पूर्वी टिमोर
लोकतान्त्रिक गणतन्त्र टिमोर लेस्ते | |
|---|---|
 झन्डा
 Emblem
| |
आदर्श वाक्य: Unidade, Acção, Progresso (पोर्तगाली) "एकता, कार्य, प्रगति" | |
.svg) पूर्वी टिमोरको अवस्थिति (हरियो) पूर्वी सिमा तर्फ इन्डोनेसियाली द्वीपसमूह | |
| राजधानी र सबैभन्दा ठुलो सहर | डिली ८°३३′S १२५°३४′E / 8.55°S 125.56°E |
| आधिकारिक भाषाहरू | |
| कामकाजी भाषा | |
| धर्म (सन् २०१५ को जनगणना)[१] |
|
| रैथाने(हरू) | |
| सरकार | एकात्मक अर्ध-राष्ट्रपतीय प्रणाली[४] |
| होसे रामोस-होर्ता | |
| सानाना गुसमाओँ | |
| व्यवस्थापिका | राष्ट्रिय संसद |
| स्वतन्त्र | |
| सुरुवाती अठारौँ शताब्दी | |
| २८ नोभेम्बर १९७५ | |
| १७ जुलाई १९६७ | |
| २५ अक्टोबर १९९९ | |
| २० मे २००२ | |
| क्षेत्रफल | |
• जम्मा | १४,९५० किमी२ (५,७७० वर्ग माइल) (१५४औँ) |
• पानी (%) | नगण्य |
| जनसङ्ख्या | |
• सन् २०२३ अनुमानित | १३,५४,६६२ (१५३औँ) |
• सन् २०२२ जनगणना | १३,४१,७३७[५] |
• घनत्व | ८९.७ /किमी2 (२३२.३ /वर्ग माइल) (१३७औँ) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (क्रय शक्ति समता) | सन् २०२३ लगत |
• जम्मा |  $५ अर्ब[६] (१७३औँ) |
• प्रति व्यक्ति | $३,७४७[६] (१५७औँ) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (साङ्केतिक) | सन् २०२३ लगत |
• जम्मा | $२ अर्ब[६] (१८३औँ) |
• प्रति व्यक्ति | $१,४९७[६] (१५१औँ) |
| गिनी (सन् २०१४) | २८.७[७] न्यून |
| मानव विकास सूचकाङ्क (सन् २०२२) | ०.५६६[८] मध्यम · १५५औँ |
| मुद्रा | अमेरिकी डलरख पूर्वी टिमोर सेन्ताभो |
| समय क्षेत्र | अन्तर्राष्ट्रिय प्रमाणिक समय+९ (पूर्वी टिमोर समय) |
| सडक प्रयोग | दायाँ |
| टेलिफोन कोड | +६७० |
| आइएसओ ३१६६ सङ्केत | टिएल |
| इन्टरनेट डोमेन | डट टिएलग |
| |
टिमोर लेस्ते, वा पूर्वी टिमोर, आधिकारिक रूपमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र टिमोर लेस्ते,[९] दक्षिण पूर्व एसियाको एक देश हो। यसमा टिमोर द्वीपको पूर्वी आधा भाग, द्वीपको उत्तर-पश्चिममा ओक्युसेको तटीय अन्त:क्षेत्र, र अटाउरो र जाको जस्ता साना टापुहरू समावेश छन्। अस्ट्रेलिया टिमोर सागरद्वारा छुट्टिएको देशको दक्षिणी छिमेकी राष्ट्र हो। यसको क्षेत्रफल १४,९५० वर्ग किलोमिटर (५,७७० वर्ग माइल) रहेको छ। टिमोरको उत्तरी तटमा अवस्थित डिली यसको राजधानी र सबैभन्दा ठूलो सहर हो।
टिमोरलाई समयको साथ विभिन्न पपुवाली र अस्ट्रोएसियाली मानिसहरूले बसालेका थिए, जसले दक्षिणपूर्व एसिया र मेलानेसिया जस्ता दुवै क्षेत्रहरूसँग सम्बन्धित संस्कृति र भाषाहरूको विविध मिश्रण सिर्जना गरेको थियो। पूर्वी टिमोर सोह्रौँ शताब्दीमा पोर्तगाली प्रभावमा आएको थियो र सन् १९७५ सम्म एक पोर्तगाली उपनिवेशको रूपमा रहेको थियो। स्वतन्त्रताको एकतर्फी घोषणा र इन्डोनेसियाली आक्रमण र विलय भन्दा पहिले यहाँ आन्तरिक द्वन्द्व थियो। त्यसपछिको देशले इन्डोनेसियाली कब्जामा यातना र नरसंहार सहित मानव अधिकारको चरम उल्लङ्घनको सामाना गर्नुपरेको थियो जुन पूर्वी टिमोर नरसंहार नामक घटनाहरूको एक शृङ्खला हो। इन्डोनेसियाली शासनभरि नै प्रतिरोध जारी रहेको थियो र सन् १९९९ मा संयुक्त राष्ट्रसङ्घद्वारा प्रायोजित आत्मनिर्णयको कार्यले इन्डोनेसियालाई यस क्षेत्रको नियन्त्रण त्याग्न बाध्य बनाएको थियो। २० मे २००२ मा, टिमोर-लेस्तेको रूपमा, यो २१औँ शताब्दीको पहिलो नयाँ सार्वभौम राज्य बनेको थियो। सोही वर्ष, इन्डोनेसियासँग सम्बन्ध स्थापित र सामान्यीकृत गरिएको थियो, इन्डोनेसियाले पनि तिमोर-लेस्तेको आसियानमा प्रवेशलाई समर्थन गरेको थियो।
