संयुक्त राष्ट्र

संयुक्त राष्ट्रसङ्घ Arabic: منظمة الأمم المتحدة Chinese: 联合国组织 French: Organisation des Nations unies Russian: Организация Объединённых Наций Spanish: Organización de las Naciones Unidas
झन्डा प्रतीक चिन्ह
केन्द्रिय कार्यालय	न्यु योर्क सहर (अन्तर्राष्ट्रिय भूभाग)
आधिकारिक भाषाहरू	अङ्ग्रेजी चिनियाँ फ्रान्सेली रुसी स्पेनी अरबी
किसिम	अन्तर्राष्ट्रिय सरकारी सङ्गठन
सदस्यता	१९३ सदस्य राष्ट्र २ पर्यवेक्षक राष्ट्रहरू
नेताहरू
• महासचिव	एन्टोनियो गुटेरेस
• उपमहासचिव	अमिना जे मोहम्मद
• महासभाको अध्यक्ष	तिजानी मुहम्मद-बन्दे
• आर्थिक तथा सामाजिक परिषदको अध्यक्ष	मोना जुल
• सुरक्षा परिषदको अध्यक्ष	केली क्राफ्ट
स्थापना
• वडापत्र हस्ताक्षर	२६ जुन १९४५ (१९४५-०६-26)
• वडापत्र मञ्जुर	२४ अक्टोबर १९४५ (१९४५-१०-24)
वेबसाइट UN.org UN.int

संयुक्त राष्ट्र सङ्घ एक अन्तराष्ट्रिय संस्था हो। यसको स्थापना २४ अक्टोबर १९४५ मा भएको हो। यसमा हाल १९३ राष्ट्रहरू सदस्य छन्, जसमा संसारका सबैजसो देशहरू पर्छ। सबै सदस्य राष्ट्रहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानुन, अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा, आर्थिक विकास र सामाजिक निष्पक्षतामा आपसी सहयोग मिलोस भन्ने उद्देश्य साथ संयुक्त राष्ट्र सङ्घको स्थापना भएको हो। मुलत: अन्तर्राष्ट्रिय सङ्घर्षमा हस्तक्षेप गर्ने सहज होस भनि दोस्रो विश्वयु्द्धको विजयी राष्ट्रहरू मिलेर यसको स्थापना भएको हो। तिनको सोचाईमा दोस्रो विश्वयु्द्धमा भोगिएको विध्वसं संसारले फेरी भोग्नु नपरोस भन्ने थियो।

संयुक्त राष्ट्र सङ्घको औपचारिक कामकाजमा अङ्ग्रेजी, चिनियाँ, फ्रान्सेली, रुसी, स्पेनी(स्पेनिश) र अरबी भाषाको प्रयोग हुन्छ।

संयुक्त राष्ट्रका सदस्य राष्ट्रहरू

अङ्गहरू

संयुक्त राष्ट्रमा ६ प्रमुख अङ्गहरू छन्। ती हुन् -

• महासभा
• सुरक्षा परिषद
• आर्थिक तथा सामाजिक परिषद्
• संयुक्त राष्ट्र जिम्मा जमानी परिषद वर्तमानमा यो संस्था निस्क्रिय छ
• अन्तराष्ट्रिय न्यायालय
• सचिवालय

उद्देश्यहरू

• अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति र सुरक्षा कायम राख्ने।
• जनताको समान अधिकार र आत्मनिर्णयको सिद्धान्तको सम्मानको आधारमा राष्ट्रहरूबीच मैत्रीपूर्ण सम्बन्धको विकास गर्ने।
• आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक वा विश्वकल्याणकारी प्रकृतिका अन्तराष्ट्रिय समस्याहरूको समाधान गर्नमा तथा जाति, लिङ्ग, भाषा वा धर्मसम्बन्धी भेदभाव नराखी सबैका लागि मानवअधिकारहरू एवं मौलिक स्वतन्त्रताहरूप्रतिको सम्मानलाई बढावा दिनमा र प्रोत्साहित पार्नमा सहयोग प्राप्त गर्ने।
• यी उद्देश्यहरू प्राप्त गर्न सदस्य राष्ट्रहरूको काम कार्यबाहीमा सामञ्जस्यता ल्याउन संयुक्त राष्ट्रसङ्घलाई केन्द्र बनाउने।

