बेलगाम

बेलगाम बेलगाउँ
सहर
सुवर्ण विधानसभा
बेलगाम कर्नाटकमा बेलगामको स्थान बेलगाम बेलगाम (भारत)
निर्देशाङ्क: १५°५१′उ॰ ७४°३०′पू॰
देश	भारत
राज्य	कर्नाटक
जिल्ला	बेलगाम जिल्ला
सरकार
• प्रकार	जिल्ला प्रशासन
• अङ्ग	बेलगावी महानगर पालीके
क्षेत्रफल
• जम्मा	९४ किमी२ (३६ वर्ग माइल)
• क्रम	४
उन्नतांश	७८४ मिटर (२५७२ फिट)
जनसङ्ख्या  (सन् २०११)
• जम्मा	४९००४५
• घनत्व	५२००/किमी२ (१४०००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:३० (भारतीय मानक समय)

बेलगाम भारतको कर्नाटक राज्यको एउटा सहर हो जुन यसको उत्तरी भागमा पश्चिमी घाटको किनारमा अवस्थित छ। यो बेलगावी विभाजन र बेलगावी जिल्लाको प्रशासनिक मुख्यालय हो। कर्नाटक सरकारले बेलगामलाई बेङ्गलोरको साथ कर्नाटकको दोस्रो राजधानी बनाउने प्रस्ताव गरेको छ, यसैले दोस्रो राज्य प्रशासनिक भवन सुवर्ण विधान सभा ११ अक्टोबर २०१२ मा उद्घाटन गरिएको थियो। प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको प्रमुख स्मार्ट नगर मिसन अन्तर्गत स्मार्ट सिटीको रूपमा विकास गरिने १०० भारतीय सहरहरूमध्ये बेलगामलाई पहिलो चरणमा चयन गरिएको छ।

इतिहास

बेलगामको स्थापना १२औँ शताब्दीको उत्तरार्धमा रत्ता वंशले गरेको थियो, जो नजिकैको सौन्दट्टीबाट बसाइँ सरेका थिए। बिचिराज नामका एक रतन अधिकारीले सन् १२०४ मा नेमिनाथलाई समर्पित जैन मन्दिर कमल बसदीको निर्माण गरेका थिए, जसलाई कमलाबस्ती भनिन्थ्यो। बेलगाम किल्लाभित्र फेला परेका स्तम्भहरूमा नागरी लिपिमा कन्नड शिलालेखहरू छन्, जुन ११९९ मा रत्ता राजा कार्तवीर्य चतुर्थद्वारा लेखिएको थियो। सहरको मूल नाम वेणुग्राम थियो, जुन एक संस्कृत शब्द हो जसको अर्थ "बाँसको गाउँ" हो। वैकल्पिक रूपमा, यसलाई प्रारम्भिक भारतीय ग्रन्थहरूमा वेणुग्रामको रूपमा उल्लेख गरिएको छ, जसको अर्थ "बाँसको सहर" हो।

१३औँ शताब्दीको सुरुमा बेलगाम यादव वंश राज्य (सेवुनस) को एक भाग बन्यो। यादव वंशका राजा कृष्णको सन् १२६१ को शिलालेखले यसको पुष्टि गर्छ। यस क्षेत्रमा १४औँ शताब्दीमा दिल्ली सल्तनतको खलजी वंशले आक्रमण गरेको थियो। त्यसको केही समयपछि विजयनगर साम्राज्यको स्थापना भयो र बेलगाम विजयनगरको शासनमा आयो। सन् १४७४ मा, बहमानी सल्तनतले महमुद गवानको नेतृत्वमा एक सेनाको साथ बेलगाममाथि विजय प्राप्त गरे।

महात्मा गान्धीको अध्यक्षतामा डिसेम्बर १९२४ मा भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसको ३९औँ अधिवेशनको लागि बेलगामलाई चयन गरिएको थियो। यस सहरले ब्रिटिस राजको लागि एक प्रमुख सैन्य स्थापनाको रूपमा सेवा गरेको थियो, मुख्यतया गोवाको निकटताको कारण, जुन त्यतिबेला पुर्तगाली क्षेत्र थियो। अङ्ग्रेजहरूले भारत छोडेपछि, भारत सरकारले जारी राख्यो र अझै पनि बेलगाममा सशस्त्र बल स्थापनाहरू जारी राख्यो। सन् १९६१ मा प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूको नेतृत्वमा रहेको भारत सरकारले गोवाको पुर्तगाली शासनको अन्त्य गर्न बेलगामको सेना प्रयोग गरेको थियो।