राष्ट्रिय सरकार अर्ध-राष्ट्रपतीय प्रणालीमा चल्छ, लोकप्रिय निर्वाचित राष्ट्रपतिले राष्ट्रिय संसदद्वारा नियुक्त प्रधानमन्त्रीसँग शक्ति साझेदारी गर्दछन्। शक्ति राष्ट्रिय सरकारको अधीनमा केन्द्रीकृत छ, यद्यपि धेरै स्थानीय नेताहरूको अनौपचारिक प्रभाव कायम छ। देशले अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको नीति कायम राख्दछ र पोर्तगाली भाषी देशहरूको समुदाय नामक सङ्गठनको सदस्य, प्रशान्त महासागरीय टापु फोरमको पर्यवेक्षक र आसियान सदस्यताको लागि आवेदक हो। प्राकृतिक स्रोतहरू, विशेष गरी तेल र विदेशी सहायतामा अत्यधिक निर्भर अर्थव्यवस्थाको साथ देश तुलनात्मक रूपमा गरिब छ।
सन् २०२२ को जनगणना अनुसार यहाँको कुल जनसङ्ख्या १३ लाख ४० हजार भन्दा बढी छ र उच्च प्रजनन दरका कारण युवाहरूप्रति धेरै झुकाव छ। शिक्षाले विगत आधा शताब्दीमा विशेष गरी पोर्तगाली र टेटुमका दुई आधिकारिक भाषाहरूमा साक्षरता बढाएको छ। उच्च जातीय र भाषिक विविधता देशमा बोलिने ३० वटा आदिवासी भाषाबाट प्रतिबिम्बित हुन्छ। जनसङ्ख्याको बहुमत क्याथोलिक छन्, जुन विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा बलियो स्थानीय परम्परा र विश्वासको साथ सह-अस्तित्वमा रहेको छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ "Nationality, Citizenship, and Religion", Government of Timor-Leste, २५ अक्टोबर २०१५, मूलबाट १४ जुलाई २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ जनवरी २०२०।
- ↑ Hicks, David (१५ सेप्टेम्बर २०१४), Rhetoric and the Decolonization and Recolonization of East Timor, Routledge, आइएसबिएन 9781317695356, मूलबाट २६ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १२ अक्टोबर २०२० – Google Booksद्वारा।
- ↑ Adelman, Howard (२८ जुन २०११), No Return, No Refuge: Rites and Rights in Minority Repatriation, Columbia University Press, आइएसबिएन 9780231526906, मूलबाट २६ मार्च २०२३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १२ अक्टोबर २०२० – Google Booksद्वारा।
- ↑ Shoesmith, Dennis (२००३), "Timor-Leste: Divided Leadership in a Semi-Presidential System", Asian Survey 43 (2): 231–252, आइएसएसएन 0004-4687, डिओआई:10.1525/as.2003.43.2.231, मूलबाट १४ अप्रिल २०२१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ अगस्ट २०२०।
- ↑ "Population by Age & Sex", Government of Timor-Leste, २५ अक्टोबर २०१५, मूलबाट २५ जनवरी २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ जनवरी २०२०।
- ↑ ६.० ६.१ ६.२ ६.३ "World Economic Outlook Database, October 2023", IMF.org, International Monetary Fund, अक्टोबर २०२३, अन्तिम पहुँच १० डिसेम्बर २०२३।
- ↑ "Gini Index coefficient", CIA World Factbook, मूलबाट १७ जुलाई २०२१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ जुलाई २०२१।
- ↑ "HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2023-24", संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय विकास कार्यक्रम (अङ्ग्रेजीमा), United Nations Development Programme, १३ मार्च २०२४, पृ: 274–277।
- ↑ "Timor-Leste", द वर्ल्ड फ्याक्टबुक (अङ्ग्रेजीमा), केन्द्रीय गुप्तचर संस्था, ३ अक्टोबर २०२४, अन्तिम पहुँच १२ अक्टोबर २०२४।
बाह्य कडीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]
मिडिया विकिमीडिया कमन्सबाट
समाचार विकिसमाचारबाट
उद्धरणहरू विकिकथनबाट
यात्रा जानकारी विकियात्राबाट
स्वतन्त्रताको लागि सङ्घर्ष
सरकार
- आधिकारिक सरकारी वेबसाइट
- आधिकारिक पूर्वी टिमोर राष्ट्रिय पर्यटन वेबसाइट
- राज्य प्रमुख र मन्त्रिपरिषद्का सदस्य
साधारण जानकारी
- पूर्वी टिमोर द वर्ल्ड फ्याक्टबुक केन्द्रीय गुप्तचर संस्था।
- पूर्वी टिमोर इन्साइक्लोपिडिया ब्रिटानिकामा
- पूर्वी टिमोरको प्रोफाइल बीबीसीबाट
- विकिमिडिया मानचित्रावलीमा पूर्वी टिमोर
- पूर्वी टिमोरको लागि विकास पूर्वानुमान इन्टरनेसनल फ्युचर्सबाट
| सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रहरू |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| |||||||
