आशा भोसले
आशा भोसले | |
|---|---|
 २०१५ मा भोसले | |
| जन्म | आशा मंगेशकर ८ सेप्टेम्बर १९३३ |
| पेशा | गायिका |
| कार्यकाल | १९४३–हालसम्म |
| जीवनसाथी | ज्ञनपत्रियो भोसले (१९४९–१९६०) (विक्षेदन) आर. डी. बर्मन (१९८०–१९९४) (मृत्यु) |
| सन्तान | हेमन्त भोसले वर्षा भोसले आनन्द भोसले |
| मातापिता | दिननाथ मंगेशकर शाभन्ता मंगेशकर |
| आफन्त | लता मंगेशकर (दिदी) मिना मंगेशकर (बहिनी) उषा मंगेशकर हरिदनाथ मंगेशकर (भाई) एस.डि बुरमान (ससुरा) |
आशा भोसले (जन्म: ८ सेप्टेम्बर १९३३) हिन्दी चलचित्रहरूको प्रसिद्ध पार्श्वगायिका हुन । उनी लता मंगेशकरको बहिनी र दीनानाथ मंगेशकरको छोरी हुन् । आशाले चलचित्र र गैर चलचित्रको लगभग १६ हजार गीत गाएकी छन् र यिनको आवाजको प्रशंसक सारा विश्वमा फैलिएका छन् । आशाको विशेषता हो कि यिनले शास्त्रीय सँगीत, गजल र पप हरेक क्षेत्रमा आफ्नो आवाजको जादू बाँडेकी छन् र एक समान सफलता पाएकी छन्। उनले आर. डी. बर्मन सँग विवाह गरेकी थिइन ।
जीवनी
[सम्पादन गर्नुहोस्]आशा भोसलेको जन्म ८ सेप्टेम्बर १९३३ मा महाराष्ट्रको ‘सांगली’मा भएको हो। यिनको पिता दीनानाथ मंगेसकर प्रसिद्ध गायक एवं नायक थिए। जसले शास्त्रीय सँगीतको शिक्षा एकदम सानो उमेरमा नै आशालाई दीए। आशा जब केवल ९ वर्ष भएकि थिइन्, यिनको पिताको मृत्यु भयो। पिताको मृत्यु पछी, यिनीहरूका परिवार पुणेबाट कोल्हापुर र त्यसपछि बम्बई आए। परिवारको सहायताको लागि आशा र यिनको दिदी लता मंगेसकरले गीत र चलचित्रहरूमा अभिनय शुरू गरे। १९४३ मा यिनले आफ्नो पहिलो फिल्म (मराठी) ‘माझा बाल’मा गीत गाइन। यो गीत ‘चला चला नव बाला...’ दत्ता दवाजेकरद्वारा सँगीतबद्ध भएको थियो। १९४८ मा हिन्दी चलचित्रहरू ‘चुनरिया’को गीत ‘सावन आया...’ हंसराज बहलको लागि गाइन्। दक्षिण एसियाको प्रसिद्ध गायिकाको रूपमा आशाले गीत गाइन। चलचित्र सँगीत, पप, गजल, भजन, भारतीय शास्त्रीय सँगीत, क्षेत्रीय गीत, कव्वाली, रविन्द्र सँगीत र नजरूल गीत यिनको गीतहरूमा सम्मिलित छ। यिनले १४ भन्दा धेरै भाषाहरूमा गीत गाइन जस्तो– असमिया, नेपाली, हिन्दी, उर्दू, तेलगू, मराठी, बङ्गाली, गुजराती, पञ्जाबी, तमिल, अङ्ग्रेजी, रसियन, चेक, मलय र मलयालम। १२००० भन्दा धेरै गीतहरूलाई आशाले आवाज दिइन।
विवाह एवं व्यक्तिगत जीवन
[सम्पादन गर्नुहोस्]१६ वर्षको उमेरमा आफ्नो ३१ वर्षीय प्रेमी ‘गणपत राव भोसले’ (१९१६-१९६६) सँग घरबाट भागेर पारिवारिक इच्छाको विरूद्ध विवाह गरिन्। गणपत राव लता जीको निजी सचिव थिए। यो विवाह असफल रहयो। पति एवं उनको भाइहरूको नराम्रो व्यवहारको कारण यस विवाह दु:खान्त भयो। १९६० को आसपास विवाह विच्छेद पछि आशा आफ्नो आमाको घरमा दुई बच्चाहरू र तेस्रो गर्भस्थ शिशु (आनन्द) सँग फर्किइन। १९८० ई.मा आशाले ‘राहुल देव वर्मन’(पञ्चम) सँग विवाह गरिन्। यो विवाह आशाले राहुल देव वर्मनको अन्तिम अबस्थासम्म सफलतापूर्वक निभाइन्।
