मदुरै

मदुरै மதுரை
महानगर
मीनाक्षी सुन्दरेश्वर मन्दिर कुडल अजगर मन्दिर तिरुमलाई नायककर महल गान्धी सङ्ग्रहालय मदुरै जंक्शन मदुरै विमानस्थल वैगई नदी तिरुपरंगुनराम
मदुरै मदुरै, तमिलनाडु मदुरै मदुरै (भारत)
निर्देशाङ्क: ९°५५′३०.७२″उ॰ ७८°७′११.२८″पू॰
देश	भारत
राज्य	तमिलनाडु
जिल्ला	मदुरै
सरकार
• अङ्ग	मदुरै नगर निगम
क्षेत्रफल
• महानगर	३०३.९७ किमी२ (११७.३६ वर्ग माइल)
• क्रम	२
उन्नतांश	१३४ मिटर (४४० फिट)
जनसङ्ख्या  (सन् २०११)
• महानगर	१०१७८६५
• क्रम	४४औँ
• महानगर	१४६५६२५
भाषा
• आधिकारिक	तमिल
समय क्षेत्र	युटिसी+५:३० (भारतीय मानक समय)
वेबसाइट	maduraicorporation.co.in

मदुरै भारतको तमिलनाडु राज्यको प्रमुख सहर हो। यो तमिलनाडुको सांस्कृतिक राजधानी र मदुरै जिल्लाको प्रशासनिक मुख्यालय हो, जुन १ नोभेम्बर १८६६ मा स्थापित मदुरै नगर निगमद्वारा शासित छ। सन् २०११ को जनगणना अनुसार, यो चेन्नई र कोयम्बटोर पछि जनसङ्ख्याको हिसाबले तमिलनाडुको तेस्रो ठुलो महानगर हो र भारतको २७औँ ठुलो सहरी समूह हो। वैगाई नदीको किनारमा अवस्थित, मदुरै दुई सहस्राब्दीको लागि एक प्रमुख बस्ती हो र यसको २५०० वर्ष भन्दा बढीको दस्तावेज इतिहास छ।

मदुरै तमिल भाषा नजिकको सम्बन्ध छ। तेस्रो तमिल सङ्गम, तमिल विद्वानहरूको एउटा प्रमुख मण्डली, सहरमा आयोजित भएको भनिन्छ। मौर्य साम्राज्य लागि ग्रिक राजदूत मेगास्थेनिस र मौर्य सम्राट चन्द्रगुप्त मौर्य मन्त्री कौटिल्य उल्लेख गरेका यस सहरको अभिलेख गरिएको इतिहास ईपूर्व तेस्रो शताब्दीमा फिर्ता जान्छ। मानव बस्ती र ३०० ईपूर्वको रोमन व्यापार सम्बन्धका सङ्केतहरू मनालुरमा भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण गरिएको उत्खननबाट स्पष्ट छन्। यो सहर महत्त्वपूर्ण पुरातनताको मानिन्छ र विभिन्न समयमा पाण्ड्य राज्य, चोल साम्राज्य, मदुरै सल्तनत, विजयनगर साम्राज्य, मदुरै नायक, कर्नाटक राज्य र ब्रिटिस इस्ट इन्डिया कम्पनी ब्रिटिस राज शासन गरिएको छ। सहरमा धेरै ऐतिहासिक स्मारकहरू छन्, जसमा कुडल अझागर मन्दिर, मीनाक्षी मन्दिर र थिरुमलाई नायककर महल सबैभन्दा प्रमुख छन्।

इतिहास

बौद्ध ग्रन्थ महावंशले राजकुमार विजयको (५४३–५०५ ईपूर्व) श्रीलङ्कामा आफ्ना ७०० अनुयायीहरूको आगमनको सन्दर्भमा मदुरैको उल्लेख गरेको छ। महावंशका अनुसार, बहुमूल्य उपहार, रत्न र मोतीले भरिएका दूतहरूलाई श्रीलङ्काबाट प्राचीन तमिलकमको मदुरै पठाइएको थियो। तिनीहरूको मिशन राजकुमार विजयको लागि दुलही सुरक्षित गर्नु थियो। मदुरैका पाण्ड्य राजाले यो प्रस्तावलाई स्वीकार गरे। उनले आफ्नी छोरीलाई राजकुमार विजयासँग विवाह गर्न मात्र पठाएनन् तर अन्य परिवारहरूलाई पनि आफ्ना छोरीहरूलाई राजकुमारका मन्त्रीहरू र रिटेनरहरूसँग विवाह गर्न प्रस्ताव गर्न अनुरोध गरे। त्यसैले, राजकुमारी र सयौँ कन्याहरू, कारीगरहरू र अठारह गिल्डका एक हजार परिवारलाई पनि श्रीलङ्का पठाइयो।

सन् १९७१ मा मदुरै नगरपालिकालाई नगर निगम स्तरोन्नति गरियो। २०११ मा मदुरै निगमले आफ्नो क्षेत्राधिकारको क्षेत्र सत्तरी-दुई वार्डबाट एक सय वार्डमा विस्तार गर्यो, जुन क्षेत्रफल ५१.८२ वर्ग किलोमिटर (१२,८१० एकड) बाट १४७.९९७ वर्ग किलोमिटरमा वृद्धि भयो।

भूगोल र जलवायु

मदुरै निगमको क्षेत्रफल १४७.९७ वर्ग किलोमिटर वा ५७.१३ वर्ग माइल छ।

मदुरै वर्षको आठ महिना तातो र सुख्खा हुन्छ। छिमेकी डिन्डिगुलमा जस्तै फेब्रुअरी र मार्चमा चिसो हावा चल्ने गर्छ। सबैभन्दा तातो महिना मार्च देखि जुलाई सम्म हो। सहरले अगस्टदेखि अक्टोबरसम्म मध्यम हावापानी अनुभव गर्छ, भारी वर्षा र मेघगर्जनले टेम्पोर गर्छ, र नोभेम्बरदेखि फेब्रुअरीसम्म अलिकति चिसो मौसम हुन्छ। कुहिरो र शीत दुर्लभ छन्, जाडो मौसममा मात्र हुन्छ। पहाड र समुद्रबाट समान दूरीमा रहेकोले, यसले उत्तरपूर्वी मनसुन र दक्षिणपश्चिम मनसुनसँग समान मनसुन ढाँचा अनुभव गर्दछ, पहिलेको अक्टोबरदेखि डिसेम्बरमा बढी वर्षा हुन्छ।