सन् २००६ मा, कर्नाटक सरकारले बेलगामलाई राज्यको दोस्रो राजधानी बनाउने घोषणा गरेको थियो र यो सहर राज्य विधायिकाको वार्षिक १५-दिवसीय शीतकालीन सत्रको लागि स्थायी स्थल हुनेछ।

भूगोल

बेलगामको औसत उचाइ ७५१ मिटर (२,४६४ फिट) रहेको छ। यो सहर कर्नाटकको उत्तर-पश्चिमी भागमा अवस्थित छ र पश्चिमी घाटमा (गोवा राज्यको सीमाबाट ५० किलोमिटर (३१ माइल) मा दुई राज्यहरू, महाराष्ट्र र गोवाको सीमामा अवस्थित छ। यो राज्यको सबैभन्दा पुरानो सहरहरू मध्ये एक हो, बेङ्गलोरबाट ५०२ किलोमिटर (३१२ माइल), मुम्बईबाट ५०० किलोमिटर (३१० माइल), हैदराबादबाट ५१५ किलोमिटर (३२० माइल) र मैसूरबाट ६०० किलोमिटर (३७० माइल) टाढा छ।

सन् २०११ को जनगणना अनुसार यस जिल्लामा ३१,४१५ वर्ग किलोमिटर (१२,१२९ वर्ग माइल) क्षेत्रफल र लगभग ४.८ मिलियन जनसङ्ख्या भएका १२७८ गाउँहरू रहेका छन्। बेलगाम जिल्ला कर्नाटकको सबैभन्दा ठुलो जिल्ला हो। अरब सागरबाट १०० किलोमिटर (६२ माइल) को उचाइमा करिब ७७९ मिटर (२,५५६ फिट) को उचाइमा सह्याद्री पर्वत शृङ्खला (पश्चिमी घाट) को फेदीमा अवस्थित मार्कण्डेय नदी नजिकै बगेको बेलगामले स्थलाकृति, वनस्पति र जलवायुमा द्रुत र क्यालिडोस्कोपिक परिवर्तनहरू देखाउँछ।

जनसाङ्ख्यिकी

सन् १८८१ को जनगणना अनुसार बेलगामको जनसङ्ख्याको ६४.३९% कन्नड भाषीहरू थिए र २६.०४% मराठी भाषीहरू थिए। सन् २०११ को भारतको जनगणना अनुसार, बेलगाम सहरको जनसङ्ख्या ४९०,०४५ छ। यस मध्ये पुरुष २,४६,५३७ र महिला २,४३,५०८ रहेका छन्।

बेलगामको औसत साक्षरता दर ८८.९२% छ: पुरुषहरूको लागि ९३.७८% र महिलाहरूको लागि ८५.८४%। १०.७१% जनसङ्ख्या ६ वर्ष भन्दा कम उमेरका छन्। अनुसूचित जाति र अनुसूचित जनजातिहरू क्रमशः ७.८४% र ३.२६% छन्। कन्नड (३७.४६%) र मराठी (३२.९१%) प्रमुख भाषाहरू हुन्। उर्दु १९.८२% ले बोलिन्छ, जबकि कोङ्कणी (२.६४%), हिन्दी (२.४२%) र तेलगु (१.९२%) पनि बोलिन्छन्।

अर्थतन्त्र

सहरको नम्र औद्योगिक विकास तब सुरु हुन्छ जब बाबु राव पुसालकर नामक एक उद्यमीले एक शताब्दी भन्दा पहिले सहरमा एक सानो इकाई स्थापना गरे र यसले बेलगावी सहरलाई फाउण्ड्री र हाइड्रोलिक बेसमा रूपान्तरण गर्यो।

बेलगाम तरकारी, फलफूल, मासु, पोल्ट्री, माछा, खानी उत्पादन र काठको एक महत्त्वपूर्ण स्रोत हो (भारी वर्षा, नदीहरू र पानीको प्रचुरताको कारण)। उत्तरी कर्नाटकमा व्यापार मुख्यतया गोवा र महाराष्ट्रका साथै पुणे, बैंगलोर र मङ्गलोर जस्ता प्रमुख सहरहरूसँग छ। बेलगाम जिल्लामा बक्साइटको प्रचुर भण्डार पाइन्छ र यसले आदित्य बिडला समूहको भारतीय एल्युमिनियम उत्पादक कम्पनी हिन्डाल्को इन्डस्ट्रिजको निर्माण गरेको छ। बैलहोंगल सहर नजिकैको एउटा सानो गाउँ देश्नुरमा युरेनियमको भण्डार भेटिएको छ।