आशाको घर दक्षिण मुम्बई, पेडर रोड क्षेत्रमा प्रभुकुञ्ज अपार्टमेंटमा अवस्थित छ। यिनको तीन बच्चाहरू छन्। साथमा पाँच नातिहरू पनि छन्। यिनीको सबै भन्दा ठूलो छोरा हेमन्त भोसले हुन। हेमन्तले पाइलटको रूपमा अधिकांश समय बिताए। आशाकि छोरी जुन हेमन्त भन्दा कान्छी छिन “वर्षा”। वर्षाले ‘द सनडे औबजरवर’ र ‘रेडिफ’को लागि कलम लेखन काम गरिन्। आशाको सबैभन्दा कान्छो छोरा आनन्द भोसले हुन। आनन्दले व्यबसाय र चलचित्र निर्देशनको अध्यन गरे। आनन्द भोसले नै आशाको क्यारियरको बारेमा हालका दिनहरूमा रेखदेख गरिरहेका छन्। हेमन्त भोसलेको सबैभन्दा ठूलो छोरा चैतन्या (चिंटु) “ब्वाय ब्याण्ड”को सफल सदस्यको रूपमा विश्व सँगीत सँग जोडिएका छन्। अनिका भोसले (हेमन्त भोसलेको छोरी) सफल फोटोग्राफरको रूपमा कार्य गर्दैछिन्। आशाको बहिनीहरू लता मंगेसकर र उषा मंगेसकर गायिका हुन। यिनको अन्य दुइ सहोदर बहिनी मीना मंगेसकर र भाइ हृदयनाथ मंगेसकर सँगीत निर्देशक छन्। आशा गायिका वाहेक धेरै राम्रो कुक पनि हुन्। कुकिंग यिनीहरूको मनपरेको शोख हो। बलीवुडको धेरै जसो मानिस आशाको हातबाट बनेको ‘कढाई मासु’ एवं ‘बिरयानी’को लागि अनुरोध गर्छन। आशा पनि इनकार गर्दिनन्। बलीवुडको ‘कपुर’ खानदानमा आशा द्वारा बनाइएको ‘पाया करी’, ‘गोझन फिश करी’ र ‘दाल’ एकदम प्रसिद्ध छ। एक पल्ट जब ‘द टाइम्स अफ इंडिया’को एक अन्तरवार्तामा सोधियो कि यदि तपाईँ गायिका न भएको भए के गर्नुहुन्थ्यो होला? आशाले जबाब दिइन् कि म एक राम्रो भान्से (कुक) बन्थे होला। आशा एक सफल रेस्टुरा सञ्चालिका हुन्। यिनको रेस्टुरा दुबई र कुवेतमा आशा नामले प्रसिद्ध छन्। ‘वाफी ग्रूप’ द्वारा सञ्चालित रेस्टुरामा आशाको २०% हिस्सेदारी छ। वाफी सीटी दुबई र दुई रेस्टुरा कुवैतमा पारम्परिक उत्तर भारतीय व्यंजनको लागि प्रसिद्ध छ। आशाले ‘कैफ्स’को स्वंय ६ महीनाकोको ट्रेंनिग दिएकि छन्। डिसेम्बर २००४ ‘मेनु मैगजीन’को रिपोर्टको अनुसार ‘रसेल स्कट’ जुन ‘हैरी रामसदेन’को प्रमुख छ आउने वाला पाँच वर्षमा आशाको ब्रैण्डको अंतर्गत ४० रेस्टुरा पुरा यू. के. भित्र खोल्ने घोषणा गरेकि छन्। त्यहि क्रममा आशाको रेस्टुरा ‘बरमिंगम’ यू. के.मा खोलाईएको छ। आशालाई फैशन र पहिरनहरू मध्येको साडी चमकदार किनारा भएको, घाँटिमा मोतिको हार र हीरा प्रसिद्ध छ। आशा एक राम्रो ‘मिमिक्री’ अदाकारा पनि हुन्।
गायन क्षेत्रमा संघर्ष
[सम्पादन गर्नुहोस्]एक समय जब प्रसिद्ध गायिका गीता दत, शमशाद बेगम र लता मंगेसकरको समय थियो। चारै तिर यिनीहरूको प्रभुत्व थियो। आशा गाउन चाहन्थिन तर यिनलाई गाउने मौकासम्म दिईदैन्थ्यो। आशा सिर्फ दोश्रा दर्जाको चलचित्रको लागि नै गाउन पाउथिन। १९५० को दशकमा बलीवुडको अन्य गायिकाहरूको तुलनामा आशाले कम बजेटको ‘बी’ र ‘सी’ ग्रेड चलचित्रको लागि धेरै भन्दा धेरै गीत गाए। उनको गीतको सँगीतकार ए. आर. कुरैशी (अल्ला रख्खा खान), सज्जाद हुसैन र गुलाम मोहम्मद थिए। जुन एकदम असफल थिए। १९५२ ई.मा दिलीप कुमार अभिनीत चलचित्र ‘सँगदिल’ जसको सँगीतकार सज्जाद हुसैन थिए, ले प्रसिद्धि दिलाए। परिणाम स्वरूप विमल रायले एक मौका आशालाई आफ्नो चलचित्र ‘परिणीता’ (१९५३) को लागि दिए। राज कपुरले गीत ‘नन्हे मुन्ने बच्चाहरू....’को लागि मोहम्मद रफीको साथ चलचित्र ‘बुट पलिश्’(१९५४) को लागि अनुबंधित गरे जसले एकदम प्रसिद्धि आशालाई दिलायो। ओ.पी. नैयरले आशालाई धेरै ठूलो अवसर ‘सी. आए. डी.’(१९५६) गीत गाउनको लागि दिए। यस प्रकार १९५७ को चलचित्र ‘नया दौर’ बी. आर. चोपडाले नैयर साहबको सँगीतकार रूपमा आशाको बी. आर. चोपडाबाट पहिलो सफलता प्राप्त भयो। यस हिस्सादारीले धेरै प्रसिद्ध गीतहरू जनमानसको बीच लानमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिए। फेरि सचिन देव वर्मन र रवि जस्तै सँगीतकारहरूले पनि आशालाई मौका दियो। १९६६ ई.