा आधारित छ तर , केहि नै यंत्रवत अध्ययनहरूले जलवायु परिवर्तन को कारण जीवहरू विलुप्त भएको अनुमान लगाएको छ , बढी एक शुद्ध त यो दर्शाउइन्छको विलुप्त भएको अनुमान अनिश्चित हो .

ग्लोबल वार्मिंग कसे भौगोलिक क्षमता तथा उनको प्रचंडतामा वृद्धि भएको आशा हो। उष्णकटिबंधीय रोगहरू (tropical disease) संपूर्ण युरोप, उत्तरी अमरीका तथा उत्तरी एशिया मा जलवायु परिवर्तन कीडो देखि पैदा हुने रोगोंमा बढोतरी गर्न सक्छ जस्तै मलेरिया{

आर्थिक

केहि अर्थशास्त्रियोंले अनुमान गर्ने कोशिश गरे छको दुनिया भरको जलवायु परिवर्तनले कुल कितनी आर्थिक क्षति हुनेछ अझै सम्म यस तरिकाको अनुमान लाईई निर्णायक निष्कर्ष नही निकल पाए हो , 100 अनुमानहरूको एक सर्वेक्षणमा यो पाउयाइयोको आंकडा अमरीकी डलरप्रति टन कार्बन -10 ( टीसी ) ( अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन डाइओक्साइड -3 ) लेकर अमरीकी डलर350/tC ( 95 अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन डाइओक्साइड ) सम्म हो , यिनको औसत 43 अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन ( 12 अमेरिकी डलर प्रति टन कार्बन डाइओक्साइड ) . निकलती छ .

Stern Review (Stern Review) संभावित आर्थिक प्रभावमा एक व्यापक रूपले प्रचारित रिपोर्ट छ ; यो सुझाव देती छको दुनिया भरमा अत्यधिक कठोर मौसम कम हुन सक्छ , कुल domestic product एक प्रतिशत सम्म बड सक्छ र बुरी देखि बुरी हालतमा प्रति व्यक्ति (per capita) खपत 20 प्रतिशत गिर सकती छ . यस रिपोर्टको पद्धति , र निष्कर्षको धेरै अर्थशास्त्रियों द्वारा आलोचनाको छ ,मुख्यतः इसमे जो धारणाए हो उनको जस्तैको छूट (discounting) र यसको स्थितिहरूको विकल्प, जबकि अन्यले आर्थिक जोखिमको गणनाको समर्थन गरेको छ, चाहे उनि उनको संखयों देखि सहमत छैन

प्रारंभिक अध्ययन दर्शाउछनको ग्लोबल वार्मिंगको कम गर्ने लागत र लाभ मोटे तरिकामा एक दोश्रो देखि तुलनाको योग्य हो

संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रम (United Nations Environment Programme) ( यूएनईपी )को अनुसार , आर्थिक क्षेत्रहरू जसलाई कठिनाइहरूको सामना गर्ने संभावना छं , उनमे शामिल हो बैंकs , कृषि (agriculture), परिवहन र अन्य . विकासशील देश जोको कृषिमा निर्भर गर्छन ग्लोबल वार्मिंग द्वारा खास तरिका देखि प्रभावित हुनेछन् .

अनुकूलन र शमन

मौसम वैज्ञानिकहरूको बीच जो एक तरिकाको व्यापक समझौता (broad agreement) छको वैश्विक तापमानमा वृद्धि हुनेछ ,ले केहि राष्ट्रs , राज्य (state)s , निगम (corporation)s र व्यक्तिहरू लाई गतिविधि गरे पछि मजबूर गरेको छको ग्लोबल वार्मिंगको कम गरे जाए या उसलाई समायोजित गरे जाए .बहुत देखि पर्यावरण समूह ग्लोबल वार्मिंगको विरूद्ध व्यक्तिगत कार्यहरू (individual action)को प्रोत्साहित गर्छन तर यस्तो प्राय: उपभोक्ता एवं क्षेत्रीय संगठनहरू द्वारा संपन्न हुन्छ। केहिले सुझाव दिए छको दुनिया भरमा जीवाश्म ईंन्धनको उत्पादनमा एक कोटा (quota) हुनु पर्छ क्यूंकि उनि मानछनको यसको सीधा सम्बन्ध CO₂को उत्सर्जन देखि छ .

