देउसी

देउसी

समुहमा मिलेर गाइने गीत देउसी हो जुन तिहारको बेलामा मात्र गाइन्छ। हिमाली देश नेपालको यो एउटा पुरानो संस्कृति हो जसमा पुरुषहरू जम्मा भएर आफ्नो छिमेकीहरूको घर घरमा गएर गीत गाउँछन । देउसी खेल्न युवा र केटाकेटी मात्रै होइन, प्रौढ र पाका उमेरका मान्छेहरु पनि निकै रमाइलो मान्छन् । टोली नाइकेले लय हालेर नाटकीय शैलीले भट्टयाउने र सहभागीहरूले देउसीरे घन्काउँदै सामूहिक रूपमा नाँच्ने चलन नेपालको मौलिक विशेषता हो । नाँच्ने क्रममा यस घरको मन ठूलो छ, दान पनि ठूलै हुन्छ, भैलोलाई मुठीखोलेर दान दिन्छन्, मिठामिठा परिकार दिन्छन्, छानामाथि घिरौला के के दिन्छन् हेरौला भन्दै खुब फुक्र्याइन्छ । त्यसै क्रममा हामी त्यसै आएका हैनौं, बलिराजाले पठाएको भन्ने गरिन्छ ।

यो गीत गाउँदा साधारणत: एक जना मुख्य हुन्छन् र समूहका अरू ब्यक्तिहरू मुख्य ब्यक्तिको देउसुरे भन्दै गीतको अन्त सम्म अनुसरण गर्छन।

उत्पत्तिका कथाहरू

देउसी/भैलो प्रदर्शन गर्ने अभ्यासको उत्पत्तिको बारेमा दुई प्रमुख कथाहरू छन्। कथाहरू ठाउँ र जातीय समूह अनुसार फरक हुन्छन्। दुई कथाहरू यस प्रकार छन्:

वामन र बाली

वामन राजा बली द्वारा आशीर्वाद दिँदै

हिन्दू पौराणिक कथा अनुसार, राजा महाबली, हिरण्यकश्यपु का पनाति, प्रह्लाद का नाति र विरोचन का छोरा, पटल का एक धेरै उदार र बुद्धिमान दैत्य राजा थिए। उनले एक पटक देवहरू र तिनीहरूका राजा इन्द्र लाई पराजित गरे र देवलोक (स्वर्ग) को सिंहासन दाबी गरे। त्यसपछि देवताहरू भगवान विष्णु कहाँ मद्दत माग्न गए। आफ्नो विजय पछि, राजा बलीले अश्वमेध अनुष्ठान गर्ने निर्णय गरे।अनुष्ठान गरिरहँदा, भगवान विष्णु आफ्नो बौना पुजारी अवतार, वामन मा बालीसामु प्रकट भए। अनुष्ठानको क्रममा पुजारी वा ऋषिलाई दान दिने चलन थियो। त्यसैले, राजाले वामनलाई आफ्नो इच्छा पूरा गर्न भने। वामनले तीन फिट जमिन मागे। राजा बलीले वामन पुजारीलाई तीन फिट जमिन दान गर्न राजी भए। वामनले आफ्नो पहिलो पाइला राखे तर त्यो आकारमा विस्तार हुन थाल्यो। ऊ यति ठूलो भयो कि उसको एक खुट्टाले सम्पूर्ण पृथ्वी ढाक्यो। दोस्रो पाइलाले देवलोक (स्वर्ग) ढाक्यो।वामनलाई आफ्नो तेस्रो पाइला राख्ने ठाउँ थिएन। त्यसैले, राजाले तेस्रो पाइला राख्नको लागि आफ्नो टाउको वामनलाई अर्पण गरे। वामनले आफ्नो खुट्टा बालीको टाउकोमा राख्ने बित्तिकै, बाली पाताल लोक (भूमिगत क्षेत्र) मा फर्किए।त्यसपछि राजा बलिले वामनसँग "मृत्युलोक" (मृत्युलोक) मा चढ्न सक्षम हुनको लागि इच्छा मागे। भगवान विष्णु ले राजा बलिलाई "यम पञ्चक" मा पाँच दिनको लागि "मृत्युलोक" मा चढ्न सक्षम हुन अनुमति दिनुभयो।त्यसपछि मानिसहरूले महाबली को उदारताको सम्मानमा देउसी प्रदर्शन गर्न थाले। "देउसिरे" शब्द नेपाली भाषामा "देउ" र "सर" शब्दहरूबाट उत्पन्न भएको भनिन्छ, जसको अर्थ "दिनु" र "टाउको" हो।भैलोमा पनि गीतको एउटा पदले राजा बालीलाई जनाउँछ।