मा सँगीतकार आर. डी. वर्मनको सफलतम चलचित्र ‘तेस्रो मंजिल’मा आशाले आर. डी. वर्मनको साथ एकदम प्रसिद्धि कमाईन। १९६० देखि १९७० को बीच प्रसिद्ध निर्त्यकर्ता हेलनको आवाज बन्यो। यस्तो भनिन्छ कि जब पनि आशा गाउदथिन हेलन रिकाडिंगको समय मौजुद रहन्थिन ताकि गीतलाई राम्रो तरिकाबाट सम्झन सकियोस र त्यो गीतमा राम्रो तरिका नृत्य गर्न सकियोस। आशा र हेलनको प्रसिद्ध गीतहरूमा ‘पिया तु अब तो आजा...’(कारव), ‘ ओ हसीना जुल्फो वाली...’(तेस्रो मंजिल) र ‘ए मेरा दिल...(डन) शामिल छन्। १९८१ मा उमराव जान र इजाजत (१९८७) मा पारम्परिक गजल गाएर आशाले आलोचकहरूलाई करारा जबाब दिईन। आफ्नो गायन प्रतिभाको फलाम मनवाया। यिनै दिनहरू उनलाई उपर्युक्त दुबै चलचित्रको लागि राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार ‘बेस्ट फिमेल प्लेबैक सिंगर’ प्राप्त भयो। आशा १९९० सम्म लगातार गाई रहिन। १९९५ को हिट चलचित्र ‘रंगीला’बाट एक पल्ट पुन: आफ्नो दोस्रो चरणको आरम्भ गरिन। २००५ मा ७२ वर्षीय आशाले तामिल चलचित्र ‘चन्द्रमुखी’ र पप सँगीत ‘लक्की लिप्स...’ सलमान खान अभिनितको लागि गाइन जुन चार्ट बस्टरमा प्रसिद्ध रहयो। अक्टूबर २००४, ’द वेरी बेस्ट अफ आशा भोसले’, ‘द क्वीन अफ बलीवुड’ आशा द्वारा गाएका गीतको एलबम (१९६६-२००३) सार्वजनिक गरियो।
चलचित्र जुन बाटोको अबरोध साबित भए
[सम्पादन गर्नुहोस्]आशा भोसलेको गायनको कैरियरमा चार चलचित्रहरू अबरोध, साबित भए- नया दौड(१९५७), तेस्रो मंजिल (१९६६), उमरव जान (१९८१) र रङ्गीला (१९९५)। नया दौर (१९५७):- आशा भोसलेको पहिलो ठूलो सफल चलचित्र बी. आर. चोपडाको ‘नयादौर’(१९५७) थियो। मो. रफीको साथ गाएको उनको गीत जस्तो ‘माँगको हात तुम्हारा....’, ‘साथी हात बढाना...’ र ‘उडे जब जब जुल्फे तेरी...’ शाहिर लुधियानवीको द्वारा लिखित र ओ. पी. नैयर द्वरा सँगीतबद्ध एक खास परिचय दियो। आशाले ओ.पी. नैयरसँग पहिले पनि काम गरेकी थिईन तर यो पहिलो चलचित्र थियो जसको सबै गीत आशाले प्रमुख अभिनेत्रीको लागि गाएकि थिईन। प्रोड्यूसर बी. आर. चोपडाले नया दौरमा उनको प्रतिभा चिनेर आउने वाला पछिको चलचित्रमा पुन: मौका दिए। त्यसमा प्रमुख फिल्म- वक्त, गुमराह, हमराज, मानिस र मान्छे र धुंध आदि हुन। तिसरी मंजिल (१९६६):- आशा भोसलेले राहुल देव वर्मनको ‘तिसरी मंजिल’ (१९६६)बाट एकदम प्रसिद्ध भईन। जब पहिले उनले गीतको धुन सुनीन तब गीत ‘आजा आजा...’ यस गीतलाई गाउन इनकार गरिएको थियो, जुन वेस्टर्न डांस नम्बरमा आधारित थियो। तब आर. डी. वर्मनले सँगीत बदलनेको प्रस्ताव आशालाई दिए तर आशाले यो चुनौती स्वीकार गर्दै गीत गाईन। १० दिनको अभ्यास पछि जब अन्तिम रूपमा यो खास गीत आशाले गाईन तब खुशीको कायल आर. डी. वर्मनले १०० रूपयाको नोट आशाको हातमा राखिदिए। आजा आजा.... र यस चलचित्रको अन्य गीत – ओ हसीना जुल्फो वाली... र ओ मेरो सुन रे.... यो सबै गीत रफी जीको साथ तहलका मचाई दियो। शम्मी कपूर यस चलचित्रको नायकले एक पल्ट भनेका थिए “यदि म नजीकै मो. रफी यस चलचित्रको गीत गाउनको लागि हुदैनथे भने म आशा भोसलेलाई यो कार्य दिन्थे”। उमराव जान (१९८१):- रेखा अभिनित ‘उमराव जान’ (१९८१) आशाले गजल गाएकी थिईन जस्तो- दिल चीज क्या है..., यिनी आँखोंको मस्ती के..., यो के ठाँउ है दोस्तों... र जुस्त जु जिसकी थी...। यि गजलहरूको सँगीतकार खय्याम थिए जसले आशालाई सफलतापूर्वक गजल गाउनको लागि स्वरको उतार चढाव समझाए। आशा स्वयं