जलवायु परिवर्तनमा कारोबारी कारर्वाई (business action on climate change)भी भएको छ जस्तैको ऊर्जा दक्षताको ठूलोन र वैकल्पिक ईंन्धन (alternative fuels)को प्रयोग गर्न .हाल नैमा विकसित गरिएको अवधारणा यो हो कि ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन व्यापार (emissions trading)को जाए , इसमे कम्पनीहरू सरकार संग मिलको उत्सर्जन लाई kaab

ग्लोबल वार्मिंगको काबू गर्नको लागि विश्वको प्राथमिक अन्तर्राष्ट्रिय समझौता छ क्योटो प्रोटोकल (Kyoto Protocol), एक संशोधन UNFCCC (UNFCCC)को , जो 1997मा अगाडी आयो .इस प्रोटोकोलको अंतर्गत अब 160 भन्दा अधिक देश र विश्व स्तरमा वैश्विक ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन ५५ प्रतिशत भाग छ। केवल संयुक्त राज्य अमेरिका र कजाकस्तानले यस सन्धिको पुष्टि गरेनहै , जबकि अमरीका ग्रीन हाउस ग्याँसहरू लाई पैदा गर्न वाला (largest emitter)सबै भन्दा बडा देश हो .यो सन्धि 2012मा समाप्त हो रही छ , र अन्तर्राष्ट्रिय वार्ता मई 2007 (May 2007)मा शुरू हो रही हो , उन सन्धिमा जो मौजूदा सन्धिको ठाँउ लेगी .

अमेरिका अर्थव्यवस्थाको भारी नुक्सान र ८० प्रतिशत दुनिया जस्तैको चीन र भारतको सन्धिमा देखि छोडयो जाना अमेरिकी राष्ट्रपति (U.S. President)जर्ज डब्ल्यूको बुश (George W. Bush)को क्योटो प्रोटोकलको लागि भन्न छ भन्न छ कि यो अनुचित छ र अप्रभावी छ बुशले ऊर्जा प्रौद्योगिकीको प्रोत्साहित दिए छ , र संयुक्त राज्य अमेरिकाको भित्र विभिन्न राज्य र नगर सरकारहरूले क्योटो प्रोटोकोलको लागू गर्नको प्रयास शुरू गरेर दिए हो ;इसको एक उदाहरण हो क्षेत्रीय ग्रीनहाउस ग्याँस पहल (Regional Greenhouse Gas Initiative).अमेरिका विज्ञान जलवायु परिवर्तन कार्यक्रम (U.S. Climate Change Science Program) एक संयुक्त कार्यक्रम हो जसमा 20 भन्दा अधिक अमरीकी संघीय एजेंसियोंको भागेदारी छ

चीन र भारत , हुनत यसको प्रावधानों देखि अछूते हो ,ले क्योटो प्रोटोकोलको विकासशील देशहरू (developing countries)को रूपमा यसको तस्दीकको हैहालको केहि अध्ययन को अनुसार चीनले ग्रीन हाउस ग्याँसहरूको उत्सर्जनमा अमरीकाको पनि मात दे दिएको छ .चीनी प्रीमियर वेन जियाबाओ (Wen Jiabao)ले आफ्नो देशले भन्यो छको त्यो प्रदूषण र ग्लोबल वार्मिंग छ . देखि निपटनेको लागि आफ्नो प्रयास दुगने गरेर दे .

