देवलदेवी

देवलदेवी
काठमाडौँ उपत्यकाको शासक
कार्यकाल १३४७–१३६६
एकाधिपति	जयराजदेव मल्ल; अर्जुनदेव मल्ल
व्यक्तिगत विवरण
जन्म	१३००
मृत्यु	१३६६
जीवन साथी	हरिसिंहदेव
सन्तान(हरू)	जगतसिंह
अभिभावक	जय टुङ्गा मल्ल

देवलक्ष्मीदेवी (प्रायः देवलादेवीको नामले चिनिने) भादगाउँका जयतुंगा मल्लकी छोरी र तिरहुतका राजा हरिसिंहदेवकी पत्नी थिइन्। उनी १४औँ शताब्दीमा मल्लकालीन राजनीतिमा एक प्रमुख व्यक्ति थिइन्।

हरिसिंहदेवसँग विवाह

देवलादेवी त्रिपुरा घरानाका जयतुंगा मल्लकी छोरी थिइन्, जो त्यस समय काठमाडौँ उपत्यकाको भादगाउँमा शासक घर थियो। इस्वी संवत् १३१० मा मिथिलाका राजा हरिसिंहदेवले काठमाडौँ उपत्यकामाथि आक्रमण गरी वार्तापछि अन्य उपहारका अतिरिक्त देवलादेवीको विवाह हरिसिंहदेवसँगगरियो।

राजनीति

सन् १३२६ मा जयरुद्र मल्लको मृत्यु भयो र कुनै पुरुष उत्तराधिकारी बिना नै उनकी छोरी नायकादेवी त्रिपुराको घरानाको उत्तराधिकारी थिइन्। नायकादेवीको विवाह सुरुमा काशीका शरणार्थी हरिश्चन्द्रसँग भएको थियो तर सन् १३३५ मा उनलाई कुलीनहरूले विष खुवाएका थिए। त्यसपछि देवलादेवीले दरबारी र कुलीनहरूबाट राजनीतिक समर्थन प्राप्त गर्न काम गरिन् र पछि उनका छोरा जगतसिंहले नायकादेवीसँग विवाह गरे।

सन् १३४४ मा तत्कालीन राजा जयरी मल्लको मृत्यु पछि देवलादेवीले भोन्टाबाट राजा स्थापना गर्ने शर्तमा भोन्तको सदनसँग सम्झौता गरेकी थिइन्। सन् १३४७ मा जयराजदेवलाई राजाको ताज पहिराइयो र देवलादेवी नियन्त्रणकारी व्यक्तित्व रहिरहे। तिनलाई राजाभन्दा पनि उच्च उपाधि दिइयो।

सन् १३४७ मा नायकादेवी र जगतसिंहको कोखबाट राजलादेवीको जन्म भएको थियो। नायकादेवीको दस दिनपछि मृत्यु भयो र दरबारमा हिंसात्मक प्रकोप पछि जगतसिंहलाई जेलमा फ्याँकियो जहाँ उनको मृत्यु भयो। यस घटनाले त्रिपुराको घरानाको उत्तराधिकारी राजलादेवीलाई देवलादेवीको रेखदेखमा छोड्यो।

उनी विद्रोहीहरूसँग निरन्तर राजनीतिक द्वन्द्वमा थिइन् र सन् १३४८ मा उनले एक शक्तिशाली विद्रोही पशुपति मल्ललाई कैद गरिन्।

पछिको जीवन

सन् १३५४ मा देवलादेवीले आफ्नो नातिनी र त्रिपुरा घरानाको उत्तराधिकारी राजलादेवीसँग विवाह गर्न मिथिला क्षेत्रबाट अस्पष्ट तर कुलीन जन्मका पुरुष जयस्थिति मल्ललाई ल्याएकी थिइन्। जयस्थिति मल्लले पछि कान्तिपुर, पाटन र भादगाउँका टुक्रिएका राज्यहरूलाई एकीकरण गरे।