आश्चर्यचकित थिईन कि उनले यि गजलहरू सफलतापूर्वक गएकी छन्। यि गजलहरूले आशालाई प्रथम राष्ट्रिय पुरस्कार दिलायो र उनिको बहुमुखी प्रतिभा साबित भयो। रङ्गीला (१९९५):- सन १९९५ मा ६२ वर्षीय आशाले युवा अभिनेत्री उर्मिला मातोंडकरको लागि चलचित्र रङ्गीलामा गाईन। यिनले फेरि आफ्नो समर्थहरूलाईको आश्चर्य चकित गरिन। सुपर हिट गीत जस्तो- तन्हा तन्हा... र रङ्गीला रे... गीत ए. आर. रहमानको सँगीत निर्देशनमा गाईन जुन एकदम प्रसिद्ध भयो। पछि धेरै अन्य गीतहरूलाई ए. आर. रहमानकहरू निर्देशनमा गाईन। तन्हा तन्हा... गीत एकदम प्रसिद्ध भयो र आज पनि मान्छे गुनगुनाउ छन्।
सँगीत निर्देशकहरूको साथ साझेदारी
[सम्पादन गर्नुहोस्]ओ.पी. नैयर
[सम्पादन गर्नुहोस्]सँगीतकार ओ.पी. नैयरको साझेदारीले आशा भोसलेलाई एक खास परिचय दियो। धेरै मान्छेहरूले यिनिहरूको आपसी सम्बन्धलाई प्रेम सम्बन्ध माने। नैयर जी पहिलो पल्ट १९५२ मा आशासँग एक गीत छम छमा छम...को सँगीत रेकर्डिगको समय भेटिएका थिए। पहिलो पल्ट यिनले चलचित्र ‘माँगू’ (१९५४) को लागि आशालाई बोलाए। फेरि यिनले एक धेरै ठूलो मौका चलचित्र सी.आई.डी. (१९५६) मा आशालाई दिए। यस प्रकार नया दौर (१९५७) को सफलताले यि दुबैको प्रसिद्धी बढायो। १९५९ पछि भावानात्मक र व्यावसायिक रूपमा आशा नैयर जीको साथ जोडि रहिन।
ओ.पी.नैयर र आशा भोसलेको यादगार चलचित्रहरू जस्तो- मधुबालामा खिचिएको गीत ‘आईये मेहरबाँ...’ (हावडा ब्रिज-१९५८) र मुमताजमा खिचिएको गीत ‘ये छ रेशमी जुल्फोको अंधेरा...(मेरे सनम-१९६५) आदि हुन। ओ.पी. नैयरले आशासँग धेरै हिट गीत रेकर्ड गरे जस्तो- नया दौर (१९५७), तुमसा नही देखा (१९५२), हावडा ब्रिज (१९५८), एक मुसाफिर एक हसीना (१९६२), कशमीरको कली (१९६४) आदि। यिनीहरूको साझेदारीको केही प्रसिद्ध गीत- आओ हुजुर तुमको...(किस्मत), जाईये आप कहाँ जाएगे...(मेरे सनम) आदि छन्। ओ.पी. नैयरको मो. रफी एवं आशाको साथ युगल गीत एकदम प्रसिद्ध भयो। यिनिहरू द्वारा गाएको केही प्रमुख युगल गीत ‘उडे जब जब जुल्फे तेरी...(नया दौर), मै प्यारको राही हूँ...(एक मुसाफिर एक हसीना), दिवाना भयो बादल..., इशारो इशारो मे...(काश्मीरको कली) आदि। ५ अगस्त १९७२ मा दुबैमा बिछोड भयो। यो स्पष्ट हुन सकेको छैन कि कुन कारणहरूबाट दुबैमा बिछोड भयो।
खय्याम
[सम्पादन गर्नुहोस्]दोस्रो सँगीतकार जसले आशाको प्रतिभालाई चिने र यिनको साझेदारीमा आशाले यिनको पहिलो चलचित्र बीबी (१९४८) को लागि गाईन। १९५० मा खय्यामले धेरै राम्रो सम्झौता आशाको साथ गरे जस्तो-फिल्म- दुखाइ, फेरि सुबह होगी आदि। तर ती दुबैको साझेदारीको सबै भन्दा सम्झना भैरहने चलचित्र- उमराव जानको गीत रह्यो।
रवि:- सँगीत निर्देशक रवि, आशा भोसलेलाई आफ्नो मनपर्ने गायिकामा एक मानदथे। आशाले यिनको पहिलो चलचित्र वचन (१९५५) मा गीत गाईन। चन्दा मामा दूर के.... गीत राता रात भारतीय आमाको बीच प्रसिद्ध भयो। जब अधिकांश सँगीतकार आशालाई बी-ग्रेड गीत गाउनको लागि जान्दथे त्यसबेला रविले आशालाई भजन गाउन भने जसमा ‘घराना’, ‘गृहस्थी’ ‘काजल’ र ‘फुल र पत्थर’ चलचित्रहरू प्रमुख छन्। रवि र आशाले धेरै प्रसिद्ध गीतहरूको रेकर्ड गरे जसमा किशोर कुमारसँग गाएको उनिको मजेदार गीत ‘सी ए टी..कैट माने बिल्ली...(दिल्ली का ठग) आदि छन्। रवि द्वारा सँगीतबद्ध आशाको प्रसिद्ध भजन ‘तोरा मन दर्पण कहलाए...’ (काजल) आदि छन्। यिनको साझेदारीमा धेरै प्रसिद्ध चलचित्रको गीत रेकर्ड भए जस्तो- वक्त, चौदहवी का चाँद, गुमराह, बहु-बेटी, चायना टाउन, मानिस र मान्छे, धुंध, हमराज र काजल आदि छन्। चौदहवी का चाँदमा रवि गीता दत्त (प्रोड्यूसर गुरु दत्तको पत्नी)बाट गीत गाउन चाहेका थिए तर गुरु दतको जिद्दीको कारण आशाले गीत गाईन जुन एकदम प्रसिद्ध भयो।
