यो नेपाली इतिहासको समयरेखा हो, जसमा नेपाल र यसका पूर्ववर्ती राज्यहरूमा भएका महत्त्वपूर्ण कानुनी र क्षेत्रीय परिवर्तनहरू र राजनीतिक घटनाहरू समावेश छन्। यी घटनाहरूको पृष्ठभूमि बारे पढ्नको लागि, नेपालको इतिहास हेर्नुहोस्। समयरेखामा विक्रम सम्वत् र इस्वी सम्वत् को उल्लेख गरिएका छन्।
राजा यलम्बरले महिषपाल वंशका तेस्रो र अन्तिम राजा भुवन सिंहलाई हराएर काठमाडौँमा आफ्नो पहिलो किराँत राज्य स्थापना गरे। किराँत राज्य मूलतः दूधकोशी नदी पारीबाट आएको हो।[१]
निमिषाले किराँत राज्यको अन्तिम शासक गस्तीलाई पराजित गरी सोम वंशको स्थापना गर्छन। सोम वंशको उत्पत्ति राजपूतहरूबाट भएको हो जसले मुस्लिमको आक्रमणबाट आफूलाई आश्रय दिएका थिए।
सामन्ती शासक र अहिले प्रधानमन्त्रि बनेका अम्शुवर्माले आफ्नो नाममा सिक्का टाँसिने र महाराजाधिराजको उपाधि धारण गरेर राजालाई एउटा मुर्खतामा परिणत गर्न थाल्छन्। अन्ततः, उसले राजाकी छोरीसँग विवाह गर्छ र राजाको मृत्यु पछि शासकको रूपमा शिवदेव प्रथमको उत्तराधिकारी बनाउँछ। अम्शुवर्माको शासनकाल पनि वास्तुशिल्प उपलब्धिहरूको विशेषता हो।[३]
मिथिलाबाट डोयाले भक्तपुरसम्म घुसेर फेरि नेपाल आक्रमण गर्छ र त्रिपुराको घरमा जरिवाना तिर्छ।
१३०८
राजा अनन्त मल्लको मृत्यु, राजगद्दी खाली
१३११
भोन्टा घरका जयशक्तिदेवलाई त्रिपुरा घरका जयतुङ्गा मल्लले हराएपछि जयशक्तिदेवले डोयालाई सहयोगको लागि बोलाउँछन्। दोयाले ब्राह्मणहरूलाई कैद गरे, मानिसहरूलाई लुट्यो र घरहरूमा आगजनी गरेपछि यो उल्टो भयो।
१३१२
त्रिपुरा र तिरहुटहरू बीचको सम्झौता पछि, अन्य सम्पत्ति सहित, जयतुङ्गा मल्लकी छोरी देवलक्ष्मीदेवीको विवाह राजा हरिसिंहदेवसँग गरिन्छ।
खस राज्यका रिपु मल्ल काठमाडौँ उपत्यकाको भ्रमण गर्छन्।
जयतुङ्गा मल्लका छोरा जयरुद्र मल्लले उपत्यकाको धेरै भाग आफ्नो नियन्त्रणमा राखेका छन्।
१३१३
राजा बिनाको पाँच वर्षपछि, जयरुद्र मल्लले भोन्टको घरबाट आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी जयनन्ददेवलाई शासकको रूपमा स्थापना गर्छन्।
१३२०
जयरुद्र मल्लले जयनन्ददेवको समर्थन फिर्ता लिए र आफ्नो नातेदार र अनन्त मल्लका छोरा जयरी मल्ललाई राजाको रूपमा स्थापित गर्छन्।
१३२४
मिथिला को कर्नाट राज्य दिल्ली को राजा द्वारा कब्जा गरिएको छ। त्यसपछि आक्रमणकारीले ओनिवार वंशबाट यस क्षेत्रको शासक नियुक्त गरी एक वासल राज्य स्थापना गर्दछ।
मिथिलाका राजा हरिसिंहदेव, आफ्नी पत्नी देवलक्ष्मीदेवी र जगतसिंहसँगै काठमाडौँ उपत्यका भाग्छन्। बाटोमा हरिसिंहको मृत्यु भयो र देवलक्ष्मीदेवी र जगतसिंहलाई उनका भाइ जयरुद्र मल्लले स्वागत गरे।
१३२८
खस राज्यका आदित्य मल्लले काठमाडौँ उपत्यकामा आक्रमण गरे।
१३३०
जयरुद्र मल्लको ३० वर्षको उमेरमा मृत्यु भयो, आफ्नी छोरी नायकदेवीलाई त्रिपुराको राजगद्दी ग्रहण गर्न छोडे।
१३३५
नायकदेवीका पति हरिश्चन्द्रलाई राजकुमारहरूले विष दिएका थिए।
~१३३८
नायकदेवीले हरिसिंहदेव र देवलक्ष्मीदेवीका छोरा जगतसिंहसँग विवाह गरिन्। यो घटनाले काठमाडौँ उपत्यकाका सबै पछिल्ला मल्लहरूलाई कर्णाट वंशसँग जोड्छ।
१३४४
राजा जयरी मल्लको निधन
१३४७
राजल्लादेवी नायकदेवी र जगतसिंहबाट जन्मिएका हुन्। दस दिन पछि नायकदेवीको मृत्यु भयो र जगतसिंहलाई राजल्लादेवीलाई देवलक्ष्मीदेवीको हेरचाहमा छोडेर जेलमा हालियो।
देवलक्ष्मीदेवीले भोन्टाको घरानाबाट राजा हुने र देवलक्ष्मीदेवीले वास्तविक शासकको रूपमा काम गर्ने सर्तमा भोन्टाको सदनसँग सम्झौता गरे। यस सम्झौतापछि स्वर्गीय राजा जयनन्ददेवका अवैध छोरा जयराजदेव राजा बन्छन्। तर, देवलक्ष्मीदेवीलाई राजाभन्दा पनि उच्च उपाधि दिइएको छ।
१३४९
बङ्गालका सुल्तान शम्स उद्दिन इलियासले तिरहुतलाई जितेर काठमाडौँ उपत्यकामा आक्रमण गरेर मन्दिरहरू भत्काए र देवी-देवताका मूर्तिहरूलाई क्षति पुर्याए। यस घटनालाई प्रायः लिच्छवी युग र प्रारम्भिक मल्ल युगका स्मारकहरू र कलाकृतिहरू नष्ट गर्ने घटनाको रूपमा उद्धृत गरिन्छ।
१३५४
राजल्लादेवीले जयस्थिति मल्लसँग विवाह गरिन्। जयस्थिति मल्ललाई मिथिलाबाट देवलक्ष्मीदेवीले राजल्लादेवीसँग विवाह गर्न ल्याएका हुन् भन्ने मान्यता छ।
१३६१
राजा जयराजदेवको मृत्यु। उनको उत्तराधिकारी उनका छोरा जयर्जुनदेवले गरेका छन्।
१३६६
देवलक्ष्मीदेवीको निधन। जयस्थिति मल्ल राजनीतिक शक्ति सङ्कलन गर्न थाले।
१३८२
जयस्थिति मल्लले काठमाडौँ उपत्यकामा संयुक्त मल्ल राज्यको राजाको रूपमा शासन गर्छन्।
१३९५
राजा जयस्थिति मल्लको निधन उनका तीन छोरा धर्म मल्ल, ज्योति मल्ल र किती मल्ल मिलेर शासन गर्छन्।
नेपाल पोर्टल