आईपीसीसीको कार्य समूह III ग्लोबल वार्मिंगको लागत र लाभको विभिन्न दृष्टिकोणोंको बारेमा रिपोर्ट बनाउनको लागि 2007को आईपीसीसी चौथा मूल्यांकन रिपोर्ट (IPCC Fourth Assessment Report)मा यो निष्कर्ष नीकाला गयोको कुनै एक प्रौद्योगिकी या सेक्टर ग्लोबल वार्मिंगको खत्म गर्नको लागि पुरा तरिकाले जिम्मेदार छैन .वे पाउछनको प्रौद्योगिकीको विभिन्न क्षेत्रहरू , जस्तै ऊर्जा आपूर्ति (energy supply), परिवहन (transport)ation , उद्योग (industry), र कृषि,मा केहि प्रमुख प्रथाहरूको लागू हुनु पर्छ .अनुमान छ कि 2030 सम्म कार्बन डाइओक्साइड समकक्ष (carbon dioxide equivalent)को स्थिरीकरण, 445 र 710 ppmको बीच , सकल घरेलू उत्पादन. मा ०.६ देखि ३ प्रतिशत सम्म कमी या इजाफा ला सक्छ . कार्य समूह IIIको अनुसार २ डिग्री सेल्सियस सम्म यदि बढ्दो तापमानको रोकन छ त विकसित देशहरूको एक समूहको आफ्नो उत्सर्जनको कम गर्न हुनेछ, र २०२० सम्म उत्सर्जन १९९०को उत्सर्जनले कम हुनु पर्छ (सबै भन्दा अधिक माने जाने वाला क्षेत्रहरूमा 1990को स्‍तरों देखि 10 देखि 40 प्रतिशत सम्म कम) र २०५० सम्म उससे पनि कम (1990को स्‍तरों देखि 40 देखि 90 प्रतिशत सम्म कम), चाहे विकासशील देश धेरै कटौती क्यूँ न गर्नुहोस।

सामाजिक र राजनीतिक बहस

2000मा

प्रति व्यक्ति ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन , जसमा भूमिको उपयोग (land-use change)

परिवर्तन शामिल छ। २०००मा

प्रति देश ग्रीनहाउस ग्याँस उत्सर्जन जसमा भूमिको उपयोग

परिवर्तन हो .

वैज्ञानिक निष्कर्षको प्रचारको कारन दुनियामा राजनीतिक र आर्थिक बहस चिद गई छ . गरीब क्षेत्रहरू , खासकर अफ्रीका, तर ठूलो जोखिम दिखाई दिइन्छ जबकि उनको उत्सर्जन विकसित देशहरूको तुलनामा एकदम कम रहे हो . इससंग नै , विकासशील देश (developing country)को क्योटो प्रोटोकल (Kyoto Protocol)को प्रावधानों देखि छूट संयुक्त राज्य अमेरिका र अष्ट्रेलिया, द्वारा नकारी गई छ र यसलाई अमेरिकाको अनुसमर्थन को एक मुद्दा बनाइयो छ . पश्चिमी दुनिया (Western world)मा संयुक्त राज्य अमेरिकाको तुलनामा छ . को तुलनामा युरोपमा यो विचारको मानवको जलवायुमा धेरै प्रभाव पडता छ जिआदा बलवान छ .

जलवायु परिवर्तनको मुद्दा एक नया विवादले आएको छको ग्रीनहाउस ग्याँस (greenhouse gas)को औद्योगिक (industrial)उत्सर्जन (emissions) ओ कम गर्न फाइदेमंद छ या उनमा हुने खर्च (costs)जिअदा नुकसानदेह छ धेरै देशहरूमा चर्चा गरिएको छको वैकल्पिक ऊर्जा स्रोतहरू (alternative energy sources)को अपनानमा कति खर्च आएगा र उनको कति लाभ हुनेछ .प्रतियोगी Enterprise संस्थान (Competitive Enterprise Institute) र ExxonMobil (ExxonMobil) जस्तो कम्पनिहरूले यो भन्यो छको हामिलाई जलवायुको जिअदा बुरी हालतको कल्पना गरेरको यस्तो कदम नही उठाने हो जो धेरै जिअदा खर्चीले हों. त्यहि तरिका , पर्यावरणको विभिन्न सार्वजनिक लबी र धेरै मान्छेले अभियान शुरू गरे हो जो जलवायु परिवर्तनको जोखिम (risks of climate change)मा जोर हालछन र कडे नियंत्रण गर्ने वकालत गर्छन .जीवाश्म ईंन्धनको केहि कम्पनीहरूले आफ्नो प्रयासहरू लाई हालको वर्ष मा कम गरेको छ यां ग्लोबल वार्मिंग को लागि नीतिहरूको वकालतको छ .