सचिन देव वर्मन
[सम्पादन गर्नुहोस्]प्रसिद्ध सँगीत निर्देशक सचिन देव वर्मनको मनपर्ने गायिका लता मंगेस्करसँग १९५७ देखि १९६२ को बीच राम्रो सम्बन्ध थिएनन्। ति दिनहरूमा सचिन देव वर्मनले आशा भोसलेको उपयोग गरे। यि दुबैको साझेदारीले धेरै हिट गीत दिए जस्तो- चलचित्र काला पानी, काला बजार, मान्छे जाग उठा, लाजवंति, सुजाता र तीन देविया (१९६५) आदि छन्। १९६२ पछि पनि दुबैले धेरै गीतहरू लाई रेकर्ड गरे। मो. रफी र किशोर कुमारको साथ गाएको युगल गीत आशाको एकदम प्रसिद्ध रह्यो। अबको बरस... गीत बिमल रायको चलचित्र बंदनी (१९६३) ले आशालाई प्रमुख गायिकाको रूपमा स्थापित गर्यो। अभिनेत्री तनुजामा खिचिएको गीत रात अकेली है..(ज्वेल थीफ, १९६७) एकदम प्रसिद्ध भयो।
राहुल देव वर्मन
[सम्पादन गर्नुहोस्]आशा भोसले राहुल देव वर्मन जीसँग उनी त्यसबेला पहिलो पल्ट मिलीन जब उनी दुई बच्चाको आमा थिईन र सँगीतकार राहुल देव वर्मन (पञ्चम) को साझेदारीमा चलचित्र तीसरी मंजिल (१९६६) मा पहिलो पल्ट मान्छेहरूको ध्यान आकर्षित गर्न सकिन। आशाले आर. डी. वर्मनसँग कैबरे, रक, डिस्को, गजल, भारतीय शास्त्रीय सँगीत अरु पनि धेरै गीत गाएईन। १९७० मा आशा भोसलेले पञ्चमको साथ धेरै युवा गीत गाएक थिए जस्तो- पिया तु अब तो आ जा.....(कारवा-१९७१) हेलनमा खिचिएको, दम मारो दम...(हरे रामा हरे कृष्णा-१९७१), दुनिया में...(अपना देश-१९७२) चुरा लिया है तुमने...(यादों की बारात-१९७३) आदि छन्। यसको आलावा पञ्चमको सँगीत निर्देशनमा आशाले किशोर कुमारको साथ थुप्रै प्रसिद्ध युगल गीत गाईन जस्तो- जाने जाँ ढुढता फिर रहा..(जवानी दिवानी), भली भली सी एक सूरत...(बुढा मिल गया) आदि। १९८० मा पञ्चम र आशाले धेरै प्रसिद्ध गीतहरूको रेकर्ड गरे। चलचित्र इजाजत (१९८७)- मेरा कुछ..., खाली हात शाम आयी है.., कतरा कतरा... आदि प्रसिद्ध प्रमुख प्रसिद्ध गीतहरूको रेकर्ड गरे। ओ मारिया...(सागर) को गीत पनि रेकर्ड गरे। गुलजारको इजाजतलाई आर. डी. वर्मनको सँगीत निर्देशनमा आशाको राष्ट्रिय पुरस्कार ‘बेस्ट सिंगर’ प्राप्त भयो। आर. डी. वर्मन जीले धेरै हिन्दी प्रसिद्ध गीतहरूलाई बङ्गाली भाषामा आशाको आवाजलाई रेकर्ड गरे जस्तो- ‘मोहुए झुमेछे आज माऊ गो, चोखे चोखे कोथा बोले चोखे नामहरू बृष्टि (बङ्गाली रूपांतरण गीत जाने के कुरा हो।..) बंसी सुनेको घोरे टाका जाए, संध्या बेले तुमी आमी..., आज गुन गुन जे आमर(बङ्गाली रूपांतरण गीत प्यार दीवाना हुन्छ) आदि। यो प्रसिद्ध साझेदारी विवाहमा परिणित भयो। पञ्चम जीको अन्तिम सास सम्म यो साझेदारी चल्यो।
जय देव
[सम्पादन गर्नुहोस्]सँगीत निर्देशक जयदेव, एस. डी. वर्मनको सहायकको रूपमा पहिले काम गर्थे पछि यिनले स्वतन्त्र रूपबाट सँगीत निर्देशन गर्न शुरू गरे। सँगीतकार जयदेवले आशासँग धेरै चलचित्रको गीत रेकर्ड गरे, जस्तो- हम दोनो (१९६१), मुझे जीने दो (१९६३), दो बुँद पानी (१९७१) आदि। जयदेव र आशाले फिल्मी चलचित्रको वाहेक ८ गीतहरूको एक विशेष सँग्रह जसमा गजल एवं केही अन्य गीत शामिल थिए लाई “एन अनफर्गेटेबल ट्रिट”को नामबाट निकले। आशा, जयदेवको राम्रो मित्र मानिन्थिन। १९८७ मा जयदेवको मरणोपरान्त आशाले कम प्रसिद्ध गीत जुन जयदेव द्वारा सँगीतबद्ध थियो,’सुरांजली’ नामले निकालिन।