जुम्लाका बलिराजा

चन्दननाथ मन्दिर, जुम्ला

अर्को कथा अनुसार, एक पटक त्यहाँ एक गर्भवती महिला बस्थिन् र उनी हालको नेपालको जुम्ला जिल्ला मा रहेको कल्लई नामक ठाउँमा आइपुगिन्। सांस्कृतिक विज्ञ जगमान गुरुङका अनुसार, ती महिला कुनै अनाचार वा अन्य निषेधित गतिविधिमा संलग्न भएको हुन सक्छ र त्यसैले आफ्नो घरबाट भागेर कल्लई आइपुगेकी हुन सक्छिन्।पछि, ती महिलाले बाली नामको छोरा जन्माइन्। जुम्लामा खस शासन पतन भएको थियो र त्यहाँ कुनै शासक थिएन। एक दिन, चन्दननाथ नामक एक ऋषि त्यस ठाउँमा आइपुगे र बालीलाई शासकको रूपमा योग्य पाए। उनले बालीलाई जुम्लाको राजा घोषणा गरे। बालीको राजवंश पछि कल्लाल राजवंश बन्यो। उनको शासनकालमा दास प्रथा प्रचलित थियो। गरिब मानिसहरूले आफ्ना बच्चाहरूलाई मन्दिरमा बलि चढाउँथे। तर पछि यो अभ्यास परिवर्तन भयो र मानिसहरूले आफ्ना बच्चाहरूलाई देवदास (भगवानको पुरुष दास) र देवदासी (भगवानको महिला दास) को रूपमा बाँच्न मन्दिरमा अर्पण गर्थे।प्रत्येक वर्ष एक पटक, राजाले देवदास र देवदासीलाई गाउँमा आउन र उनीहरूबाट भेटी ग्रहण गर्न अनुमति दिन्थे। त्यसैले, देवदासीहरू 'भैलो' गाउन जान्थे (नेपाली शब्द 'भालो' बाट आएको हो, जसको अर्थ कल्याण हो) र देवदासहरूले 'देवदास रे' गाउने गर्थे। यो अभ्यास पछि देउसी/भैलो परम्परा बन्यो। किंवदन्तीको अर्को भिन्नताले यो परम्पराको उत्पत्ति १४ औं शताब्दीमा जुम्लाका बलिराजा र तैमूर बीचको युद्धबाट भएको मानिन्छ। युद्धमा बलिराजाको पराजय पछि, राजाले जनताबाट कर उठाउन गीत र नृत्य प्रस्तुत गरेको भनिन्छ।