विवादको एउटा अझै अर्को मुद्दा छको उभरती भयो अर्थव्यवस्थाहरू (emerging economies) जस्तै भारत र चीन देखि कैसी आषाको जानी चाहिएको वेह आफ्नो उत्सर्जनको कति कम गर्नुहोस .हालको रिपोर्टको अनुसार , चीनको सकल राष्ट्रिय _{CO 2 < / उप > उत्सर्जन} (gross national CO₂ emissions) अमरीका देखि जिअदा हुन सक्छन् , तर चीनले भन्यो छको प्रति व्यक्ति उत्सर्जन (per capita emissions) अमरीका भन्दा पाँच गुना कम छ यसैले उनमा यो बंदिश नही हुनु पर्छ भारतले पनि त्यहि कुराको दोहराया छ जसलाई क्‍योटो प्रतिबंधों देखि छूट प्राप्त छ र जो औद्योगिक उत्सर्जनको सबै भन्दा बडा स्रोत हो. However, the U.S. contends that if they must bear the cost of reducing emissions, then China should do the same.

जलवायु सम्बन्धित मुद्दा

ग्लोबल वार्मिंगको सम्बन्धमा प्राय धेरै तरिकाको मुद्दा उठाए जान्छन्.यिनीहरू मध्ये एक महासागरीय अम्लीकरण छ। (ocean acidification)वातावरणमा बढती CO₂ COको मात्राले CO ₂को मात्रा महासागरहरूमा पनि बड जान्छ . CO₂ समुद्रमा पानी संग प्रतिक्रिया गर्दछ र कार्बोनिक एसिड (carbonic acid), बनाता छ जसबाट अम्लीकरणमा वृद्धि हुन्छ महासागरको सतहको पीएच (pH) अनुमान होको २००४ सम्म ८.१४ नै रह्यो छ जबको औद्योगिक युगको शुरुवातमा यो ८.२५ थियो यसको र पनि ज्यादा घटनेको आसार छन्, २१०० सम्म यो ०.१४ देखि ०.५ सम्म कम हुन सक्छ क्‍योंकि महासागर बढी ज्यादा CO₂. सोख लेंगे. चूंकि जीवधारी हो र पारितंत्रोंले आफैलाई कम pHमा ढाला छ , यसले उनको विलुप्त होने (extinction)को खतरा बढ्यो छ , CO₂को बढन खाद्य जालियाँ (food webs) र मनाव समाज , जोको समुद्रमा निर्भर गर्दछ ,को खतरेमा दाल सक्छ .

धरतीमा प्रकाशको आनेले , जसलाई irradiance (irradiance) भन्छन् हो सकता हियाको २० उनि दशकमा ग्लोबल वार्मिंग (Global dimming)को कम गरे हो , क्यूंकि तब कम प्रकाश धरतीमा आएको थियो 1960 देखि 1990 सम्म मानव निर्मित एरोसोल्सले यस असरको र पनि बढाया वैज्ञानिकहरूले भन्यो छ कि ६६-९० प्रतिशत विश्‍वास संग भन्यो छको मानव निर्मित एरोसोल्स, ज्वालामुखी गतिविधि सहित ग्लोबल वार्मिंगको केहि कम गर्छन र ग्रीनहाउस ग्याँसहरू वार्मिंगको अझै सम्म जति देख्यो गएको छ उससे बढी अधिक बढाएँगी यदि यो कम गर्ने कारक न हो.