शंकर जयकिशन
[सम्पादन गर्नुहोस्]शंकर जयकिशनले आशासँग कम काम गरे, फेरि पनि केही हिट गीत रेकर्ड गरे जस्तो- परदेमा रहन दो...(शिखर-१९६८) यस गीतको लागि आशाको द्वितीय चलचित्र फेयर अवार्ड मिलयो। आशाले एक प्रसिद्ध गीत शंकर जयकिशनको लागि गाईन जुन किशोर कुमारको आवाजमा ज्यादा प्रसिद्ध थियो जस्तो- जिन्दगी का सफर है सुहाना...(अंदाज)। जब राज कपुरको लता मंगेसकरको साथ बोलचाल थियो, तब आशाले शंकर जयकिशनको सँगीत निर्देशनमा चलचित्र मेरा नाम जोकर (१९७०) को गीत गाईन।
इलैयाराजा
[सम्पादन गर्नुहोस्]दक्षिण भारतीय सँगीत निर्देशक इलैयाराजाले १९८० को समयमा आशाको आवाजलाई रेकर्ड गर्न शुरू गरे। यि दुईको साझेदारीमा चलचित्र ‘मुन्दरम पइराई (१९८२) (या सदमा, यसको हिन्दी रीमेक १९८३ मा) बन्यो। १९८० देखि १९९० को बीच यि दुईको साझेदारी बनी रह्यो। यस विशेष साझेदारीको प्रसिद्ध गीत ‘सीनबागमाइ’ (इनगा ओरू पट्टुकारन-१९८७, तमिल चलचित्र) आदि छ। २००० ई.मा आशाले इलैयाराजाको सँगीत निर्देशनमा कमल हसनको चलचित्र ‘हे राम’को मूल गीत गाईन। जन्मों की ज्वाला....(या अपर्णाको थीम गीत)को गजल गायक हरिहरनसँग युगल गीत गाईन।
अनु मलिक
[सम्पादन गर्नुहोस्]अनु मलिक र आशाले धेरै हिट गीत रेकर्ड गरे। जसमा यिनको सँगीतबद्ध पहिलो चलचित्र ‘सोनीमहीवाल’ (१९८४) शामिल छन्। अनु मलिकको सँगीत निर्देशनमा धेरै प्रसिद्ध गीतहरूमा ‘‘फिलहाल...(फिलहाल), किताबें बहुत से...(बाजीगर) आदि शामिल छन्। अनु मलिकको सँगीत निर्देशनमा आशाले चार पंक्ति ‘जब दिल मिले...(यादें) सुखबिन्दर सिह, उदित नारायण झा र सुनिधि चौहानको साथ गाईन। आशाले अनु मलिकको पिता ‘सरदार मलिक’को लागि १९५० ई. देखि १९६० ई.मा गाईन जसमा प्रसिद्ध चलचित्र सारंगा (१९६०) शामिल छन्।
ए. आर. रहमान
[सम्पादन गर्नुहोस्]१९९५ चलचित्र ‘रंगीला’बाट आशाले सँगीत निर्देशक ए. आर. रहमानको साथ आफ्नो दोस्रो चरणको शुरूआत गरिन। यसको श्रेय ए. आर. रहमानलाई जान्छ। चार्टबस्टरको हिट गीत तन्हा तन्हा... र रङ्गीला रे...बाट आशालाई पुन: प्रसिद्धि मिल्यो। रहमान र आशाको साझेदारीमा धेरै गीत रेकर्ड भए जसमा हिट गीत ‘‘मुझे रंग दे...(त्क्षक)’, राराधा कैसे न जले...(लगान, युगल गीत उदित नारायण झाको साथ), कही आग लगे...(ताल), ओ भवरें...(दौड, युगल गीत के.जे.यशुदास), वीनीला वीनीला...(अरूवर-१९९९) प्रमुख छन्। रहमानले एक पल्ट भने-“म सोच्छु आशा र लता जीको उचाईमा जुन सँगीत ठिक हुन्छ त्यस्तै मैले तैयार गरे।”
अन्य सँगीत निर्देशक
[सम्पादन गर्नुहोस्]मदन मोहनले ‘झुमका गिरा रे...(मेरो साया-१९६६) को प्रसिद्ध गीतलाई आशाको आवाजमा रेकर्ड गरे। सलिल चौधरीले चलचित्र छोटी सी बात (१९७५) मा जानेमन जानेमन... युगल गीत के.जे.यशुदासको साथ रेकर्ड गरे। सलिल चौधरीको चलचित्र जागते रहो (१९५६) गीत ‘ठंडी ठंडी सावनको फुहार...’ आशाको आवाजमा रेकर्ड गरे। सँगीतकार संदीप चौटाको साथ आशाले ‘कमबख्त इश्क ..(एक युगल गीत सोनू निगमको साथ) चलचित्र प्यार तुने क्या किया (२००१) को लागि गाईन जुन युवाहरूमा एकदम लोकप्रिय भयो। आशाले लक्षमीकांत-प्यारेलाल, नौशाद, रवीन्द्र् जैन, एन. दता, हेमंत कुमारको लागि गाईन र साथ काम गरिन। बलीवुडको अन्य प्रसिद्ध सँगीतकारकहरू साथ पनि आशाले काम गरिन जसमा जतिन ललित, बप्पी लाहिरी, कल्याण जी आन्नद जी, उषा खन्ना, चित्रगुप्त एवं रौशन शामिल छन्।