प्रस्तुति

देउसी/भैलो कार्यक्रमले आफ्नो स्थानीय क्षेत्रमा घुम्ने पुरुष र/वा महिलाहरूको समूहद्वारा देउसी/भैलो गीत र अन्य गीतहरू गाउँदै सांस्कृतिक मनोरञ्जन प्रदान गर्दछ।समूहमा सामान्यतया एक प्रमुख गायक/गायक र एक कोरस समूह र कहिलेकाहीँ संगीतकार र नर्तकहरू जस्ता थप सहभागीहरू मिलेर बनेको हुन्छ।मुख्य गायक/गायकले टोली भ्रमण गर्ने घरका मालिकहरूलाई आशीर्वाद दिन्छन्। परम्परागत रूपमा, कार्यक्रम सबै प्रत्यक्ष हुन्छ र न्यूनतम इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरू प्रयोग गर्दछ। सम्पूर्ण कार्यक्रम एउटा घरमा लगभग १० मिनेटदेखि आधा घण्टासम्म चल्न सक्छ। त्यसपछि समूह प्रस्तुति दिन अर्को स्थानमा सर्छ।यो कार्यक्रम तिहारको तेस्रो र चौथो दिनमा आयोजना गरिन्छ, जहाँ तेस्रो दिन (लक्ष्मी पूजा) "भैलो" र चौथो दिन (गोवर्धन पूजा) "देउसी" गरिन्छ।

गीत

देउसी/भैलोको समयमा, बालबालिका र वयस्कहरू पनि आफ्नो छिमेक र गाउँका घरहरूमा जान्छन्। देउसी/भैलोको समयमा गाइने गीतहरू प्रायः घरधनीका लागि आशीर्वाद हुन्। गायकहरूले घर पुग्न र घरधनीलाई आशीर्वाद दिन भोगेको कठिनाइको बारेमा गाउँछन्। गीतका शब्दहरूमा घरधनीलाई हास्यपूर्ण सन्दर्भ पनि हुन सक्छ।

देउसी प्रस्तुतिमा, समूहको एक नेताले मुख्य पङ्क्ति गाउँछन् भने अन्य सदस्यहरूले प्रत्येक पङ्क्ति पछि "देउसी रे" दोहोर्याउँछन्। भैलो प्रस्तुतिमा, सम्पूर्ण समूह एकै स्वरमा गाउँछन्।

एउटा विशिष्ट भैलो पद यस रूपमा दिइएको छ:

"हरियो गोबरले लिपेको, लक्ष्मी पूजा गरेको हे! औंसीको बारो, गाई तिहारो भैलो हामी त्यसै आएनौँ, बलि राजाले पठा'को हे! औंसीको बारो, गाई तिहारो भैलो "

हरियो गोबरले भुइँ पालिस गरिएको, लक्ष्मी-पूजा गरिँदै ओहो, अमावस्या रातमा, गाईहरूको पर्वको दिन, भैलो बजाउँदै हामी कुनै इच्छाले आएका थिएनौं, हामीलाई राजा बलीले पठाएका थिए ओहो, अमावस्या रातमा, गाईहरूको पर्वको दिन, भैलो बजाउँदै

उदाहरण

उदाहरणको लागि:

देउसी टोलीको मुख्यले भन्छ - "आहै, भन मेरा भाइ हो"

समूह - देउसुरे!

मुख्य - " हे राम्ररी भन"

समूह - देउसुरे!

मुख्य - "आहै,स्वर मिलाई भन"

समूह - देउसुरे!

मुख्य - "आहै, भन न भन"

समूह - देउसुरे!

मुख्य: "आहै देउसीरे खेल्न"

समूह: देउसूरे!

मुख्य:"आहै आएका हामी"

समूह: देउसुरे!

यस्तै प्रक्रिया चल्दै गएपछि देउसी खेल गएको घरबाट नाङ्लोमा चामल, रुपैया पैसा, सेलरोटी आदि प्रकारका चीजहरु दिन्छन् ।

मुख्य ब्यक्तिले गीतको अन्तमा गएको घरका सबै जनालाई शुभकामना र आशिष दिन्छ र समुहका मान्छेहरू देउसुरे भन्दै गर्छन।

इतिहास

देउसी भैलो परापूर्व कालदेखि खेल्दै, रमाइलो गर्दै आइएको छ। खास प्रमाण केइ नभएतापनि यसको सुरुवात भने बलिराजा ले गरेको भन्ने सुन्नमा आएको पाइन्छ।

यो पनि हेर्नुहोस्

• भैलो
• तिहार