ओजोन रिक्तीकरण (Ozone depletion) जसमा पृथ्वीको स्ट्रैटोस्फियर (stratosphere)मा ओजोनको कमी हुन्छ ,ले ग्लोबल वार्मिंगको बढावा दिए छ यद्यपि यिनी क्षेत्रहरूको सम्बन्ध (areas of linkage) हो , तर दुवैको बीचको सम्बन्ध लाई मजबूत हैन भन्यो जा सकता .

यो पनि हेर्नुहोस

• जलवायु परिवर्तनको शब्दकोष (Glossary of climate change)

अब क् गन् मरोगे

थप पढ्नुहोस्

• ( अनलाइन संस्करणमा पंजीकरणको आवश्यकता हुन्छ )

• ( अनलाइन संस्करणमा पंजीकरणको आवश्यकता हुन्छ )

बाहिरी सूत्र

वैज्ञानिक

• जलवायु परिवर्तनमा इंटरगर्वमेंटल पैनल र संयुक्त राष्ट्रको जलवायु पैनलको रिपोर्टको प्रमुख खोज्नुहोस
• {प्रकृति जलवायु परिवर्तनको सूचना दिन्छ
• ब्रिटेनको मौसम कार्यालय हैडली केन्द्रको साइट
• ग्लोबल वार्मिंगको NOAAको FAQ
• डिस्कवरी ओफ ग्लोबल वार्मिंग, ग्लोबल वार्मिंगको इतिहासको ,एक व्यापक भूमिका , स्पेन्सर आर द्वारा लिखितWeart (Spencer R. Weart)
• जलवायु जोखिममा सतर्कताको आग्रह
• पशुधनमा ग्लोबल वार्मिंगको प्रभाव ( संयुक्त राष्ट्रको रिपोर्ट )

शैक्षिक

• वैश्विक जलवायु परिवर्तन : नासाको आँखाहरू पृथ्वी पर—जलवायु परिवर्तन overviews , प्रमुख संकेतक , मल्टीमीडिया बढी मौजूदा समाचार .
• ग्लोबल वार्मिंग के छ ?नेशनल ज्योग्राफिक (National Geographic) द्वारा – शोच्क्वावे प्रस्तुति
• EdGCM ( शैक्षिक वैश्विक जलवायु मोडेलिंग ) परियोजना—एक स्वतंत्र अनुसन्धान जो विद्यार्थीहरू र वज्ञानिकहरूको लागि एक यस्तो इंटरफेस छ जो उनको डेस्कटप कम्प्यूटरमा ग्लोबल वार्मिंगको अनुकरण गर्न सक्छ
• DISCOVER १९७९ देखि उपग्रह आधारित महासागर र जलवायुको आंकडा NASA देखि प्राप्त
• दुनिया भरमा जलवायु परिवर्तनमा नजर राखनको लागि The Pew केन्द्र मशहूर छ
• वारेन वाशिंगटन (Warren Washington)को बातचीतको एक वीडियो जसको शीर्षक छ "ग्लोबल वार्मिंगको विकास : विचारै देखि वैज्ञानिक तथ्य सम्म "
• ग्लोबल वार्मिंग ट्रजेक्तोरिएसको लागि सर्वश्रेष्ठ प्रयास Harvey Lam द्वारा, ( प्रिंसटन विश्वविद्यालय ), The Wolfram Demonstrations परियोजना (The Wolfram Demonstrations Project).

अन्य

• विज्ञान र प्रौद्योगिकी सूत्र इंटरनेट पर -इंटरनेट संसाधनहरूको एक व्यापक सूची
• चिंतित वैज्ञानिकहरूको संघको ग्लोबल वार्मिंग सम्बन्धित पृष्ठ
• हेर्नुहोस र पढें ' Tipping प्वाइंट ', एक ओस्ट्रेलियाई विज्ञान दस्तावेज , दुर्लभ, साधारण र खतरेमा परोस वन्य जीवनमा ग्लोबल वार्मिंगको प्रभावहरूको बारेमा .
• संयुक्त राष्ट्रको जलवायु परिवर्तनमा सिसटमको कामको लागि एक Gateway