मराठी सँगीत
[सम्पादन गर्नुहोस्]लता मंगेसकरको साथ आशा मराठी सँगीतको सिरमौर रहीकि छन (किनकी मराठी उनको मातृभाषा हो)। आशाले मराठी भाषाको थुप्रै गीत गाई सकेकि छिन जसमा प्रसिद्ध कविहरू के कविता हो, जुन भाव गीतको रूपमा प्रसिद्ध छ। जस्तो प्रसिद्ध एलबन ‘रूतु हिरावा’(‘ग्रीन सीजन’) जुन श्रीधर पाडके द्वारा रचित हो। आफ्नो भाइ हृदयनाथ मंगेसकरद्वारा सँगीतबद्ध आशाको धेरै प्रसिद्ध गीत छन्। आशा द्वारा गाएको मराठी भजन एकदम प्रचलित र प्रसिद्ध छ।
निजी एलबम
[सम्पादन गर्नुहोस्]८ सेप्टेम्बर १९८७ आशाको जन्म दिवसमा “दिल पडोसी है” नामक एलबम, गुलजारद्वारा रचित र आर.डी.वर्मनद्वारा सँगीतबद्ध जारी गरियो। आशा उस्ताद अली अकबर खानसँग १९९५ मा विशेष रूपले मिलिन, पछि आशाले उस्ताद अली अकबर खानको साथ ग्यारह बन्दिसे रेकर्ड गरिन ’कैलीफिर्निया मे’। जुन ग्रेमी अवार्डको लागि प्रस्तावित भयो। १९९० मा आर.डी.वर्मनद्वारा सँगीतबद्ध गीतहरूलाई आशाले ‘रिमिक्स’ गरेर प्रयोगात्मक अनुभव गरिन जुन धेरै मान्छेहरू द्वारा आलोचनाको विषय बन्यो। सँगीतकार खय्यामले पनि यसको आलोचना गरे। तर ‘राहुल और मै’ नामक एलबम एकदम प्रसिद्ध भयो। इण्डोपप एलबम ‘जानम सम्झिएरो’ लेस्ली लुईसको साथ एकदम प्रसिद्ध रहयो। धेरै पुरस्कारहरू सहित १९९७ एम.टी.वी. एवार्ड यस विशेष एलबमलाई मिलयो। २००२ ई.मा आफ्नो एलबम ‘आप की आशा’ जुन आठ गीतहरू वाला भिडियो एलबम थियो, आशा आफैले सँगीत तैयार गरिन। यसको गीत मुजरूह सुल्तांनपुरी द्वारा रचित (अंतिम रचना सुलतान पुरी द्वारा) थियो। २१ मे २००१ मा सचिन तेन्दुलकरद्वारा मुम्बईमा एक विशेष पार्टीमा यो एलबम जारी गरियो।
जब पाकिस्तानी गायक अदनान सामी सिर्फ १० वर्षको थिए तब आशाले उनिको प्रतिभालाई पहिचान गरिन। आशाले अदनान सामीलाई गायन प्रतिभा विकसित गरेर अगाडि बढनको लागि प्रेरित गरिन। जब अदनान ठूलो भए तब आशाको साथ ’कभी त नजर मिलाओ’ एलबममा गीत गाए, जुन एकदम प्रसिद्ध रहयो। फेरि ‘बरसे बादल’ नामक एलबममा पनि अदनान सामीको साथ गाईन। आशाले धेरै एलबमहरूको लागि गजल गाईन जस्तो-मीराज-ए-गजल, अबशहर-ए-गजल र कशीश। २००५ मा आशाले एलबम ‘आशा’ जुन चार गजल गायकमा समर्पित थियो- मेंहदी हसन, गुलाम अली, फरीदा खानम र जगजीत सिंह जारी गरिन। यस एलबममा आशालाई मनपर्ने आठ गजल जस्तो- फरीदा खानमको ‘आज जानेको जिद ना करो...,गुलाम अलीको ‘चुपके चुपके...’, ‘आवारगी...’ र ‘दिल मे एक लहर...’ जगजीत सिहको ‘आहिस्ता आहिस्ता...’, मेहदी हसनको ‘रंजीश है सही...’,’रफ्ता रफ्ता...’ र ‘मुझे तुम नजर से...’ शामिल थियो। यसको सँगीतकार पण्डित सोमेश माथुर थिए जसले युवाहरूलाई ध्यानमा राखेर सँगीत दिए। आशाको ६० औँ जन्मदिवसमा इ.एम.आई. इण्डियाले तीन कैसेट जारी गरे- ‘बाबा मै बैरागन होंगी (भक्ति गीत)’, ‘द गोलडेन कलैक्सन-गजल (सँगीतकार गुलाम अली, आर.डी.वर्मन र नजर हुसैन)’ र ‘द गोलडेन कलेक्शन- द एवर भरसाटाइल आशा भोसले’ जुन ४४ प्रसिद्ध गीतहरूको सँग्रह थियो। २००६ मा आशाले ‘आशा एण्ड फ्रैण्डस’ नामक एलबम रेकर्ड गरे जसमा युगल गीत सञ्जय दत्त र उर्मिला मातोंडकरको साथ गाईन साथै प्रसिद्ध क्रिकेट खेलाडी ब्रेट लीसँग आशाले ‘यू आर द वन फरमी (हो तिमी मेरो लागि हो)’ गीत गाइन। यि गीतहरूको सँगीतकार समीर टण्डन थिए। यसको विडियो निर्माण एस. रामचन्द्रनले गरे(जो पत्रकारबाट निर्देशक बनेका थिए)।