आधारभूत सिद्धान्तहरू

• सबै सदस्य राष्ट्रहरू सार्वभौमिक सत्तासम्पन्न र समान हुन्।
• बडापत्रअन्तर्गत आफ्ना दायित्वहरू पालन गर्न सबै प्रणबद्ध छन्।
• आफ्ना अन्तराष्ट्रिय कलहहरू शान्तिपूर्ण साधनहरूद्वारा र अन्तराष्ट्रिय शान्तिसुरक्षा एवं न्यायनिसाफ खतरामा नपर्ने तरवले तय गर्ने प्रणबद्ध छन्।
• अन्तराष्ट्रिय सम्बन्धहरूको सन्दर्भमा कुनै पनि सदस्य राष्ट्रले अरू राष्ट्रको प्रदेश तथा राजनीतिक स्वतन्त्रताको विरूद्ध शक्तिको प्रयोग वा धम्की दिने छैन।
• बडापत्र अनुसार संयुक्त राष्ट्रसङ्घले कुनै कारबाही गरेको बखत यसलाई हरसंभव साहयता दिन र शान्तिको संरक्षण वा पुनर्स्थापना गर्न संयुक्त राष्ट्रसङ्घले कुनै राष्ट्रको विरुद्ध कारबाही गरिरहँदा त्यस राष्ट्रको सहायता नगर्न पनि सबै प्रणबद्ध छन्।
• जहाँसम्म शान्ति र सुरक्षा बनाइराख्नको निमित्त आवश्यक छ सदस्य नभएका मुलुकहरूले पनि बडापत्रका सिद्धान्त अनुरूप व्यवहार गर्ने छन् भन्ने सुनिश्चित बनाउन सङ्घले प्रबन्ध गर्नेछ।

इतिहास

स्थायी सदस्य राष्ट्रहरू

• संयुक्त अधिराज्य वेलायत
• संयुक्त राज्य अमेरिका
• फ्रान्स
• रसिया
• चीन

संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिवहरू

मुख्य लेख: संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिव

संयुक्त राष्ट्रसङ्घका महासचिवहरू

No.	नाम	देश	पद सम्भालेको मिति	पद छोडेको मिति	टिप्पणी
1	ट्रिग्भे ली	नर्वे	२ फेब्रुअरी १९४६	१० नोभेम्बर १९५२	राजिनामा; पहिलो महासचिव स्केन्डिनेभिया
2	ड्याग ह्यामरसोल्ड	स्विडेन	१० अप्रेल १९५३	१८ सेप्टेम्बर १९६१	मृत्यु (पदमा रहँदा)
3	यु थाँट	बर्मा	३० नोभेम्बर १९६१	१ जनवरी १९७२	एसियाबाट प्रथम महासचिव
4	कर्ट वॉल्डहाइम	अस्ट्रिया	१ जनवरी १९७२	१ जनवरी १९८२
5	जेवियर पेरिज डी कुईलर	पेरु	१ जनवरी १९८२	१ जनवरी १९९२	अमेरिकाबाट प्रथम महासचिव
6	बुत्रोस बुत्रोस-घाली	मिश्र	१ जनवरी १९९२	१ जनवरी १९९७	अफ्रिकाबाट प्रथम महासचिव
7	कोफी अन्नान	घाना	१ जनवरी १९९७	१ जनवरी २००७
8	वान कि मुन	दक्षिण कोरिया	१ जनवरी २००७	२०१६ डिसेम्बर ३१
9.	एन्टोनियो गुट्रेस	पोर्चुगल	१ जनवरी २०१७		बहालवाला

सङ्घका स्वतन्त्र संस्थाहरू

मुख्य लेख: संयुक्त राष्ट्र सङ्घका विशिष्टीकृत संस्थाहरू

संयुक्त राष्ट्र सङ्घका धेरै कार्यक्रम र एजेन्सीहरूको अतिरिक्त १४ स्वतन्त्र संस्थाहरूसित यसको व्यवस्था गठित हुन्छ। स्वतन्त्र संस्थाहरूमा विश्व बैङ्क, अन्तराष्ट्रिय मुद्रा कोष र विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन शामिल छन्। यी संस्थाहरूको संयुक्त राष्ट्र सङ्घसित साथ सहयोग समझौता छ। संयुक्त राष्ट्र सङ्घका आफ्ना केही प्रमुख संस्थाहरू र कार्यक्रम छन्। यो यसप्रकार छ:

• अन्तरराष्ट्रिय परमाणु उर्जा एजेंसी – विएना(भिएना)मा स्थित यो एजेंसीले परमाणु निगरानीको काम गर्छ।
• अन्तरराष्ट्रिय अपराध आयोग – हेगमा स्थित यो आयोग पूर्व यूगोस्लावियामा युद्द अपराधका सदिंग्ध मानिसहरूमाथि मुद्दा चलाउनका लागि बनाइएको हो।
• संयुक्त राष्ट्र बाल कोष (यूनिसेफ) – यसले बाल-बालिकाको स्वास्थ्य, शिक्षा र सुरक्षाको देखभाल गर्छ।
• संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी) – यसले गरीबी कम गर्नेने, आधारभूत ढाँचाको विकास र प्रजातान्त्रिक प्रशासनलाई प्रोत्साहित गर्ने काम गर्छ।
• संयुक्त राष्ट्र व्यापार र विकास सम्मेलन-यो संस्था व्यापार, निवेश र विकासका मुद्दाहरूसित सम्बन्धित उद्देश्य लिएर काम गर्छ।
• संयुक्त राष्ट्र आर्थिक एवं सामाजिक परिषद (ईकोसक)- यस संस्थाले सामान्य सभालाई अन्तरराष्ट्रिय आर्थिक एवं सामाजिक सहयोग एवं विकास कार्यक्रमहरूमा सहायता एवं सामाजिक समस्याहरूको माध्यमले अन्तरराष्ट्रिय शांतिलाई प्रभावी बनाउनमा प्रयासरत छ।
• संयुक्त राष्ट्र शिक्षा, विज्ञान र सांस्कृतिक परिषद – पेरिसमा स्थित यस संस्थाको उद्देश्य शिक्षा, विज्ञान संस्कृति र सञ्चारका माध्यमबाट शांति र विकासको प्रसार गर्नु हो।
• संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रम (यूएनईपी) – नैरोबीमा स्थित यस संस्थाको काम पर्यावरण-रक्षालाई वृद्धि गराउनु हो।
• संयुक्त राष्ट्र राजदूत – यसको काम शरणार्थीहरूको अधिकार र उनीहरूको कल्याणको देखरेख गर्नु हो। यो जीनिवामा स्थित छ।
• विश्व खाद्य कार्यक्रम – भोकको विरुद्द लडाईको निम्ति बनाइएको यो प्रमुख संस्था हो। यसको मुख्यालय रोममा छ।
• अन्तरराष्ट्रिय श्रम सङ्गठन- यसले अन्तर्राष्ट्रिय आधारमा मजदूर तथा श्रमिकहरूको हितको रक्षाको निम्ति नियम बनाउँछ।

संरचना

संयुक्त राष्ट्र सङ्घको प्रधान अङ्गहरू 

संयुक्त राष्ट्र महासभा —  सम्पूर्ण राष्ट्र सङ्घ सदस्यको बिचार संसद  —		सचिवालय — संयुक्त राष्ट्रको प्रशासनिक अङ्ग —		अन्तर्राष्ट्रिय न्यायालय — अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको सर्वव्यापी न्यायलय —
राज्यको गैर अनिवार्य सिफारिस समाधान गर्नुका साथै सुरक्षा परिषदलाई सल्लाह सुझाव दिन सक्दछ; सुरक्षा परिषदद्वारा सङ्घमा नयाँ राष्ट्रको प्रवेश सिफारिसलाई फैसला गर्न सक्दछ; बजेट माथि छलफल गर्न; सुरक्षा परिषदको अस्थाई सदस्य छान्न ।		संयुक्त राष्ट्र सङ्घको बर्तमान ढाँचालाई सहयोग गर्नु; सङ्घको अध्यक्ष – राष्ट्र सङ्घको महासचिव – महासभाबाट ५ बर्षको लागि छानिएको हुन्छ जुन यस सङ्गठनको प्रमुख व्यक्ति हुन्छ.		आफ्नो अधिकार क्षेत्र भित्र रहेर राज्य बीचको बिबाद समाधान गर्न; उचित कानूनी सल्लाह दिनु; बहुमतको आधारमा फैसला गरिन्छ. यहाँ रहने १५ जना न्यायधीश महासभाबाट छानिएर आएको हुन्छ जसको कार्यकाल ९ बर्षको हुन्छ ।
सुरक्षा परिषद — अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा मुद्दा व्यवस्थापनको लागि —	आर्थिक तथा सामाजिक परिषद् — विश्व आर्थिक तथा सामाजिक मुद्दा हेर्नका लागि —	जिम्मा जमानी परिषद — आधिकारिक क्षेत्र हेर्नका लागि (हाल निस्क्रिय) —
अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति तथा सुरक्षा सम्बन्धि मुद्दाको हल निकाल्न; सुरक्षा परिषदको अनिवार्य प्रस्तावलाई मन्जुरी दिन सक्छ; १५ सदस्य राष्ट्र रहने ब्यबस्था छ जस मध्ये ५ स्थायी सदस्य राष्ट्र (भेटो शक्ति प्रयोग गर्न सक्ने) तथा १० निर्वाचित सदस्य रहने ब्यबस्था रहेको छ ।	आर्थिक तथा सामाजिक मामिलामा राज्यलाई सहयोग गर्नु मुख्य काम हो; ३ बर्षको लागि महासभाद्वारा ५४ सदस्यलाई यस परिषदमा काम गर्नका लागि पठाएको हुन्छ.	लिग अफ नेसनले गरेको जानदेशको आधारमा यो परिषदको मुख्य उद्देश्य उपनिवेशहरूको सिमा तथा सम्पति प्रबन्धन गर्नु रहेको थियो ; सन् १९९४ देखि निस्क्रिय रहेको छ, जब पलाउले स्वतन्त्रता प्राप्त गर्यो ।

बाह्य कडीहरू

आधिकारिक वेबसाइट

• आधिकारिक वेबसाइट of The United Nations
• The United Nations Regional Information Centre (UNRIC)
• United Nations Volunteers
• United Nations Documentation Research Guide

अन्य

• Searchable archive of UN discussions and votes
• United Nations Association of the UK – independent policy authority on the UN
• Website of the Global Policy Forum, an independent think tank on the UN
• UN Watch – NGO monitoring UN activities