पुरस्कार र सम्मान
[सम्पादन गर्नुहोस्]चलचित्र फेयर बेस्ट फिमेल प्लेबैक अवार्ड
[सम्पादन गर्नुहोस्]- १९६८-“गरीबो की सुनो...” (दस लाख-* १९६६)
- १९६९-“परदे मे रहने दो...” (शिखर-* १९६८)
- १९७२- “पिया तु अब तो आजा...” (कारवाँ-* १९७१)
- १९७३-“दम मारो दम...” (हरे रामा हरे कृष्णा-* १९७२)
- १९७४-“होने लगी है रात...” (नैना-* १९७३)
- १९७५-“चैन से हमको कभी...” (प्राण जाये पर वचन न जाए-* १९७४)
- १९७९-”ये मेरा दिल...” (डान-* १९७८)
अन्य पुरस्कार
[सम्पादन गर्नुहोस्]- १९९६-स्पेशल अवार्ड (रङ्गीला-* १९९५)
- २००१-फिल्म फेयर लाई फटाइम एचीवमेंट अवार्ड
- राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार
- १९८१- “दिल चीज क्या है...” (उमरव जान)
- १९८६ “मेरा कुछ सामान...” (इजाजत)
- अन्य यादगार पुरस्कार
- १९८७- नाइटीनेंगल अफ एसिया अवार्ड (इण्डो पाक एशोशिएशन यु.के.)
- १९८९- लता मंगेस्कर अवार्ड (मध्य प्रदेश सरकार)
- १९९७- स्क्रीन वीडियोकन अवार्ड (जानम समझाकरो- एलबमको लागी)
- १९९७- एम.टी.वी. अवार्ड (जानम समझा करो- एलबमको लागी)
- १९९७- च्यानल वी अवार्ड (जानम समझा करो- एलबमको लागी)
- १९९८- दयावती मोदी अवार्ड
- १९९९- लता मंगेस्कर अवार्ड (महाराष्ट्र सरकार)
- २०००- सिंगर अफ द मिलेनियम (दुबई)
- २०००- जी गोल्ड बलीवुड अवार्ड (मुझे रङ्ग दे- चलचित्र तक्षकको लागी)
- २००१- एम.टी.वी. अवार्ड (कमबख्त इशक –को लागी)
- २००२- बी.बी.सी. लाई फटाइम एचीवमेंट अवार्ड (यू.के. प्रधानमन्त्री टोनी ब्लेयरद्वारा प्रदत)
- २००२- जी सीने अवार्ड फर बेस्ट प्लेबैक सिंगर - महिला (राधा कैसे न जले..-चलचित्र लगानको लागी)
- २००२- जी सीने स्पेशल अवार्ड फर हल अफ फेम
- २००२- स्क्रीन वीडियोकन अवार्ड (राधा कैसे न जले..-चलचित्र लगानको लागी)
- २००२-सैनसुई मुवी अवार्ड (राधा कैसे न जले..-चलचित्र लगानको लागी)
- २००३- सवराल्या येशुदास अवार्ड (भारतीय सँगीतमा उत्कृष्ट योगदानको लागी)
- २००४- लाईविग लीजेंड अवार्ड (फेडरेशन अफ इण्डियन चेम्बर अफ कमर्स एण्ड इंडस्ट्रीज द्वारा)
- २००५- एम.टी.वी. ईमीज, बेस्ट फीमेल पप ऐक्ट(आज जाने की जिद न करो..)
- २००५- मोस्ट स्टाइलिश पीपुल इन म्यूजिक
सम्मान एवं विशेष पहचान
[सम्पादन गर्नुहोस्]- १९९७ मा, आशा पहिलो भारतीय गायिका बनीन् जो ‘ग्रेमी अवार्डको लागि नामांकित गरियो (उस्ताद अली अकबर खानको साथ एक विशेष एलबमको लिए)
- आशाले “सत्तरीऔं महाराष्ट्र स्टेट अवार्ड” प्राप्त गरिन।
- भारतीय सिनेमामा उत्कृष्ट योगदानको लागि सन २०००मा “दादा साहेब फाल्के अवार्ड”बाट सम्मानित गरियो।
- आशाको साहित्यमा डक्टरेटको उपाधि द्वारा अमरावती विश्वविद्यालय एवं जलगाँउ विश्वविद्यालयद्वारा सम्मानित गरियो।
- “द फ्रिडी मरकरी अवार्ड” कलाको क्षेत्रमा उत्कृष्ट उपलब्धियहरूको लागि आशालाई यस खास पुरस्कारद्वारा सम्मानित गरियो।
- नोभेम्बर २००२मा आशाको “बर्मिंघम फिलिम फेस्टिवल” विशेष रूपले समर्पित गरियो।
- “पद्म विभूषण” द्वारा राष्टपति प्रतिभा देवी सिंह पाटिलले ५ मे २००८ (सोमवार) आशालाई सम्मानित गरिन। यो सम्मान भारत सरकारको महत्त्वपूर्ण सम्मानहरू मध्य एक हो।
बाह्य कडीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]